Ενδιαφέροντα συμπεράσματα προέκυψαν στο 13ου Συνέδριο του ΙΕΝΕ με τίτλο «SEE Energy Dialogue». Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η εκτίμηση του Κώστα Θεοφύλακτου, προέδρου της Επιτροπής για την Ενεργειακή Αποδοτικότητα του ΙΕΝΕ ότι θα απαιτηθούν επενδύσεις ύψους 15 δισ. ευρώ σε υδροηλεκτρικά έργα ή 20 δισ. ευρώ σε αιολικά, προκειμένου οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων να πετύχουν τους στόχους τους για τη καθαρή ενέργεια και ΑΠΕ ως το 2030.
Ο Κώστας Θεοφύλακτος, μιλώντας στο 13ο συνέδριο με τίτλο «SEE Energy Dialogue», που διοργάνωσε υβριδικά το Ινστιτούτο Ενέργειας ΝΑ Ευρώπης (ΙΕΝΕ), επισήμανε ότι οι έξι χώρες της περιοχής (Αλβανία, Σερβία, Βοσνία- Ερζεγοβίνη, Κόσοβο, Μαυροβούνιο και Βόρεια Μακεδονία) υστερούν σημαντικά στον εκσυγχρονισμό του ενεργειακού τους τομέα, ο οποίος χαρακτηρίζεται από μειωμένη ύπαρξη μηχανισμών της αγοράς και περιορισμένη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα, ανεπαρκείς και «γερασμένες» υποδομές, μεγάλη εξάρτηση από ορυκτά καύσιμα και καθυστερημένη υιοθέτηση των ΑΠΕ.
Βάσει στοιχείων που παρουσίασε, η Αλβανία, η Βόρεια Μακεδονία, η Σερβία και το Κόσοβο δεν έχουν επιτύχει τους στόχους που είχαν θέσει ως προς τις ΑΠΕ για το 2020. Αντίθετα, το Μαυροβούνιο πέτυχε τους εθνικούς του στόχους το 2015. Ωστόσο, κατά τον κ. Θεοφύλακτο υπάρχει αρκετή προοπτική στο συγκεκριμένο πεδίο για το 2023 όσον αφορά τις χώρες της περιοχής, ενώ κρίσιμο ρόλο ως προς την επίτευξη των στόχων τους για τις ΑΠΕ μπορούν να διαδραματίσουν οι μεγάλες υδροηλεκτρικές μονάδες.
«Υπάρχει δυναμικό στην περιοχή, το οποίο όμως δεν έχει ακόμα αξιοποιηθεί», επισήμανε, υπενθυμίζοντας ότι η πιο βασική αλλαγή για την ευρύτερη περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης είναι το κάθετα μειούμενο μερίδιο της, βασισμένης σε λιγνίτη και άνθρακα, παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας.
Γενικά στη Νοτιοανατολική Ευρώπη, οι ΑΠΕ αύξησαν το περιφερειακό τους μερίδιο στην παραγωγή ενέργειας στο 34% το 2019, με τη βιομάζα, τη ρηχή γεωθερμία και τις ηλιακές θερμικές εφαρμογές να κατέχουν σημαντικό μερίδιο σε αυτή την επίδοση. Πάντως, αν τα Δυτικά Βαλκάνια φαίνεται να υστερούν, η Τουρκία έχει κατορθώσει να παρουσιάζει αξιοσημείωτες επιδόσεις στον χώρο των ΑΠΕ.
Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσίασε ο Κώστας Θεοφύλακτος, η γειτονική χώρα τριπλασίασε τα τελευταία χρόνια την εγκατεστημένη ισχύ της σε ΑΠΕ, η οποία φτάνει πλέον στα 45.000MW, κι έχει επενδύσει σχεδόν 50 δισ. ευρώ σε έργα Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας. Κατατάσσεται δε, έκτη στην Ευρώπη και δέκατη τρίτη παγκοσμίως ως προς τη δυναμικότητα των ΑΠΕ, ενώ το 2020 παρήγε το 12% του ηλεκτρισμού της από ηλιακή και αιολική ενέργεια, έναντι μέσου όρου 9,4% παγκοσμίως.
Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά έχει και η αγορά του Ισραήλ, το οποίο αντλεί το 70% της ενέργειας από το φυσικό αέριο και το 10% από ανανεώσιμες πηγές, σχεδόν αποκλειστικά φωτοβολταϊκά. Στη χώρα υπάρχουν πάνω από 1,6 εκατ. ηλιακοί θερμοσίφωνες για θέρμανση νερού και «το καταπληκτικό είναι ότι ενώ κάποτε η εγκατάσταση τους ήταν υποχρεωτική σε κάθε σπίτι βάσει νόμου, πλέον υπάρχουν τόσο πολλοί, που δεν χρειάζεται πλέον ένας τέτοιος νόμος», όπως χαρακτηριστικά είπε ο Κώστας Θεοφύλακτος, σύμφωνα με τον οποίο η χώρα επιλέγει να αναθέτει έργα προγραμμάτων ενεργειακής αποδοτικότητας βάσει διαγωνισμών, κάτι που σημαίνει ότι «τα χρήματα τα παίρνει ο καλύτερος», δεν τα λαμβάνουν όλοι αδιακρίτως.
