Εάν η βιομηχανία δεσμευόταν να αναπτύξει ασφαλέστερες χημικές διεργασίες και προϊόντα, είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα ελαχιστοποιούνταν οι καταστροφικές συνέπειες ατυχημάτων. Ο εκτροχιασμός μίας εμπορικής αμαξοστοιχίας στο South Norfolk του Ohio στις ΗΠΑ ίσως αποτελέσει την αφορμή για δράση προς αυτή την κατεύθυνση.
Στις αρχές Φεβρουαρίου 2023, ο εκτροχιασμός μίας εμπορικής αμαξοστοιχίας στο South Norfolk του Ohio στις ΗΠΑ, προκάλεσε διαρροή χημικών ουσιών, η οποία μόλυνε τις τοπικές υδάτινες οδούς και απελευθέρωσε επικίνδυνους ρύπους στον αέρα. Οι άνθρωποι της περιοχής μιλούν για προβλήματα υγείας και νεκρά κατοικίδια, και η Υπηρεσία Προστασίας Περιβάλλοντος (Environmental Protection Agency, EPA) υποχρέωσε τη σιδηροδρομική εταιρεία να πληρώσει για έργα καθαρισμού και αποκατάστασης. Ενώ αυτό το περιστατικό υπογραμμίζει την ανάγκη για ασφαλέστερη μεταφορά χημικών, είναι προφανές ότι αυτό που συνέβη πρέπει να αποτελέσει αφορμή για επανεξέταση της χημείας που τροφοδοτεί την οικονομία.
Εκτός του χλωριούχου βινυλίου, η εμπορική αμαξοστοιχία μετέφερε αναφλέξιμα ή εύφλεκτα χημικά με βάση το πετρέλαιο, όπως βενζόλιο και ακρυλικό βουτύλιο, δηλαδή πρόδρομες ουσίες των πλαστικών και άλλων χημικών ουσιών, καθώς και 2-βουτοξυαιθανόλη, ένα κοινό συστατικό σε διαβρωτικά χρωμάτων και προϊόντα καθαρισμού. Αυτές οι χημικές ουσίες περιλαμβάνουν συστατικά που είναι καρκινογόνα, μεταλλαξιογόνα, τοξικά για το αναπαραγωγικό σύστημα και άλλα όργανα και ερεθιστικά για το δέρμα και το αναπνευστικό σύστημα.
Οι θάνατοι ψαριών στις επηρεαζόμενες υδάτινες οδούς εγείρουν ανησυχίες για τη μακροπρόθεσμη ασφάλεια του πόσιμου νερού και των εδαφών. Και οι επιστήμονες μόλις αρχίζουν να εξετάζουν την επίδραση που θα έχουν στο οικιστικό περιβάλλον και στο έδαφος τα επίμονα και τοξικά υποπροϊόντα, όπως οι διοξίνες, που προέκυψαν από την ανάφλεξη πέντε βυτιοφόρων βαγονιών της αμαξοστοιχίας. Είναι απορίας άξιο πώς ένα τέτοιο φορτίο δεν ταξινομήθηκε επίσημα ως «επικίνδυνο».
Το συμπέρασμα που προκύπτει είναι ότι αν θέλουμε να αποτρέψουμε ατυχήματα που μπορούν να προκαλέσουν σοβαρές επιπτώσεις στους ανθρώπους και τα οικοσυστήματα, πρέπει να αντιμετωπίσουμε την εξάρτησή μας από αυτές τις χημικές ουσίες και τις διαδικασίες παραγωγής που απαιτούνται για την παραγωγή τους. Ο εκτροχιασμός της αμαξοστοιχίας και το χάος που έχει δημιουργήσει, πρέπει να ωθήσουν τους χημικούς, τη χημική βιομηχανία και τις εταιρείες που βασίζονται σε χημικά προϊόντα να δημιουργήσουν ασφαλέστερα και πιο βιώσιμες χημικές ουσίες και προϊόντα, καθώς και διεργασίες.
