Ελληνική σύμπραξη καινοτομίας για ανθεκτικές τεχνολογικές αλυσίδες αξίας ΣΚΟΠΥ

Η επικείμενη νομοθετική ρύθμιση του Κανονισμού Στρατηγικών και Κρίσιμων Ορυκτών Πρώτων Υλών (ΣΚΟΠΥ) διαμόρφώνει ακόμη πιο επείγουσες απαιτήσεις όσον αφορά στην υλοποίηση των φιλόδοξων στόχων του [1]. Βασική επιδίωξη παραμένει η ενίσχυση αυτονομίας, ανθεκτικότητας και βιωσιμότητας των τεχνολογικών αλυσίδων αξίας (π.χ. μπαταρίες λιθίου, μαγνήτες νεοδυμίου) που χρειάζονται ΣΚΟΠΥ για να μπορέσουν, εφαρμοζόμενες και αξιοποιούμενες, να συμβάλλουν στην ενεργειακή και ψηφιακή «επανάσταση».

Αυτό σημαίνει καινοτόμες ερευνητικές και αναπτυξιακές παρεμβάσεις σε όλα τα επιμέρους στάδια που ορίζουν μια αλυσίδα αξίας που οδηγεί στην βιομηχανική μεταποίηση των ΣΚΟΠΥ, από τη γεωλογική γνώση, την κοιτασματολογική έρευνα, την εξόρυξη, την επεξεργασία/εμπλουτισμό, τη μεταλλουργία, μέχρι τα τελικά προϊόντα (π.χ. μπαταρίες λιθίου, μαγνήτες νεοδυμίου), στη βάση μιας ολιστικής αξιοποίησης συμπεριλαμβανομένης της προοπτικής ανακύκλωσης (Σχήμα 1). Και βέβαια κυρίαρχη κοινωνική απαίτηση είναι η μετάβαση να μην είναι μόνο πράσινη αλλά και δίκαιη.

• Η παγκόσμια μεταλλευτική παραγωγή ΣΚΟΠΥ περιορίζεται σε μερικές ή ακόμη και σε μόνο μια χώρα. Για παράδειγμα, 63% κοβάλτιο στο Κονγκό, 87% μαγνήσιο στην Κίνα, 100% σπάνιες γαίες στην Κίνα, 71% πλατινοειδή στην Νότια Αφρική και 98% βορικά στην Τουρκία.
• Πέρα από την εξορυκτική της κυριαρχία σε μεγάλο αριθμό ΣΚΟΠΥ, η Κίνα ελέγχει επίσης πλήρως τις τεχνολογικές αλυσίδες μπαταριών λιθίου και μαγνητών νεοδυμίου [2] (Σχήμα 2, Σχήμα 3).

• Η ζήτηση ΣΚΟΠΥ, και όχι μόνο, τείνει διαρκώς αυξανόμενη, κυρίως λόγω των εφαρμογών αξιοποίησης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και της ηλεκτροκίνησης, αλλά και άλλων πιο συμβατικών βιομηχανικών χρήσεων. Για παράδειγμα, με έμφαση στην ελληνική μεταλλευτική πραγματικότητα:

• 65% του χαλκού πηγαίνει στην ηλεκτροκίνηση, ενώ μέχρι το 2030 η ζήτηση του θα αυξηθεί σε ποσοστό 30-40% (μέχρι το 2030 η ΕΕ θα χρειαστεί να παράξει από δικά της κοιτάσματα 400.000 περίπου τόνους χαλκού για να διατηρήσει τις τρέχουσες εισαγωγές του στα ίδια επίπεδα). Για το νικέλιο και το κοβάλτιο, η αντίστοιχη πρόβλεψη είναι 60-70%.
• 55% του ψευδάργυρου χρησιμοποιούνται στο γαλβάνισμα χάλυβα ή χυτοσιδήρου
• 80% του μολύβδου χρησιμοποιείται στις μπαταρίες. 

• Xρονοβόρος διαδικασία αδειοδότησης, αντιφατική νομοθεσία, σύγκρουση συμφερόντων στις χρήσεις γης, διαθέσιμα κεφάλαια, αναγκαίες υποδομές, κόστος ενέργειας, εξειδίκευση προσωπικού.