Σε άνθηση τα φωτοβολταϊκά - Ο «πόλεμος» με τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα για τις μπαταρίες
Το 25% της ενεργειακής κατανάλωσης στην Ε.Ε, ποσοστό ίσο με αυτό που κατέχει σήμερα το αέριο, θα μπορούσε να καλύψει η εγκατάσταση φωτοβολταϊκών στις στέγες των κτηρίων, στη βάση της σχετικής κοινοτικής πολιτικής, όπως επισήμανε ο σύμβουλος του ελληνικού Συνδέσμου Εταιριών Φωτοβολταϊκών (ΣΕΦ), Στέλιος Ψωμάς, μιλώντας στο «SEE Energy Dialogue». Κατά τον ίδιο, τα μικρά φωτοβολταϊκά στις στέγες μπορούν να λειτουργήσουν σαν ασπίδα για την προστασία των καταναλωτών από τις υψηλές τιμές ενέργειας, σε μια περίοδο που ο πόλεμος στην Ουκρανία «ταρακουνάει» την παγκόσμια αγορά ενέργειας.
«Μέχρι σήμερα, η ανάπτυξη των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) είχε ως κινητήριες δυνάμεις την πολιτική και το κόστος. Σήμερα έχει ως βασική κινητήρια δύναμη την ίδια την ιστορία. Ο πόλεμος στην Ουκρανία επιτάχυνε τα πράγματα και για πρώτη φορά έχουμε ένα πακέτο κοινοτικών μέτρων, το RePower EU, που έχει ως στόχο την απεξάρτηση από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα, και δεν είναι απλά «ένα ακόμα πακέτο», αλλά κάτι που θα αλλάξει το τοπίο των ΑΠΕ στην Ευρώπη κατά την τρέχουσα δεκαετία», σημείωσε ο Στέλιος Ψωμάς και πρόσθεσε πως, για πρώτη φορά, η Ε.Ε έχει συγκεκριμένη στρατηγική για την ηλιακή ενέργεια, η οποία χαρακτηρίζεται -επίσης για πρώτη φορά- από την Κομισιόν ως ο κεντρικός άξονας (kingpin) της όλης προσπάθειας στο ενεργειακό «τερέν».
Με βάση τη νέα πολιτική της Ε.Ε, υπενθύμισε ο Στέλιος Ψωμάς, από το 2026 καθίσταται πλέον υποχρεωτική η εγκατάσταση φωτοβολταϊκών σε όλα τα καινούργια δημόσια και εμπορικά κτήρια με ωφέλιμο εμβαδόν ορόφου άνω των 250 τμ στην ενωμένη Ευρώπη, από το 2027 ισχύει η ίδια υποχρέωση και για τα ήδη υφιστάμενα (δημόσια και εμπορικά) και από το 2029 επεκτείνεται και στα νέα οικιστικά ακίνητα. «Στο πλαίσιο δε του νέου εθνικού κλιματικού νόμου, που ψηφίστηκε πριν από λίγες ημέρες στην Ελλάδα, προβλέπεται ότι η εγκατάσταση φωτοβολταϊκών στη στέγη όλων των νέων εμπορικών κτηρίων καθίστα ται υποχρεωτική ήδη από το 2023, κάτι που είναι game changer (δημιουργεί νέους όρους του παιχνιδιού) γιατί ανοίγει νέες αγορές για τα φωτοβολταϊκά και για πρώτη φορά εμπλέκει τους ίδιους τους πολίτες πιο ενεργά στην επίτευξη των στόχων για την ενέργεια.
Η νέα κοινοτική νομοθεσία προβλέπει επίσης ότι τα κτήρια χρειάζεται να σχεδιάζονται στο εξής «solar-ready», δηλαδή να μην είναι απλά ενεργειακά αποδοτικά, αλλά και εξαρχής έτοιμα να υποδεχτούν φωτοβολταϊκά συστήματα. Η ίδια κοινοτική στρατηγική υποστηρίζει επίσης την αποθήκευση και τις αντλίες θερμότητας. Ειδικά για την αποθήκευση, ο Στέλιος Ψωμάς ανέφερε ενδεικτικά ότι αυτή μπορεί σχεδόν να διπλασιάσει το ποσοστό ιδιοκατανάλωσης (self-consumption) ενέργειας, π.χ, σε ένα εμπορικό ακίνητο, στο 93,7 από 57,2%. Όταν δε, αυτό μεταφραστεί σε κόστος, «ακόμα και με τις σημερινές υψηλές τιμές (της ηλιακής ενέργειας), που αναμένουμε ότι θα διατηρηθούν σε ανοδική τροχιά το 2023, και αναμένεται να αρχίσουν να ξαναμειώνονται το 2024», θα παραμείνει πολύ χαμηλότερο (σε σύγκριση με εκείνο που αφορά την ηλεκτρική ενέργεια από συμβατικές πηγές).
