Η στιγμή που το πλαστικό μπουκάλι αναψυκτικού άλλαξε τις καταναλωτικές συνήθειες του σύγχρονου κόσμου είναι δύσκολο να εντοπιστεί επακριβώς. Η ημέρα που τα σούπερ μόντελ στις επιδείξεις μόδας της Νέας Υόρκης άρχισαν να χρησιμοποιούν μπουκάλια με νερό Evian ως αξεσουάρ στις πασαρέλες των επιδείξεων μόδας στα τέλη της δεκαετίας του 1980 σίγουρα σηματοδοτούσε το μέλλον.
Δισεκατομμύρια πλαστικά μπουκάλια πωλήθηκαν επειδή η εποχή υποστήριζε ότι το εμφιαλωμένο νερό είναι καλό για τα μαλλιά και το δέρμα, πιο υγιεινό από τα αναψυκτικά και ασφαλέστερο από το νερό της βρύσης. Αυτό που ξεχωρίζει τα πλαστικά μπουκάλια από άλλα πλαστικά προϊόντα που γεννήθηκαν κατά την άνοδο του καταναλωτισμού μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο είναι η εκπληκτική ταχύτητα με την οποία το μπουκάλι του νερού, που είναι πλέον πανταχού παρόν σε όλο τον κόσμο, έχει μετατοπιστεί από την ευκολία σε απόρριμμα. Η μετάβαση χρειάστηκε μια μόνο γενιά.
«Το πλαστικό μπουκάλι μεταμόρφωσε τη βιομηχανία των ποτών και άλλαξε τις συνήθειές μας με πολλούς τρόπους», λέει ο Peter Gleick, συνιδρυτής και επίτιμος πρόεδρος του Pacific Institute στο Όκλαντ της Καλιφόρνια και συγγραφέας του βιβλίου Bottled and Sold: The Story Behind Our Obsession with Bottled Water.
«Έχουμε γίνει μια κοινωνία που φαίνεται να πιστεύει ότι αν δεν έχουμε ένα μπουκάλι νερό στο χέρι, θα συμβούν τρομερά πράγματα. Είναι κάπως ανόητο. Δεν είχε πεθάνει κανείς μας από δίψα πριν εφευρεθούν τα πλαστικά μπουκάλια νερού», λέει. Μέχρι το 2016, τη χρονιά που οι πωλήσεις εμφιαλωμένου νερού στις Ηνωμένες Πολιτείες ξεπέρασαν επίσημα τις πωλήσεις των αναψυκτικών, ο κόσμος είχε ήδη ευαισθητοποιηθεί για το πρόβλημα με τα πλαστικά απορρίμματα. Η αντίδραση ενάντια στις τεράστιες ποσότητες των πεταμένων μπουκαλιών που μολύνουν τη γη και τη θάλασσα ήταν ταχεία. Και ξαφνικά, το να κουβαλάει κανείς ένα πλαστικό μπουκάλι νερού δεν ήταν πλέον της μόδας. Αυτό που είναι πια της μόδας είναι να τα «φοράς» τα πλαστικά μπουκάλια: Η μοντέρνα μόδα μεταφράζεται σε επώνυμα ρούχα από ανακυκλωμένα μπουκάλια νερού.
Τα πλαστικά μπουκάλια και τα καπάκια κατατάσσονται ως η τρίτη και τέταρτη κατηγορία, σε ποσότητες, πλαστικών απορριμμάτων όπως αυτό προκύπτει από τους ετήσιους καθαρισμούς παραλιών του Ocean Conservancy κάθε Σεπτέμβριο σε περισσότερες από 100 χώρες. Οι ακτιβιστές θεωρούν τα πλαστικά μπουκάλια ως τα επόμενα αντικείμενα των οποίων η χρήση πρέπει να υπόκειται σε περιβαλλοντικά τέλη προκειμένου να περιοριστεί η χρήση τους όπως ακριβώς έχει γίνει με τις πλαστικές σακούλες για ψώνια. Οι μικροσκοπικές πόλεις Concord, Massachusetts και Bundanoon της Αυστραλίας έχουν ήδη απαγορεύσει τα πλαστικά μπουκάλια, όπως και πολλά δημόσια πάρκα, μουσεία, πανεπιστήμια και ζωολογικοί κήποι στην Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Ο αναπτυσσόμενος κόσμος -όπου 2,2 δισ. άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση σε καθαρό πόσιμο νερό σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη, και το εμφιαλωμένο νερό είναι συχνά η μόνη ασφαλής επιλογή- έχει το λιγότερο πρόβλημα συσσώρευσης πλαστικών. Τον Ιούνιο 2022, η Κένυα ανακοίνωσε την απαγόρευση των πλαστικών μιας χρήσης σε παραλίες και σε εθνικά πάρκα, δάση και προστατευόμενες περιοχές και η Δημοτική Επιχείρηση του Νότιου Δελχί απαγόρευσε τα μπουκάλια νερού μιας χρήσης σε όλα τα γραφεία της πόλης.
Η ιστορία του πλαστικού μπουκαλιού
Οι καταναλωτές πίνουν εμφιαλωμένα ποτά για περισσότερο από έναν αιώνα, στην αρχή σε γυάλινα μπουκάλια, στη συνέχεια σε μεταλλικά και, αργότερα, αλουμινένια κουτιά. Τα πρώιμα πλαστικά μπουκάλια έδειχναν πολλά υποσχόμενα ως μια ελαφριά εναλλακτική, αλλά περιείχαν πολλά χημικά και δεν μπορούσαν να περιέχουν ανθρακούχα ποτά. Μόλις στη δεκαετία του 1970 εμφανίστηκε ένα θαυματουργό πλαστικό γνωστό ως PET και άλλαξε το παιχνίδι.
Το Polyethylene terephthalate (PET) υπάρχει από το 1941. Οι χημικοί της Du Pont το ανέπτυξαν ενώ πειραματίζονταν με πολυμερή για την κατασκευή υφασμάτων. Το 1973 ο Nathaniel Wyeth, ένας άλλος επιστήμονας της Du Pont, κατοχύρωσε με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας το πρώτο μπουκάλι PET. Ήταν ελαφρύ, ασφαλές, φθηνό και ανακυκλώσιμο. Με άλλα λόγια, ήταν το τέλειο δοχείο για για την παγκόσμια αγορά.
Ο Perrier και ο Evian διέσχισαν τον Ατλαντικό εκείνη την εποχή, ξεκινώντας την τρέλα του εμφιαλωμένου νερού. Η PepsiCo εντάχθηκε στον κλάδο του νερού με το Aquafina το 1994. Ακολούθησε η κόλα με τη Dansani το 1999. Και οι δύο μάρκες χρησιμοποιούσαν φιλτραρισμένο νερό βρύσης. Μεταξύ 1994 και 2017, οι πωλήσεις νερού στις Ηνωμένες Πολιτείες είχαν αυξηθεί κατά 284%, σύμφωνα με στοιχεία της Beverage Marketing Corp. που δημοσιεύθηκαν από την Wall Street Journal.
Μεταξύ 1960 και 1970, ο μέσος άνθρωπος αγόραζε 200 έως 250 συσκευασμένα ποτά κάθε χρόνο, ανέφερε η Elizabeth Royte στο βιβλίο της με τίτλο Bottlemania, επικαλούμενη στοιχεία από το Container Recycling Institute. Οι περισσότερες από αυτές τις αγορές, πρόσθεσε, αφορούσαν επαναγεμιζόμενα μπουκάλια. Από το 2017, σε παγκόσμια κλίμακα αγοράζονταν ένα εκατομμύριο πλαστικά μπουκάλια ποτών κάθε λεπτό, σύμφωνα με στοιχεία από την έκθεση παγκόσμιων τάσεων συσκευασίας της Euromonitor International, που δημοσιεύτηκε το 2017 από τον The Guardian. Σήμερα, τα πλαστικά μπουκάλια και τα πλαστικά δοχεία αντιπροσωπεύουν περίπου το 75% όλων των πλαστικών, κατά βάρος, στις Ηνωμένες Πολιτείες, σύμφωνα με την Plastics Industry Association.
Ο Ramani Narayan, καθηγητής χημικής μηχανικής στο Michigan State University, προειδοποιεί ότι το να εστιάσουμε αποκλειστικά στους αριθμούς και την υπερβολική χρήση πλαστικών φιαλών σημαίνει ότι χάνουμε την ουσία του προβλήματος. «Υπάρχει υπερβολική χρήση πλαστικών μπουκαλιών που πρέπει να περιοριστεί», λέει. «Αλλά το πρόβλημα είναι η κακή χρήση των μπουκαλιών στο τέλος της ζωής τους. Το ζήτημα είναι τα κίνητρα για ανακύκλωση και η δέσμευση εκ μέρους των ρυθμιστικών αρχών, καθώς και των εταιρειών του χώρου, να χρησιμοποιούν μόνο μπουκάλια που περιέχουν τουλάχιστον 50% ανακυκλωμένο πλαστικό. Ή 60%. Αυτή η δέσμευση είναι σημαντικό να εξασφαλιστεί».
Νέα ζωή για τα πλαστικά μπουκάλια
Καθώς η κρίση και οι περιβαλλοντικοί προβληματισμοί του καταναλωτικού κοινού εστιάζουν κυρίως στα πλαστικά απορρίμματα, αναπτύσσονται διαρκώς λύσεις για τα μπουκάλια, οι οποίες εμπίπτουν σε δύο βασικές κατηγορίες: προσπάθειες μείωσης της χρήσης τους και προσπάθειες εξεύρεσης νέων τρόπων διαχείρισης των πλαστικών μπουκαλιών μόλις πεταχτούν.