• Συστηματικά επικαιροποιημένη βάση δεδομένων ευρωπαϊκών ΟΠΥ. Η λειτουργική και αξιόπιστη παροχή κοιτασματολογικής πληροφορίας και ενημέρωσης αυξάνει την προσέλκυση με μεταλλευτικών επενδύσεων στην ΕΕ.
• Προώθηση αποτελεσματικής και έξυπνης κοιτασματολογικής έρευνας με έμφαση σε περιοχές όπου προηγήθηκε μεταλλευτική δραστηριότητα και με στόχο μεταλλοφορίες σε μεγαλύτερα βάθη (το νέο κοίτασμα σπανίων γαιών στην Σουηδία βρέθηκε σε βάθος περίπου 1000 μέτρων). Είναι αξιοσημείωτο μάλιστα το γεγονός ότι η ΕΕ ξοδεύει μόλις το 3% των παγκόσμιων δαπανών στην κοιτασματολογική έρευνα. Η προοπτική υποθαλάσσιας εξόρυξης στην Ευρώπη βρίσκεται σε αρχικό στάδιο κοιτασματολογικής αξιολόγησης.
• Εφαρμογή του συστήματος αποθεματικής ταξινόμησης κοιτασμάτων των Ηνωμένων Εθνών.
• Ανάγκη για ταχύτερες άδειες αδειδότησης κυρίως σε σχέση με στρατηγικά έργα ΣΚΟΠΥ. Στην κατεύθυνση αυτή, έχουν σε αρκετές χώρες της Ευρώπης ξεκινήσει τροποποιήσεις του μεταλλευτικού τους κώδικα και της σχετικής περιβαλλοντικής νομοθεσίας. Ένα από τα βασικά ζητούμενα είναι επίσης η αξιολόγηση και εκτίμηση της επιχειρηματικής και επενδυτικής αξιοπιστίας και της προοπτικής να εξελιχθεί σε «καλό γείτονα» στην εκάστοτε περιοχή.
• Έρευνα σχετικά με νέες τεχνολογίες εμπλουτισμού και μεταλλουργίας, αλλά και για αντίστοιχες ανακύκλωσης με στόχο την αποτελεσματική ανάκτηση ΣΚΟΠΥ και την παραγωγή των ποιοτήτων που απαιτούνται από μεταποιητική βιομηχανία, π.χ. μπαταρίες λιθίου.