Όπως είπε ο Στέλιος Ψωμάς, αυτή τη στιγμή όλα λειτουργούν υπέρ της περαιτέρω ανάπτυξης των φωτοβολταϊκών, με τον μεγαλύτερο ανταγωνισμό για τον κλάδο να προέρχεται από τα ... ηλεκτρικά αυτοκίνητα, λόγω των μπαταριών. Σταθερές εφαρμογές -όπως τα φωτοβολταϊκά- και αυτοκίνητα διαγκωνίζονται για τις μπαταρίες. «Ο μεγαλύτερος ανταγωνιστής για τις σταθερές εφαρμογές είναι τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα, γιατί μας παίρνουν όλη την παραγωγή μπαταριών. Πρέπει να πολεμάμε ποιος θα πάρει πρώτος τις μπαταρίες», είπε χαρακτηριστικά ο σύμβουλος του ΣΕΦ.
Οι σπάνιες γαίες, οι ΚΟΠΥ και ο ρόλος της Κίνας
Την εκτίμηση ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να λαμβάνει υπόψη της την Κίνα, όταν προγραμματίζει την πολιτική της για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, μεταξύ άλλων και επειδή η ασιατική χώρα αποτελεί βασική παραγωγό και χρήστη κρίσιμων πρώτων υλών για την παραγωγή φωτοβολταϊκών συστημάτων, διατύπωσε η Ανθή Χαραλάμπους, πρόεδρος της Διεθνούς Οργάνωσης Ηλιακής Ενέργειας της Κύπρου.
Μιλώντας στο 13ο συνέδριο του ΙΕΝΕ, η Ανθή Χαραλάμπους επισήμανε πως «κάποιες από τις πρώτες ύλες, που χρησιμοποιούνται σήμερα για την παραγωγή εγκαταστάσεων φωτοβολταϊκών περιέχουν ορυκτά και μεταλλεύματα, που είναι στρατηγικής σημασίας για την κοινοτική οικονομία και που η προμήθειά τους τελεί ήδη υπό αυξημένο κίνδυνο».
Όπως είπε, στην Ε.Ε δεν γίνεται σήμερα εξόρυξη σπάνιων γαιών και λίγες χώρες ελέγχουν παγκοσμίως την προμήθεια κρίσιμων και μη κρίσιμων πρώτων υλών του είδους σε μεγάλο βαθμό, κάτι που εγκυμονεί κινδύνους τόσο για την ασφάλεια των προμηθειών, όσο και για εκδήλωση κοινωνικών και περιβαλλοντικών προβλημάτων. «Η Κίνα ελέγχει την παγκόσμια αγορά ως η βασική παραγωγός και χρήστης των κρίσιμων πρώτων υλών και η εξάρτηση της Ε.Ε από την Κίνα σε αυτό το πεδίο είναι σίγουρα παράγοντας κινδύνου και πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη όταν προγραμματίζουμε την πολιτική για τις ΑΠΕ στην Ευρώπη και τους μακροπρόθεσμους στόχους για την κλιματική ουδετερότητα», είπε η Ανθή Χαραλάμπους, ενώ ως προς την περιβαλλοντική πτυχή της ραγδαίας ανάπτυξης της αγοράς φωτοβολταϊκών σημείωσε πως ως το 2050 υπολογίζεται ότι θα παράγονται 60 εκατ. τόνοι αποβλήτων από τέτοια συστήματα, «άρα είναι σημαντικό να συμπεριλάβουμε και τις ΑΠΕ στην κυκλική οικονομία».
Αναφερόμενη ειδικά στην Κύπρο, η Ανθή Χαραλάμπους υπενθύμισε τις μέχρι στιγμής επιδόσεις της χώρας στην ενσωμάτωση των ΑΠΕ στο ενεργειακό της μείγμα, επισημαίνοντας ωστόσο, πως αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις ως προς τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, ώστε να εναρμονιστεί με τις κοινοτικές επιταγές. «Ο δρόμος μπροστά είναι να προαχθούν περαιτέρω οι ενεργειακές κοινότητες, να δοθεί περισσότερη δύναμη στους «prosumers» (σ.σ. πολίτες που παράγουν και καταναλώνουν ταυτόχρονα), να ενθαρρυνθούν τα smart grids (έξυπνα δίκτυα) και η αποθήκευση ενέργειας, να δοθεί έμφαση στις «πράσινες» επαγγελματικές δεξιότητες και να ξεπεραστούν εμπόδια που σχετίζονται με τις συνδέσεις του δικτύου ενέργειας», κατέληξε.
