Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε το νέο κανονισμό (Critical Raw Materials Act) την Πέμπτη 16 Μαρτίου 2023, θέτοντας στόχους για την παραγωγή, την επεξεργασία και την ανακύκλωση κρίσιμων ορυκτών πρώτων υλών (ΚΟΠΥ) που είναι απαραίτητα για την πράσινη και ψηφιακή μετάβαση.
Ο νόμος για τις κρίσιμες πρώτες ύλες σηματοδοτεί ένα ακόμη βήμα στην πρόθεση της ΕΕ να ανανεώσει την ατζέντα της για την επαναβιομηχάνιση και την ανταγωνιστικότητα, μετά από ένα χρονικό διάστημα που χαρακτηρίστηκε από υψηλό ενεργειακό κόστος, διακοπές της εφοδιαστικής αλυσίδας και την εφαρμογή από τις Ηνωμένες Πολιτείες ενός αντίστοιχου νόμου για τη μείωση του πληθωρισμού (Inflation Reduction Act). ), ο οποίος περιλαμβάνει επενδύσεις μεγάλης κλίμακας στον τομέα των πρώτων υλών.
Οι Επίτροποι Valdis Dombrovskis και Thierry Breton, οι οποίοι ηγήθηκαν από κοινού της πρωτοβουλίας, έχουν έναν βασικό στόχο: τη μείωση της εξάρτησης της Ευρώπης «από εισαγωγές από τρίτες χώρες, οι οποίες συχνά αποτελούν μονοπωλιακούς προμηθευτές».
Η διασφάλιση των αλυσίδων εφοδιασμού κρίσιμων και στρατηγικών πρώτων υλών είναι επίσης κρίσιμο στοιχείο οποιασδήποτε αποτελεσματικής διαδικασίας πράσινης μετάβασης.
Η ζήτηση για μέταλλα σπάνιων γαιών για ανεμογεννήτριες αναμένεται να αυξηθεί 4,5 φορές έως το 2030. Το λίθιο, βασικό στοιχείο των μπαταριών σε ηλεκτρικά οχήματα και συσκευές, θα δει τη ζήτηση του να αυξάνεται 11 φορές έως το 2030 και 57 φορές έως το 2050, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της Επιτροπής. Ωστόσο, μόνο ένα μικρό ποσοστό αυτών των πρώτων υλών προέρχεται, επί του παρόντος, από εξορυκτικές εκμεταλλεύσεις εντός της ΕΕ.
Προαιρετικοί στόχοι
Οι Επίτροποι ανακοίνωσαν ότι θα θέσουν έναν αριθμό σαφών – αν και προαιρετικών – στόχων, τους οποίους θα επιτύχει η ΕΕ έως το 2030. Σε αυτό το πλαίσιο, το 10% των Στρατηγικών Πρώτων Υλών (Strategic Raw Materials, SRM) θα πρέπει να εξορύσσεται εντός της ΕΕ. Το ποσοστό αυτό ανέρχεται σήμερα στο 3%.
«Τουλάχιστον το 40% της επεξεργασίας και της μεταποίησης των πρώτων υλών θα πρέπει επίσης να πραγματοποιείται στην ΕΕ», μια σημαντική μετατόπιση από τον ισχύοντα κανόνα του «0-20%», σύμφωνα με τον Breton. Τέλος, οι στόχοι ανακύκλωσης έχουν τεθεί στο 15%, αν και αυτό φαίνεται να έχει διχάσει τους Επιτρόπους.
«Ο στόχος της ανακύκλωσης δεν είναι φιλόδοξος και θα μπορούσαμε να κάνουμε πολλά περισσότερα», είπε ο Breton στη συνέντευξη Τύπου, αν και δεν έγινε σαφές γιατί ο στόχος δεν αυξήθηκε ανάλογα. Πιθανώς να οφείλεται στις αντιδράσεις της ευρωπαϊκής βιομηχανίας ανακύκλωσης στην τοποθέτηση αυτού του στόχου σε υψηλότερα επίπεδα.
Ακόμα κι αν οι στόχοι είναι προαιρετικοί, «παρέχουν το έναυσμα και τα εργαλεία στους οικονομικούς παράγοντες που θέλουν να επιτύχουν αυτούς τους στόχους, με προεξάρχοντες τη βιομηχανία και τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα», είπε ο Breton στους δημοσιογράφους.
Η ανάπτυξη στρατηγικών έργων στο επίκεντρο
Στο επίκεντρο του σχεδίου βρίσκεται η δημιουργία «στρατηγικών έργων», τα οποία θα επωφεληθούν από την εξορθολογισμένη αδειοδότηση και την ευκολότερη χρηματοδότηση, καθώς η Επιτροπή εκτιμά ότι χρειάζονται έως και 20 δισ. ευρώ για τη στήριξη της ανάπτυξης του τομέα των πρώτων υλών. Αυτό περιλαμβάνει τη συμμετοχή ιδιωτών επενδυτών, ενθαρρύνοντας ταυτόχρονα τα κράτη μέλη να αξιοποιήσουν στο έπακρο τα υπάρχοντα πλαίσια κρατικών ενισχύσεων. Τα χρήματα του πλαισίου InvestEU θα πρέπει επίσης να αξιοποιηθούν.
Όσον αφορά την αδειοδότηση νέων εξορυκτικών έργων, οι τρέχουσες διαδικασίες είναι «πολύ χρονοβόρες», είπε ο Breton, προσθέτοντας ότι γίνεται προσπάθεια για τη μείωση του απαιτούμενου χρόνου από τον τρέχοντα μέσο όρο των πέντε ετών, στο μισό.
Τα εξορυκτικά έργα πρέπει να συνεισφέρουν ουσιαστικά στην ασφάλεια της ΕΕ όσον αφορά στην επάρκεια των κρίσιμων ορυκτών πρώτων υλών, να εκκινήσουν σε «λογικά» χρονοδιαγράμματα και να υλοποιηθούν «με αειφόρο τρόπο», σύμφωνα με το σχετικό έγγραφο που δημοσιεύθηκε επίσης την Πέμπτη 16 Μαρτίου 2023.
Τελικά, ο στόχος των έργων είναι να ενισχύσουν τη διασφάλιση κρίσιμων και στρατηγικών πρώτων υλών για την ΕΕ σε όλο το εύρος της αξιακής αλυσίδας. Στο παράρτημα του νόμου απαριθμούνται τα μέταλλα που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του.
Η Επιτροπή προχωρά σε σαφή διάκριση μεταξύ «στρατηγικών» και «κρίσιμων» πρώτων υλών. Στρατηγικά μέταλλα είναι εκείνα με μεγάλη σημασία σε συγκεκριμένους τομείς – για παράδειγμα, ολοκληρωμένα κυκλώματα ή μπαταρίες – που ενδέχεται να αντιμετωπίσουν ανισορροπίες ζήτησης/προσφοράς σε παγκόσμιο επίπεδο και ενδέχεται να υπόκεινται σε περιορισμούς εξαγωγών από τρίτες χώρες που τα παράγουν.
Οι κρίσιμες πρώτες ύλες (CRM), από την άλλη πλευρά, είναι ζωτικής σημασίας για την οικονομία της ΕΕ γενικότερα, ενώ η κατηγορία αυτή αντιμετωπίζει κινδύνους σοβαρών διαταραχών στις σχετικές αλυσίδες εφοδιασμού.
Τέλος, η Επιτροπή αναγνωρίζει ότι η ΕΕ ενδέχεται να στερείται ακόμη υποδομών, δεξιοτήτων και εναρμονισμένων προτύπων σε όλο το εύρος του εξορυκτικού τομέα. Για να αναβαθμίσει την παραγωγή σε όλους τους τομείς, επιδιώκει να «δημιουργήσει μια μεγάλης κλίμακας εταιρική συνεργασία σε επίπεδο δεξιοτήτων» ως μέρος του Συμφώνου Δεξιοτήτων της ΕΕ.
Όσον αφορά την εναρμόνιση, η Επιτροπή θέτει ως στρατηγική προτεραιότητα την ανάπτυξη κοινών ευρωπαϊκών προτύπων για την εξερεύνηση, την εξόρυξη, την επεξεργασία και την ανακύκλωση των ΚΟΠΥ.