• Η επικαιροποίηση, αναθεώρηση και επανασύνταξη της εθνικής μεταλλευτικής πολιτικής αποτελεί άμεση προτεραιότητα για πολλές χώρες. Ακόμη και στην Τουρκία βρίσκεται σε εξέλιξη η τροποποίηση της μεταλλευτικής στρατηγικής σε προσαρμογή του Κανονισμού, προφανώς για να διευκολύνει την εξαγωγή των ΟΠΥ της προς την ΕΕ [3].
• Η οικονομική γεωλογία, όπως και γενικότερα η γεωλογία, δεν γνωρίζουν σύνορα και εμφανίζουν κοινά χαρακτηριστικά, ακόμη και μεταξύ τριών γειτονικών χωρών. Για το λόγο αυτό η ΕΕ προμοδοτεί διασυνορικές πρωτοβουλίες κοιτασματολογικής έρευνας. Τρέχει ήδη η τετραμερής συνεργασία Δανίας/Γροινλανδίας, Φινλανδίας, Νορβηγίας και Σουηδίας, ενώ Γαλλία, Γερμανία και Ιταλία σχεδιάζουν να κάνουν το ίδιο. Το ερώτημα είναι πόσο εφικτή είναι μια παρόμοια προοπτική για τη χώρα μας.
• Πρωτοβουλία για την σύσταση και δόμηση συνεργατικής πλατφόρμας με την προτεινόμενη ονομασία «Ελληνική σύμπραξη καινοτομίας για ανθεκτικές τεχνολογικές αλυσίδες αξίας ΣΚΟΠΥ/ Greek cluster of innovation for resilient critical and strategic minerals (CSM) technological value chains», με σχετική απόφαση του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας και προοπτική χρηματοδότησης από το ΕΣΠΑ, αλλά ίσως και το θεσμό των στρατηγικών έργων της ΕΕ. Κυρίαρχος στόχος είναι η διερεύνηση ολοκληρωμένης εφαρμογής βασικών αλυσίδων αξίας εντός της χώρας, συμπεριλαμβανομένων όλων των επιμέρους σταδίων, μαζί με την πιθανή συνύπαρξη επιλογών κυκλικής οικονομίας (Σχήμα 4). Από την κοιτασματολογική έρευνα, την εξόρυξη, επεξεργασία και μεταλλουργία ελληνικών ΣΚΟΠΥ, μέχρι την ενδιαφερόμενη μεταποιητική βιομηχανία, όπως για παράδειγμα αυτή της παραγωγής μπαταριών ή η παραγωγή οξειδίων σπανίων γαιών από μοναζιτικά κοιτάσματα της χώρας. Παρόμοιες δομές υπάρχουν ήδη σε αρκετές χώρες της ΕΕ, όπως αυτή στην πόλη Luleå της Σουηδίας με το «Circular industrial park for phosphorus and rare earth elements» [4] και στη Φινλανδία με το «Finnish Minerals Group» [5] (Σχήμα 5). Στην παλτφόρμα που προτείνεται για τη χώρα μας θα συμμετέχουν ενδιαφερόμενοι που, κάθε ένας ξεχωριστά και όλοι μαζί, εμπλέκονται, στην ολοκληρωμένη υλοποίηση μιας αλυσίδας αξίας. Ακαδημαϊκά ιδρύματα, ερευνητικά κέντρα και φορείς, σύνδεσμοι του μεταλλευτικού κλάδου, μεταλλευτικές και μεταλλουργικές εταιρείες, χαλυβουργικές και άλλες σχετικές (π.χ μπαταρίες) μεταποιητικές επιχειρήσεις που λειτουργούν στη χώρα. Επίσης τυχόν έργα έρευνας, καινοτομίας και τεχνολογικής ανάπτυξης που χρηματοδοτούνται από ευρωπαϊκά προγράμματα, π.χ. Ορίζοντας Ευρώπη και άλλες πηγές, καθώς και άλλες παρόμοιες δομές που υπάρχουν στην Ελλάδα, όπως ο κόμβος EIT Raw Materials και το δίκτυο στη βάση του συνεδριακού θεσμού RawMat. Από την πρωτοβουλία αυτή θα μπορούσε να προκύψει και η νέα μεταλλευτική στρατηγική.

[1] Critical Raw Materials Act: https://single-market-economy.ec.europa.eu/sectors/raw-materials/areas-specific-interest/critical-raw-materials/critical-raw-materials-act_en

[2] Rare Earth Magnets and Motors: A European Call for Action: A report by the Rare Earth Magnets and Motors Cluster of the European Raw Materials Alliance: https://eit.europa.eu/sites/default/files/2021_09-24_ree_cluster_report2.pdf 

[3] European Geological Data Infrastructure (EGDI): https://www.europe-geology.eu/

[4] LKAB circular industrial park for phosphorus and rare earth elements: https://lkab.com/en/press/lkab-chooses-lulea-for-the-circular-industrial-park-for-phosphorus-and-rare-earth-elements/

[5] Finnish Minerals Group: https://www.mineralsgroup.fi/mission.html 

Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή ή αναδημοσίευση, μερική ή ολική, του εν λόγω περιεχομένου. Το RAWMATHUB.GR διατηρεί το αποκλειστικό δικαίωμα δημοσίευσης και παροχής αδειών αναδημοσίευσης κατόπιν έγγραφης άδειας, επιφυλασσόμενο για την άσκηση κάθε νόμιμου δικαιώματος του. Εφόσον επιθυμείτε να χρησιμοποιήσετε το περιεχόμενο, παρακαλούμε επικοινωνήστε μαζί μας στο Αυτή η διεύθυνση Email προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε..