Μικροπλαστικά: Η κληρονομιά που αφήνει πίσω της η ρύπανση των πλαστικών

Η Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος του 2023 είχε ως βασικό θέμα τη ρύπανση από τα πλαστικά και έκανε ειδικά αναφορά στα μικροπλαστικά, που αποτελούν μια αυξανόμενη απειλή για την υγεία του ανθρώπου και του πλανήτη. Τα μικροπλαστικά υπάρχουν σε καθημερινά είδη, όπως τσιγάρα, ρούχα και καλλυντικά. Η έρευνα του Περιβαλλοντικού Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών (UNEP) δείχνει ότι η συνεχής χρήση ορισμένων πλαστικών αυξάνει τη συσσώρευση μικροπλαστικών στο περιβάλλον.

Τα μικροπλαστικά, τα οποία μπορεί να έχουν διάμετρο έως και πέντε χιλιοστά, καταλήγουν σε υδάτινους αποδέκτες και όταν προσλαμβάνονται από τη θαλάσσια ζωή όπως ψάρια, θηλαστικά και φυτά, τα μικροπλαστικά έχουν τόσο τοξικές όσο και μηχανικές επιδράσεις, οδηγώντας σε προβλήματα όπως μειωμένη πρόσληψη τροφής, ασφυξία, αλλαγές συμπεριφοράς και γενετικές αλλοιώσεις.

Εκτός από την είσοδο στην τροφική αλυσίδα μέσω της θαλάσσιας ζωής, οι άνθρωποι μπορούν να εισπνεύσουν μικροπλαστικά από τον αέρα, να τα προσλάβουν μέσω του νερού και να τα απορροφήσουν μέσω του δέρματος. Μικροπλαστικά έχουν βρεθεί σε διάφορα ανθρώπινα όργανα, ακόμα και στον πλακούντα των νεογέννητων μωρών.

Μία έκθεση του UNEP του 2021 με τίτλο «Από τη ρύπανση στη λύση» προειδοποιούσε ότι οι χημικές ουσίες στα μικροπλαστικά «συσχετίζονται με σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία, ειδικά στις γυναίκες». Οι επιπτώσεις αυτές μπορεί να περιλαμβάνουν αλλαγές στην ανθρώπινη γενετική, την ανάπτυξη του εγκεφάλου, το ρυθμό αναπνοής και άλλα ζητήματα υγείας.

«Οι επιπτώσεις των επικίνδυνων χημικών ουσιών και μικροπλαστικών στη φυσιολογία τόσο των ανθρώπων όσο και των θαλάσσιων οργανισμών είναι ακόμη εξελισσόμενες και η μελέτη τους πρέπει να προτεραιοποιηθεί και να επιταχυνθεί στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας Decade of Ocean Science for Sustainable Development», δήλωσε η Leticia Carvalho, Principal Coordinator of the Marine and Freshwater Branch στο UNEP.

«Ωστόσο, η δράση που περιορίζει την εξάπλωση και τον επιπολασμό των μικροπλαστικών θα είναι αναμφίβολα ωφέλιμη για τη μακροπρόθεσμη υγεία μας και την ευημερία των θαλάσσιων οικοσυστημάτων και όχι μόνο», πρόσθεσε.

Τα μικροπλαστικά που είναι γνωστά ως ίνες οξικής κυτταρίνης, αποτελούν την πλειοψηφία των φίλτρων που χρησιμοποιούνται στα τσιγάρα. Με έξι τρισεκατομμύρια τσιγάρα να καταναλώνονται από ένα δισεκατομμύριο καπνιστές ετησίως, αυτές οι ίνες φτάνουν σε κάθε γωνιά του κόσμου. Τα αποτσίγαρα είναι τα πιο συνηθισμένα πλαστικά απόβλητα στις παραλίες, καθιστώντας τα θαλάσσια οικοσυστήματα ιδιαίτερα ευαίσθητα σε αυτά. Όταν διασπώνται, τα αποτσίγαρα απελευθερώνουν μικροπλαστικά, βαρέα μέταλλα και πολλές άλλες χημικές ουσίες που επηρεάζουν την υγεία και τις λειτουργίες των οικοσυστημάτων.

