Ε.Ε: Διασύνδεση της πράσινης και ψηφιακής μετάβασης στο νέο γεωπολιτικό πλαίσιο

Ο κ. Μάρος Σέφτσοβιτς, Αντιπρόεδρος για τις Διοργανικές Σχέσεις και τη Διερεύνηση Προοπτικών, δήλωσε σχετικά: «Για να επιτύχουμε κλιματική ουδετερότητα έως το 2050, πρέπει να αξιοποιήσουμε τη δύναμη της ψηφιοποίησης. Ταυτόχρονα, η βιωσιμότητα πρέπει να τεθεί στο επίκεντρο του ψηφιακού μετασχηματισμού. Γι’ αυτό ακριβώς η παρούσα έκθεση στρατηγικής ανάλυσης προοπτικών εξετάζει διεξοδικότερα ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος να ευθυγραμμιστούν οι δύο στόχοι μας, ιδίως δεδομένου ότι λαμβάνουν σημαντική διάσταση ασφάλειας λόγω των τρεχουσών γεωπολιτικών αλλαγών. Για παράδειγμα, από το 2040, η ανακύκλωση θα μπορούσε να αποτελέσει σημαντική πηγή μετάλλων και ορυκτών, τα οποία είναι απαραίτητα για τις νέες τεχνολογίες, εάν η Ευρώπη συμπληρώσει τις ελλείψεις της στον τομέα των πρώτων υλών. Η κατανόηση αυτής της αλληλεπίδρασης μεταξύ των δύο μεταβάσεων, παράλληλα με την προσπάθειά μας για την επίτευξη ανοικτής στρατηγικής αυτονομίας, είναι η σωστή πορεία για το μέλλον.»

Η πράσινη και η ψηφιακή μετάβαση αποτελούν προτεραιότητα της πολιτικής ατζέντας της Επιτροπής που διαμορφώθηκε από την Πρόεδρο κ. φον ντερ Λάιεν το 2019. Υπό το πρίσμα της επίθεσης της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας, η Ευρώπη επιταχύνει την ανάληψη ηγετικού ρόλου παγκοσμίως στους τομείς του κλίματος και της ψηφιακής τεχνολογίας, δίνοντας ιδιαίτερη προσοχή στις βασικές προκλήσεις, από την ενέργεια και τα τρόφιμα έως την άμυνα και τις τεχνολογίες αιχμής.

Από την άποψη αυτή, η έκθεση στρατηγικής ανάλυσης προοπτικών 2022 παρουσιάζει μια μελλοντοστραφή και ολιστική ανάλυση των αλληλεπιδράσεων μεταξύ των δύο μεταβάσεων, λαμβάνοντας υπόψη τον ρόλο των νέων και των αναδυόμενων τεχνολογιών, καθώς και βασικούς γεωπολιτικούς, κοινωνικούς, οικονομικούς και κανονιστικούς παράγοντες που διαμορφώνουν τη διασύνδεσή τους -δηλαδή την ικανότητα τους να αλληλοενισχύονται. 

Αφενός, οι ψηφιακές τεχνολογίες βοηθούν την Ε.Ε να επιτύχει κλιματική ουδετερότητα, να μειώσει τη ρύπανση και να αποκαταστήσει τη βιοποικιλότητα. Αφετέρου, η ευρεία χρήση τους αυξάνει την κατανάλωση ενέργειας, ενώ παράλληλα οδηγεί στην αύξηση των ηλεκτρονικών αποβλήτων και του περιβαλλοντικού αποτυπώματος.