Η τρέχουσα γενιά χημικών ενώσεων που αποτελούν τη βάση της οικονομίας μας, συμπεριλαμβανομένου του χλωριούχου βινυλίου και του βενζολίου, αναπτύχθηκε και κλιμακώθηκε πριν από τη δεκαετία του 1960. Η χημεία αυτών των ουσιών βασίστηκε σε ορυκτά καύσιμα και ο σχεδιασμός τους είχε ως στόχο τη λειτουργικότητα και το χαμηλό κόστος. Ως «βιομηχανία», οι εταιρείες έχουν χρησιμοποιήσει αυτές τις χημικές ουσίες για τη δημιουργία νέων προϊόντων και εφαρμογών, ιδίως για τη δημιουργία πλαστικών και για την προώθηση των τεχνολογιών μεταφορών, επικοινωνιών και κατασκευών.
Παρόλο που οι περιβαλλοντικοί νόμοι και οι νόμοι για την υγεία και ασφάλεια στην εργασία της δεκαετίας του 1970 και του 1980 οδήγησαν σε σημαντικές βελτιώσεις στην ασφάλεια στη χημική βιομηχανία, οι κανονισμοί που ρυθμίζουν το πλαίσιο χρήσης αυτών των χημικών προϋποθέτουν ότι μπορούμε να απολαμβάνουμε τα οφέλη των εν λόγω υλικών, ελέγχοντας τους κινδύνους. Ωστόσο, δυστυχώς, οι κίνδυνοι αυτοί δεν μπορούν ποτέ να ελεγχθούν πλήρως.
Ο εκτροχιασμός στο Ohio ήταν μόνο ένα από τα περίπου 20.000 περιστατικά ατυχημάτων κατά τη μεταφορά επικίνδυνων υλικών που συμβαίνουν κάθε χρόνο στις ΗΠΑ. Περισσότερες από 11.000 βιομηχανικές μονάδες σε όλες τις Η.Π.Α. παράγουν, χρησιμοποιούν ή αποθηκεύουν επικίνδυνες χημικές ουσίες σε ποσότητες που θα μπορούσαν να βλάψουν τους ανθρώπους ή το περιβάλλον, σύμφωνα με το U.S. Government Accountability Office.
Και 202 ατυχήματα με χημικά συμβαίνουν ετησίως κατά μέσο όρο σε εγκαταστάσεις παραγωγής, διανομής και σε δημόσια έργα. Περίπου το ένα τέταρτο από αυτά τα ατυχήματα επηρεάζουν τις κοντινές κοινότητες. Η Υπηρεσία Προστασίας Περιβάλλοντος εκτιμά ότι οι ποσοτικοποιημένες ετήσιες ζημιές από χημικά ατυχήματα είναι 434 εκατ. δολάρια και η απώλεια στην αξία των ακινήτων που προκλήθηκαν από ανάλογα περιστατικά σε περίπου 660 εγκαταστάσεις από το 2004 έως το 2019, ανέρχεται σε 39,5 δισ. δολάρια. Πολλές από αυτές τις εγκαταστάσεις βρίσκονται τόσο σε κοινότητες χαμηλού εισοδήματος όσο και σε περιοχές με φυσικούς κινδύνους που είναι πιθανό να επιδεινωθούν από την κλιματική αλλαγή, αυξάνοντας την πιθανότητα τοξικών εκλύσεων στο μέλλον.
Μετά από αρκετά μεγάλα χημικά ατυχήματα, συμπεριλαμβανομένης της καταστροφής της Union Carbide στο Bhopal της Ινδίας τη δεκαετία του 1980 που σκότωσε χιλιάδες ανθρώπους, προέκυψε ευρεία συναίνεση για αλλαγή των στρατηγικών διαχείρισης χημικών ουσιών εκτός από τους ελέγχους εκπομπών, τις στολές Tyvek, τις μάσκες και τα σχέδια έκτακτης ανάγκης για την αντιμετώπιση διαρροών.
Η πρόληψη της ρύπανσης στην πηγή έγινε εθνική προτεραιότητα με το Νόμο για την Πρόληψη της Ρύπανσης (Pollution Prevention Act) του 1990. Για πολλούς επιστήμονες και μηχανικούς, η πρόληψη στην πηγή σήμαινε την ανάπτυξη προσεγγίσεων για την εξάλειψη των κινδύνων, για παράδειγμα, μέσω της αντικατάστασης των επικίνδυνων χημικών ουσιών στις διαδικασίες παραγωγής με λιγότερο επικίνδυνες ή επανασχεδιάζοντας τις διαδικασίες παραγωγής και τα προϊόντα για την εξάλειψη ή τη δραματική μείωση της χρήσης τοξικών ουσιών.
Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1990 προέκυψαν οι έννοιες της εγγενούς ασφάλειας, της πράσινης μηχανικής και της πράσινης χημείας που εφάρμοσαν τις αρχές της πρόληψης της ρύπανσης στο μοριακό σχεδιασμό των χημικών ενώσεων και στο σχεδιασμό των χημικών διεργασιών. Μια ομάδα εμπειρογνωμόνων προσδιόρισε πρόσφατα τον ορισμό της βιώσιμης χημείας ως «ανάπτυξη και εφαρμογή χημικών ουσιών, χημικών διεργασιών και προϊόντων που ωφελούν τις σημερινές και τις μελλοντικές γενιές χωρίς επιβλαβείς επιπτώσεις για τον άνθρωπο ή τα οικοσυστήματα». Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει επίσης αναπτύξει κριτήρια για τις χημικές ουσίες που είναι «ασφαλείς και βιώσιμες εκ σχεδιασμού».
Η συνεργασία χημικών και μηχανικών με επιστήμονες υγείας για την καλύτερη κατανόηση, αξιολόγηση και εξάλειψη των κινδύνων για το περιβάλλον και την υγεία κατά τη φάση σχεδιασμού των χημικών και χημικών διεργασιών, θα μειώσει τελικά τους κινδύνους για τους εργαζόμενους, τις κοινότητες και τους καταναλωτές από την παραγωγή, τη μεταφορά, τη χρήση και το τέλος της ζωής των χημικών ουσιών και των χημικών προϊόντων. Ωστόσο, παρά το αυξανόμενο ενδιαφέρον για τη βιώσιμη χημεία στις ερευνητικές και εκπαιδευτικές κοινότητες, η βιομηχανία και η κυβέρνηση δεν την έχουν ασπαστεί πλήρως.
Η μετάβαση σε ασφαλέστερες και λιγότερο επικίνδυνες χημικές ενώσεις και προϊόντα είναι πιο εύκολο να περιγραφεί παρά να υλοποιηθεί. Τα χημικά και τα υλικά που διαθέτουμε σήμερα -συμπεριλαμβανομένου του χλωριούχου πολυβινυλίου (PVC), της κύριας χρήσης του χλωριούχου βινυλίου- είναι οικονομικά αποδοτικά, έχουν καλή λειτουργική απόδοση και ενσωματώνονται σε μεγάλο βαθμό στις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού. Υπάρχει μικρό κίνητρο για μετάβαση, ιδίως δεδομένων των σημαντικών δαπανών έρευνας και ανάπτυξης, πιλοτικής χρήσης, κλιμάκωσης και μετασχηματισμού για την ενσωμάτωση νέων, ασφαλέστερων χημικών ουσιών στην οικονομία, καθώς και ελάχιστη προθυμία από οποιονδήποτε να πληρώσει αυτό το επιπλέον κόστος.
Άρα είναι προφανές ότι δεν θα καταφέρουμε να αντιμετωπίσουμε επαρκώς τα προβλήματα των επικίνδυνων χημικών ουσιών χωρίς την παροχή οικονομικών και ασφαλέστερων λύσεων. Η επανεξέταση της χημείας, των διαδικασιών παραγωγής και τα υλικών που τροφοδοτούν την οικονομία μας θα απαιτήσει σημαντικό κυβερνητικό συντονισμό, επενδύσεις, συνεργασία σε όλη τη βιομηχανία και ουσιαστική δέσμευση με τη συμμετοχή της ακαδημαϊκής κοινότητας και των τοπικών κοινοτήτων, δηλαδή την ίδια συντονισμένη και διαρκή προσπάθεια που δημιούργησε την τρέχουσα γενιά χημικών.
Θα απαιτήσει επίσης την εκπαίδευση μια νέας γενιάς χημικών και μηχανικών. Οι καινοτομίες στη χημεία και τις χημικές διεργασίες είναι κρίσιμες για την αντιμετώπιση των κινδύνων των χημικών ουσιών, αλλά μπορούν επίσης να αντιμετωπίσουν τη σημαντική συμβολή της βιομηχανίας στην κλιματική αλλαγή και τα πλαστικά απόβλητα, τα οποία ελέγχονται όλο και περισσότερο από την επενδυτική κοινότητα και τις κυβερνητικές αρχές.
Η ομοσπονδιακή κυβέρνηση των ΗΠΑ έχει μια μοναδική ευκαιρία να επιδείξει ηγετικό ρόλο στην προώθηση της βιώσιμης χημείας μέσω της εφαρμογής του Νόμου για την έρευνα και ανάπτυξη της αειφόρου χημείας (Sustainable Chemistry Research and Development Act). Επίσης, μπορεί να διασφαλίσει ότι οι τεράστιες επενδύσεις που γίνονται σε διαδικασίες παραγωγής και υλικά για την απεξάρτηση της οικονομίας από τον άνθρακα μέσω του Νόμου για τη μείωση του πληθωρισμού (Inflation Reduction Act) αντιμετωπίζει επίσης την τοξικότητα και τους κινδύνους των σημερινών χημικών και υλικών μας (η χημική βιομηχανία είναι υπεύθυνη για το 20% των βιομηχανικών εκπομπών CO2, σύμφωνα με το Υπουργείο Ενέργειας των ΗΠΑ).
Η έρευνα δείχνει ότι τέτοιες επενδύσεις όχι μόνο θα μείωναν τα δισεκατομμύρια δολάρια που κοστίζουν κάθε χρόνο τα χημικά ατυχήματα, αλλά στην πραγματικότητα θα ήταν ευεργετικές για την οικονομία, τοποθετώντας τις ΗΠΑ ως ηγέτη στην καινοτομία και τη βιωσιμότητα.
Ο σχεδιασμός, η εφαρμογή και η κλιμάκωση νέων χημικών ενώσεων και παραγωγικών διαδικασιών θα πάρει σημαντικό χρόνο - πιθανώς δεκαετίες - δεδομένης της απαιτούμενης χρονικής διάρκειας των κύκλων έρευνας, ανάπτυξης και παραγωγής. Ωστόσο, στο μεταξύ, για να αποφευχθούν περαιτέρω ανάλογες καταστροφές, πρέπει να ενισχυθούν οι έλεγχοι ασφαλείας για την προστασία των κοινοτήτων και των εργαζομένων από ανάλογα περιστατικά. Αυτοί οι έλεγχοι ασφαλείας περιλαμβάνουν την απαίτηση ηλεκτρονικών συστημάτων πέδησης για εμπορικές αμαξοστοιχίες, την επέκταση του αριθμού των καλά εκπαιδευμένων εργαζομένων με εστίαση στην ασφάλεια και την αξιολόγηση των κινδύνων στις εγκαταστάσεις για την υιοθέτηση ασφαλέστερων επιλογών εφόσον είναι διαθέσιμες.
Οι εκατοντάδες άνθρωποι που τους είχε απαγορευτεί μέχρι πρότινος να γυρίσουν στις κατοικίες τους στο Ohio έχουν ως επί το πλείστον επιστρέψει στην κοινότητά τους, η οποία βρίσκεται τώρα στο επίκεντρο μιας μαζικής επιχείρησης καθαρισμού επικίνδυνων αποβλήτων. Αυτοί οι άνθρωποι αξίζουν άμεση δράση για την αντιμετώπιση της περιβαλλοντικής καταστροφής. Αλλά για κάθε κοινότητα που έχει ή θα μπορούσε να επηρεαστεί από επικίνδυνα χημικά ατυχήματα, είναι απαραίτητες μακροπρόθεσμες και διαρκείς δράσεις και επενδύσεις για την πρόληψη ανάλογων καταστροφών, αντικαθιστώντας τα επικίνδυνα χημικά με εναλλακτικές λύσεις που είναι θεμελιωδώς ασφαλέστερες στην κατασκευή, τη μεταφορά και τη χρήση τους.
Με πληροφορίες από scientificamerican.com
