Τι πραγματικά κρύβεται πίσω από την αποτυχία του «πράσινου» καπιταλισμού;

Disclaimer: Απαγορεύεται η αναδημοσίευση, αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική ή κατά παράφραση ή διασκευή ή απόδοση του περιεχομένου του παρόντος διαδικτυακού τόπου με οποιονδήποτε τρόπο, χωρίς αναφορά στο RAWMATHUB.GR (με ενεργό link) ή χωρίς την προηγούμενη γραπτή άδεια του RAWMATHUB.GR. 

Η απάντηση εντοπίζεται όλο και περισσότερο όχι στην άρνηση της ύπαρξης κλιματικής κρίσης, αλλά στον πολλαπλασιασμό των αναποτελεσματικών λύσεων που υποστηρίζονται από πολιτικούς και επιχειρηματικά συμφέροντα με διάφορους βαθμούς σοβαρότητας και καλών προθέσεων, κάτω από την ομπρέλα του «πράσινου καπιταλισμού». Πρόκειται για λύσεις που πλασάρονται ως επείγοντα, ρεαλιστικά εργαλεία για τη μείωση των εκπομπών ή την αντιστροφή της απώλειας οικοσυστημάτων, αλλά στην πραγματικότητα δεν προσφέρουν κανένα από τα δύο.

Ας πάρουμε για παράδειγμα τη χρηματοδότηση για βιώσιμα έργα. Σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις, τα κεφάλαια που επενδύονται βάσει περιβαλλοντικών και κοινωνικών κριτηρίων ή κριτηρίων εταιρικής διακυβέρνησης (ESG), έχουν φτάσει το δυσθεώρητο ύψος των 35 τρις. δολαρίων, προκαλώντας ενθουσιώδεις διαπιστώσεις ότι οι ιδιώτες επενδυτές, με γνώμονα το ορθολογικό προσωπικό συμφέρον, προσφέρουν ένα πιο πράσινο μέλλον. Για πολλούς, φαίνεται ότι κάποιος μπορεί πραγματικά «να κάνει καλό στον εαυτό του, κάνοντας καλό στο γενικότερο σύνολο».

Δυστυχώς, αυτή η αίσθηση του θριάμβου βασίζεται σε σαθρά θεμέλια. Αρχικά, αφθονούν οι επικρίσεις για το «greenwashing», όπου οι εταιρείες και οι χρηματοοικονομικοί οργανισμοί παραπλανούν τους επαγγελματικούς πελάτες και τους καταναλωτές σχετικά με τα οικολογικά ή κοινωνικά διαπιστευτήρια των προϊόντων τους. Αλλά το πρόβλημα φτάνει πολύ πιο βαθιά από κάποιους που απλώς κάμπτουν τους (συνήθως εθελοντικούς) κανόνες.

Αντίθετα, το υποκείμενο κίνητρο μιας επένδυσης βάσει των κριτηρίων ESG δεν είναι απαραίτητα η επίτευξη θετικών αποτελεσμάτων στον «πραγματικό κόσμο». Μάλλον ο στόχος είναι να ελαχιστοποιηθεί η έκθεση σε κινδύνους - είτε έναντι κλιματικών και περιβαλλοντικών κανονισμών ή σε περιπτώσεις διαφορών εργατικού δικαίου - που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε μειωμένες οικονομικές αποδόσεις.

Για το λόγο αυτό, πολλά κεφάλαια που επενδύονται βάσει των κριτηρίων ESG, δε διαφέρουν σχεδόν καθόλου από τα συνήθη επενδυτικά κεφάλαια και δείκτες όπως ο S&P 500. Το εμβληματικό αμερικανικό ESG fund της Vanguard, για παράδειγμα, έχει τις κορυφαίες συμμετοχές του στις Apple, Microsoft και Amazon. Η Tesla βρίσκεται στην έκτη θέση, ακολουθούμενη από δύο διαφορετικές κατηγορίες μεριδίων της Alphabet (μητρική εταιρεία της Google).

Θα ήταν δύσκολο να υποστηρίξουμε ότι πολλές από αυτές θα ήταν οι εταιρείες που πληρούσαν τα κριτήρια όταν φανταζόμαστε επενδύσεις σε ένα απελευθερωμένο και οικολογικά ακμάζον μέλλον. Ούτε μερικοί από αυτούς έχουν ιδιαίτερα εντυπωσιακά ρεκόρ όσον αφορά τον «κοινωνικό» πυλώνα του ESG, είτε λόγω κατηγοριών για παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και καταναγκαστική εργασία σε αλυσίδες εφοδιασμού ή για φερόμενη παράνομη επιτήρηση των εργαζομένων.

Επιπλέον, ενώ πολλοί θα μπορούσαν εύλογα να αναμένουν ότι ένα μεγάλο επενδυτικό κεφάλαιο με βάση τα κριτήρια ESG θα επενδύσει στην επείγουσα μετάβαση στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και τις βιώσιμες υποδομές, περισσότερο από το 40% του κεφαλαίου Vanguard είναι επενδεδυμένο στην τεχνολογία και τις χρηματοοικονομικές υπηρεσίες. Η ενέργεια και οι επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας, όπου περιλαμβάνονται πολλές από τις επιχειρήσεις που θα μπορούσαμε να φανταστούμε ότι βρίσκονται στην καρδιά της απαλλαγής από τις εκπομπές άνθρακα, αποτελούν μαζί λιγότερο από το 1% των επενδυτικών κεφαλαίων της Vanguard. Είναι σημαντικό ότι η περίπτωση της Vanguard φαίνεται να είναι ο κανόνας και όχι η εξαίρεση.

Ενώ ορισμένα επενδυτικά κεφάλαια χρησιμοποιούν τη μετοχική τους θέση για να πιέσουν πραγματικά τις εταιρείες να αλλάξουν τα επιχειρηματικά τους μοντέλα ή να διαθέσουν κεφάλαια σε νεοσύστατες εταιρείες καθαρής ενέργειας, μεγάλο μέρος του κλάδου ενδιαφέρεται όχι να χρηματοδοτήσει άμεσα ένα βιώσιμο μέλλον αλλά να διασφαλίσει ότι τα χαρτοφυλάκια τους ευθυγραμμίζονται με ένα τέτοιο. Υπό αυτή την έννοια, το πλαίσιο ESG μπορεί να γίνει πολύ καλύτερα κατανοητό ως ένα μέσο στοιχηματισμού στην πιθανότητα ενός πιο πράσινου, πιο βιώσιμου μέλλοντος, αντί ένας παράγοντας που θα βοηθήσει άμεσα στην οικοδόμησή του.

Πράγματι, σε μια ιδιαίτερα εντυπωσιακή μελέτη, οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι το ισχυρότερο χαρακτηριστικό που διαφοροποιεί τα επενδυτικά κεφάλαια με κοινωνικό υπόβαθρο από τα υπόλοιπα, ήταν οι επενδύσεις σε εταιρείες με σχετικά μικρή ανάγκη για ανθρώπινο δυναμικό. Από την άποψη της ελαχιστοποίησης των κινδύνων για τους ιδιώτες επενδυτές, αυτό είναι απολύτως λογικό. Η απουσία ανθρώπινου δυναμικού, ελαχιστοποιεί τα ζητήματα εργατικής φύσεως. Από την άποψη της προώθησης θετικών αποτελεσμάτων για την κοινωνία, το γεγονός αυτό δεν αποτελεί αφορμή για πανηγυρισμούς.

Η λογική στην οποία βασίζεται η χρηματοδότηση βιώσιμων έργων και επιχειρήσεων είναι ένα πρόβλημα διότι έχει ως βάση το επιχείρημα ότι οι αγορές προωθούν έναν πιο πράσινο, πιο ευγενικό καπιταλισμό. Πράγματι, το πρόβλημα για τον πράσινο καπιταλισμό είναι ότι οι λύσεις που προτείνει, έχουν ως στόχο να στριμώξουν την πολυπλοκότητα των κλιματικών και οικολογικών κρίσεων στο στενό πλαίσιο της «αγοράς», ανεξάρτητα από το αν η αγορά είναι μια βιώσιμη αρένα για την αντιμετώπισή τους. Ως αποτέλεσμα, αυτές οι «λύσεις» αποδεικνύονται όλο και περισσότερο ότι κάθε άλλο παρά τέτοιες είναι.

Το αποτύπωμα του πράσινου καπιταλισμού μπορεί να φανεί σε όλο το φάσμα της οικονομίας, από την προσήλωση στις αγορές άνθρακα έως τη διάδοση ιδεών όπως οι «υπηρεσίες οικοσυστήματος» και το «φυσικό κεφάλαιο», που επιδιώκουν να χωρίσουν τα οικοσυστήματα σε διακριτά «αποθέματα» που παρέχουν υπηρεσίες στην οικονομία. Με αυτή τη λογική, μια φάλαινα είναι πολύτιμη στο βαθμό που αιχμαλωτίζει άνθρακα και εντυπωσιάζει τους τουρίστες. Σε πολλούς, η ιδέα μπορεί να φαίνεται παράλογη, αλλά με 40 δισεκατομμύρια δολάρια σε συναλλαγές υπηρεσιών οικοσυστήματος μόνο το 2018, αυτές οι έννοιες γίνονται όλο και πιο κυρίαρχες.

Επιπλέον, τα χρηματοδοτικά κεφάλαια που δεσμεύονται σε επενδύσεις μηδενικού αποτυπώματος άνθρακα, δεν περιορίζουν τα τρισεκατομμύρια που διοχετεύονται κάθε χρόνο στη βιομηχανία ορυκτών καυσίμων. Σε παγκόσμιο επίπεδο, παρά το γεγονός ότι περίπου το 23% των εκπομπών εμπίπτουν στα συστήματα τιμολόγησης άνθρακα, ο αντίκτυπος τέτοιων συστημάτων στις συνολικές εκπομπές είναι απελπιστικά χαμηλότερος σε σχέση με τους στόχους του IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change) του ΟΗΕ. Και παρά τις εντυπωσιακές εικόνες των μεγάλων εταιρειών παραγωγής ορυκτών καυσίμων για «λύσεις που βασίζονται στη φύση» και των δεκάδων δισεκατομμυρίων ετήσιων συναλλαγών σε υπηρεσίες οικοσυστήματος, η βιοποικιλότητα συνεχίζει να μειώνεται με εκπληκτικούς ρυθμούς.

Ζούμε σε μια κοινωνία που δομείται και ορίζεται από τις σχέσεις της αγοράς και η ιδέα ότι οι λύσεις που βασίζονται στην αγορά είναι η καλύτερη, πιο ρεαλιστική και συχνά η μόνη οδός για την επίλυση των περισσότερων προβλημάτων, είναι εδραιωμένη στην κοινή λογική. Είναι, ομολογουμένως, δύσκολο να φανταστεί κανείς μια εναλλακτική. Είναι επίσης επείγον και απαραίτητο. Το αφήγημα των εύκολων λύσεων που αφήνουν του πάντες κερδισμένους σε πρωτόγνωρα περίπλοκες και συστημικές κρίσεις είναι ισχυρό, αλλά πρέπει να αποδομηθεί.

Με πληροφορίες από άρθρο της Adrienne Buller στο The Guardian.com

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ - ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ RAWMATHUB.GR