Στόχος η απεξάρτηση από την Κίνα
Η στρατηγική της ΕΕ επιδιώκει κυρίως να εξαλείψει τη μεγάλη εξάρτηση της από τρίτες χώρες. «Οι υπερβολικές εξαρτήσεις από μεμονωμένους προμηθευτές, θα μπορούσαν να διαταράξουν τις αλυσίδες εφοδιασμού στο σύνολό τους, ιδίως καθώς χρησιμοποιούνται ολοένα και περισσότερο περιορισμοί στις εξαγωγές και άλλα περιοριστικά μέτρα στο εμπόριο, εν μέσω εντεινόμενου παγκόσμιου ανταγωνισμού», αναφέρει η ανακοίνωση.
Επί του παρόντος, η Κίνα ελέγχει μεγάλο μέρος της διαδικασίας εξόρυξης και επεξεργασίας μεγάλου αριθμού πρώτων υλών, ιδιαίτερα μαγνησίου και σπάνιων γαιών, ενώ η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό (ΛΔΚ) εξάγει το 63% του κοβαλτίου παγκοσμίως, ενός μετάλλου που χρησιμοποιείται σε ηλεκτρόδια επαναφορτιζόμενων μπαταριών εντός της Ε.Ε. Στο σχέδιο, η Επιτροπή έθεσε ως μέγιστο όριο-στόχο το 65% όσον αφορά στις εισαγωγές οποιουδήποτε στρατηγικού μετάλλου στην ΕΕ από μία μόνο χώρα.
Η λέσχη των ΚΟΠΥ
Ωστόσο, η ΕΕ δεν μπορεί να τα κάνει όλα μόνη της. Ο νόμος αποσκοπεί στη δημιουργία μακροχρόνιων δεσμών με διεθνείς εταίρους, κάτι που η Επιτροπή ονόμασε «Λέσχη CRM».
Σύμφωνα με τις ανακοινώσεις, η λέσχη θα «συμπεριλάβει χώρες που καταναλώνουν και χώρες πλούσιες σε πόρους για να προωθήσει τις βιώσιμες επενδύσεις σε χώρες παραγωγής και να τους επιτρέψει να ανέλθουν στην αξιακή αλυσίδα». «Δεν μπορούμε να πάμε σε τρίτες χώρες και να τους πούμε να «κάνουν αποκλειστικά τη βρώμικη δουλειά» που απαιτεί η εξόρυξη, αυτό είναι ηθικά απαράδεκτο», είπε ο Breton σε συνέντευξη Τύπου στο Παρίσι, τη Δευτέρα 13 Μαρτίου 2023.
Αντίθετα, η ΕΕ θα συνεργαστεί στενά με «ομοϊδεάτες» εταίρους, σε μια προσπάθεια να υποστηρίξει την τοπική οικονομική ανάπτυξη και να επεκτείνει την τοπική βιομηχανία – ειδικά στην αφρικανική ήπειρο – και σε άλλα στάδια της αξιακής αλυσίδας, εκτός από την εξόρυξη. Με τον τρόπο αυτό θα ενισχυθεί ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (World Trade Organization), επεκτείνοντας το δίκτυο των Συμφωνιών Ελεύθερου Εμπορίου και ασκώντας περισσότερη πίεση για την επιβολή για την καταπολέμηση των αθέμιτων εμπορικών πρακτικών. «Πρέπει να βοηθήσουμε στην ενίσχυση των οικονομικών ωφελειών σε τοπικό επίπεδο, κάτι που η Κίνα τείνει να μην κάνει», είπε ο Breton.
Οι διαπραγματεύσεις για την ανάπτυξη μίας εταιρικής σχέσης για τις ορυκτές πρώτες ύλες μεταξύ των ΗΠΑ και της ΕΕ θα πρέπει να σηματοδοτήσουν την έναρξη αυτής της παγκόσμιας λέσχης, είπε η Επιτροπή. Στο ίδιο πνεύμα είναι και η πρόσφατα συναφθείσα Συμφωνία Ελεύθερου Εμπορίου ΕΕ-Χιλής, η οποία στοχεύει στην παραγωγή και επεξεργασία λιθίου.
Με πληροφορίες από euractiv.com