Τα πλαστικά -συμπεριλαμβανομένου του πολυεστέρα, του ακρυλικού και του nylon- αποτελούν περίπου το 60% των υλικών που χρησιμοποιούνται σε είδη ένδυσης. Λόγω της τριβής, τα ρούχα και τα υφάσματα με αυτά τα υλικά, απορρίπτουν μικροπλαστικά γνωστά ως μικροΐνες όταν πλένονται ή φοριούνται. Σύμφωνα με έκθεση του UNEP το 2020 που χαρτογραφεί την παγκόσμια αλυσίδα αξίας των κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων, το 9% περίπου των ετήσιων ροών μικροπλαστικών προς τους ωκεανούς προέρχονται από ρούχα και άλλα υφάσματα.

Για να μειωθούν αυτές οι απώλειες, οι ειδικοί συνιστούν οι άνθρωποι να ξαναφορούν τα ρούχα πιο συχνά και να τα πλένουν λιγότερο συχνά. Όταν αγοράζετε νέα ρούχα, η επιλογή φυσικών υλικών βιώσιμης προέλευσης μπορεί να μειώσει ή να εξαλείψει τον κίνδυνο διαρροής μικροπλαστικών, αν και κάτι τέτοιο μπορεί να συνοδεύεται από άλλους περιβαλλοντικούς συμβιβασμούς.

Μακροπρόθεσμα, το UNEP και άλλες υπηρεσίες του ΟΗΕ που συμμετέχουν στη Συμμαχία του ΟΗΕ για τη βιώσιμη μόδα θα συνεχίσουν να καθοδηγούν τη συντονισμένη δράση στον κλάδο. Θα προβούν επίσης σε εκστρατεία με σκοπό την ανάληψη κυβερνητικής δράσης για τη μετάβαση προς μια βιώσιμη και κυκλική αλυσίδα αξίας κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων με ελάχιστα μικροπλαστικά. Το UNEP εργάζεται για την κατάστρωση οδικού χάρτη που υπογραμμίζει τις βασικές ενέργειες που μπορούν να πραγματοποιήσουν οι ενδιαφερόμενοι, ενώ παρέχει καθοδήγηση για τη βελτίωση των επικοινωνιακών μέτρων για την προώθηση της αλλαγής συμπεριφοράς στο καταναλωτικό κοινό.

Σύμφωνα με την Elisa Tonda, επικεφαλής του Consumption and Production Unit του UNEP, η συμμετοχή όλων των ενδιαφερομένων είναι απαραίτητη για να στραφεί η κλωστοϋφαντουργία προς την κυκλικότητα και να αντιμετωπιστεί η έκλυση μικροπλαστικών από τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα.

«Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής πρέπει να εφαρμόσουν αυστηρότερη διακυβέρνηση και πολιτικές, καθώς και να δημιουργήσουν ένα περιβάλλον πολιτικής που δίνει κίνητρα στο σχεδιασμό βιώσιμων υφασμάτων και ρούχων και προωθεί μια πιο τυποποιημένη προσέγγιση για τον προσδιορισμό των εκπομπών μικροπλαστικών από διαφορετικά κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα και κατάλληλες εναλλακτικές λύσεις», είπε η Tonda. «Οι παραγωγοί ειδών ένδυσης θα πρέπει να ενισχύσουν τις προσπάθειες τους στο σχεδιασμό βιώσιμων ρούχων και να αναλάβουν την ευθύνη για τα προϊόντα τους στο τέλος του κύκλου ζωής τους», πρόσθεσε.

Τα καλλυντικά και τα προϊόντα προσωπικής φροντίδας είναι ακόμα μία ομάδα προϊόντων, τα οποία μπορούν να φέρουν μεγάλο ποσοστό μικροπλαστικών. Αυτά τα προϊόντα περιέχουν συχνά πρωτογενή μικροπλαστικά, τα οποία κατασκευάζονται και προστίθενται σκόπιμα, συχνά για να παρέχουν την κατάλληλη υφή, και περιέχονται σε μία ευρεία γκάμα προϊόντων, από απολυμαντικό χεριών και σαπούνι μέχρι οδοντόκρεμα και αποσμητικό.

Τα πλαστικά σωματίδια από αυτά τα προϊόντα μπορούν να απορροφηθούν από το δέρμα ή, στην περίπτωση προϊόντων όπως το κραγιόν, να καταποθούν. Τα μικροπλαστικά που παραμένουν στο δέρμα τελικά ξεπλένονται στην αποχέτευση και θα μπορούσαν να καταλήξουν στις θάλασσες.

Σύμφωνα με την έκθεση του UNEP Global Chemicals Outlook II, σημαντικές ποσότητες μικροπλαστικών από καλλυντικά και άλλες πηγές είναι πιο πιθανό να εισέλθουν σε υδάτινους αποδέκτες σε περιοχές με ανεπαρκείς εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων. Η έκθεση επισημαίνει ότι ορισμένοι απολεπιστικοί παράγοντες περιέχουν πάνω από 10% μικροσφαιρίδια, έναν τύπο πρωτογενούς μικροπλαστικού. Επιπλέον, σε πρόσφατη μελέτη αναφέρθηκε ότι το 83% από 138 μάρκες απολυμαντικών και gel χεριών περιείχαν μικροπλαστικά.

Η μείωση της χρήσης, η αγορά προϊόντων με ελάχιστη συσκευασία και η προσεκτική εξέταση της λίστας των συστατικών, είναι μερικοί τρόποι με τους οποίους οι καταναλωτές μπορούν να περιορίσουν την πιθανή έκθεση τους στα μικροπλαστικά, σύμφωνα με την Madhuri Prabhakar του Plastic Soup Foundation. Η Prabhakar τονίζει ότι η δημιουργία ενός «ορισμού για τα μικροπλαστικά που θα εξασφαλίζει την ασφάλεια χρήσης τους» θα είναι απαραίτητη για την άσκηση πίεσης σε κυβερνήσεις και επιχειρήσεις για αλλαγές και πιθανές απαγορεύσεις ή περιορισμούς.

Οι κατασκευαστές καλλυντικών έχουν επίσης ευθύνη να μειώσουν τη χρήση πρωτογενών μικροπλαστικών. Η ουσιαστική αντιμετώπιση του ζητήματος απαιτεί δράση ξεκινώντας από το στάδιο σχεδιασμού ενός προϊόντος, σύμφωνα με το Assessment Report on Issues of Concern του UNEP.

Το UNEP πραγματοποιεί την παγκόσμια καμπάνια Clean Seas η οποία στοχεύει να οδηγήσει σε αλλαγές τόσο στις καταναλωτικές συνήθειες όσο στο κανονιστικό πλαίσιο και την εταιρική ευθύνη. Οι συνεργασίες του UNEP με διάφορους οργανισμούς και επιχειρήσεις είναι κρίσιμες για να ενθαρρυνθούν οι αλλαγές στον κλάδο και να προκύψει μεγαλύτερη ώθηση για ουσιαστική έρευνα. Με τον τρόπο αυτό μπορεί επίσης να ενισχυθεί η περιορισμένη γνώση μας για τις πραγματικές επιπτώσεις των μικροπλαστικών στην ανθρώπινη υγεία και να εντοπιστούν βέλτιστες μελλοντικές δράσεις.

Δεδομένης της διάχυσης τους στα καθημερινά είδη οικιακής χρήσης, η εύρεση λύσεων για περιορισμό των προβλημάτων που προκύπτουν από τα μικροπλαστικά είναι μια κρίσιμη και πιεστική πρόκληση.

Κράτη και επιχειρήσεις μπορούν να συμμετάσχουν στην καμπάνια Clean Seas, καθώς και στην πρωτοβουλία New Plastics Economy Global Commitment με σκοπό την ανάληψη δεσμεύσεων για την καταπολέμηση των θαλάσσιων αποβλήτων και της ρύπανσης από τα πλαστικά. Όσον αφορά στους μεμονωμένους καταναλωτές μπορούν να ακολουθήσουν τις αρχές του Clean Seas pledge για να μειώσουν το πλαστικό τους αποτύπωμα. Οι απαραίτητες αλλαγές για τη μείωση των επιπτώσεων των πλαστικών και των μικροπλαστικών στο περιβάλλον και την ανθρώπινη υγεία αφορούν όλους μας.

Με πληροφορίες από unep.org