Για παράδειγμα, στο Λονδίνο, αφθονούν οι προσπάθειες μείωσης των πλαστικών μπουκαλιών. Ο δήμαρχος Sadiq Khan ανακοίνωσε σχέδια για την κατασκευή 100 νέων σημείων συλλογής. Την άνοιξη του 2022, στους δρομείς στον Μαραθώνιο του Λονδίνου δόθηκαν βρώσιμα σακουλάκια από φύκια που περιείχαν ένα ενεργειακό ποτό για να μειώσουν τη δίψα τους. Και το Selfridges, το γνωστό πολυκατάστημα του Λονδίνου, έχει καταργήσει τα πλαστικά μπουκάλια ποτών από το food court του και προωθεί τα γυάλινα μπουκάλια, τα αλουμινένια κουτιά και τους σταθμούς επαναγεμίσματος.
Μόλις τα πλαστικά μπουκάλια γίνουν σκουπίδια, οι επιχειρηματίες σε όλο τον κόσμο τα χρησιμοποιούν σε άλλες χρήσεις όπως δοχεία μελάνης εκτυπωτών, πλακάκια, χαλιά, δάπεδα και βάρκες, για να αναφέρουμε μόνο μερικά παραδείγματα. Ακόμα και σπίτια έχουν κατασκευαστεί από πλαστικά μπουκάλια. Χαρακτηριστικό είναι το μοντέρνο τριώροφο στις όχθες του ποταμού Meteghan στη Νέα Σκωτία, που προβάλλεται ως ικανό να αντέξει έναν τυφώνα κατηγορίας 5. Για την κατασκευή του χρειάστηκαν μόνο 612.000 μπουκάλια.
Στα εργαστήρια, νέες ποιότητες φιαλών που ισχυρίζονται ότι είναι βιοδιασπώμενες ή κομποστοποιούνται εμφανίζονται τακτικά και οι χημικοί της βιομηχανίας πλαστικών πειραματίζονται με «χημική ανακύκλωση» που επιτρέπει στα πλαστικά να ξαναφτιάχνονται πολλές φορές σε νέα πλαστικά μπουκάλια. Πολλές από τις λύσεις δεν μπορούν να κλιμακωθούν σε ένα επίπεδο που θα έκανε αισθητή διαφορά στο ευρύ κοινό και οι περισσότερες από αυτές τις λύσεις εξακολουθούν πάνω από όλα να απαιτούν να εκτελεστεί το πιο στοιχειώδες και λιγότερο λειτουργικό μέρος της διάρκειας ζωής του μπουκαλιού: Κάποιος πρέπει να τα συλλέξει όλα.
Τα ποσοστά ανακύκλωσης παραμένουν χαμηλά. Το 2016 συγκεντρώθηκαν λιγότερα από τα μισά μπουκάλια που αγοράστηκαν παγκοσμίως. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, τα νέα μπουκάλια PET περιέχουν μόνο 7% ανακυκλωμένο περιεχόμενο, δήλωσε η Susan Collins, εκτελεστική διευθύντρια του Container Recycling Institute. Αν και οι καταναλωτές αναψυκτικών επέστρεφαν με υπευθυνότητα τα γυάλινα μπουκάλια και εισέπρατταν την επιστροφή χρημάτων τις δεκαετίες πριν από την εφεύρεση του PET, οι εταιρείες ποτών προώθησαν σθεναρά την ανακύκλωση και έχουν δεσμευτεί να χρησιμοποιούν περισσότερα ανακυκλωμένα μπουκάλια στην κατασκευή νέων φιαλών, στρατηγική που προσθέτει αξία για αυτούς στην ανάκτηση φιαλών.
Η PepsiCo δεσμεύτηκε να αυξήσει το ανακυκλωμένο περιεχόμενο σε όλες τις πλαστικές συσκευασίες της κατά 25% έως το 2025. Η Nestle Waters δεσμεύτηκε να κάνει όλες τις συσκευασίες της ανακυκλώσιμες έως το 2025 και να αυξήσει το ανακυκλωμένο περιεχόμενο σε μπουκάλια στο 35% έως το 2025 παγκοσμίως και στο 50% στις Ηνωμένες Πολιτείες. Επιπλέον, το ανακυκλωμένο περιεχόμενο για τις ευρωπαϊκές μάρκες θα αυξηθεί στο 50% έως το 2025. Η Coca-Cola δεσμεύτηκε να ανακυκλώνει ένα χρησιμοποιημένο μπουκάλι ή κουτί για κάθε ένα που πουλάει μέχρι το 2030 και να αυξήσει το ανακυκλωμένο υλικό σε πλαστικά μπουκάλια στο 50% έως το 2030.
Με πληροφορίες από nationalgeographic.com