Η ενέργεια, οι μεταφορές, η βιομηχανία, οι κατασκευές και η γεωργία — οι πέντε μεγαλύτερες πηγές εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στην Ε.Ε — είναι καίριας σημασίας για την επιτυχή διασύνδεση της πράσινης και της ψηφιακής μετάβασης. Οι τεχνολογίες θα διαδραματίσουν βασικό ρόλο στη μείωση του αποτυπώματος άνθρακα αυτών των τομέων. Έως το 2030, η σημαντικότερη μείωση των εκπομπών CO2 θα προέλθει από τεχνολογίες που είναι διαθέσιμες σήμερα. Ωστόσο, η επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας και κυκλικότητας έως το 2050 θα καταστεί δυνατή χάρη σε νέες τεχνολογίες που βρίσκονται επί του παρόντος στο πειραματικό στάδιο, στο στάδιο της επίδειξης ή στο στάδιο του πρωτοτύπου.

Για παράδειγμα: 

• Στον τομέα της ενέργειας, οι νέοι αισθητήρες, τα δορυφορικά δεδομένα και η τεχνολογία blockchain θα μπορούσαν να συμβάλουν στην ενίσχυση της ενεργειακής ασφάλειας της ΕΕ, βελτιώνοντας την πρόβλεψη της παραγωγής και της ζήτησης ενέργειας, αποτρέποντας διαταραχές λόγω καιρικών συνθηκών ή διευκολύνοντας τις διασυνοριακές ανταλλαγές.
• Στον τομέα των μεταφορών, η νέα γενιά συσσωρευτών ή ψηφιακών τεχνολογιών, όπως η τεχνητή νοημοσύνη και το διαδίκτυο των πραγμάτων, θα δώσει τη δυνατότητα για σημαντικές αλλαγές προς τη βιωσιμότητα και την πολυτροπική κινητικότητα σε διάφορους τρόπους μεταφοράς, ακόμη και στις αεροπορικές μεταφορές μικρών αποστάσεων.
• Σε όλους τους βιομηχανικούς τομείς, ψηφιακά δίδυμα —η εικονική αναπαράσταση ενός φυσικού αντικειμένου ή μιας διαδικασίας, με τη χρήση δεδομένων σε πραγματικό χρόνο και μηχανικής μάθησης— θα μπορούσαν να συμβάλουν στη βελτίωση του σχεδιασμού, της παραγωγής και της συντήρησης.
• Στον κατασκευαστικό τομέα, η μοντελοποίηση κτιριακών πληροφοριών θα μπορούσε να βελτιώσει την ενεργειακή απόδοση και την απόδοση των υδάτινων πόρων, επηρεάζοντας τις επιλογές σχεδιασμού και τη χρήση των κτιρίων.
• Τέλος, στον γεωργικό τομέα, η κβαντική υπολογιστική, σε συνδυασμό με τη βιοπληροφορική, μπορεί να βελτιώσει την κατανόηση των βιολογικών και χημικών διαδικασιών που είναι απαραίτητες για τη μείωση των φυτοφαρμάκων και των λιπασμάτων.

Η τρέχουσα γεωπολιτική αστάθεια επιβεβαιώνει την ανάγκη όχι μόνο να επιταχυνθεί η διττή μετάβαση, αλλά και να μειωθούν οι στρατηγικές εξαρτήσεις μας. Βραχυπρόθεσμα, η αστάθεια αυτή θα εξακολουθήσει να επηρεάζει τις τιμές της ενέργειας και των τροφίμων, με σημαντικές κοινωνικές επιπτώσεις. Μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα, για παράδειγμα, η βιώσιμη πρόσβαση σε πρώτες ύλες κρίσιμης σημασίας για τη διττή μετάβαση θα παραμείνει ιδιαίτερα σημαντική, αυξάνοντας την πίεση για τη μετάβαση σε μικρότερες και λιγότερο ευάλωτες αλυσίδες εφοδιασμού και σε αλυσίδες εφοδιασμού σε φιλικές χώρες, όπου είναι δυνατόν.

Για να επιτευχθεί αυτή η διασύνδεση, το οικονομικό μοντέλο της Ε.Ε θα πρέπει επίσης να βασίζεται στην ευημερία, στη βιωσιμότητα και στην κυκλικότητα. Η θέση της Ε.Ε στη διαμόρφωση παγκόσμιων προτύπων θα διαδραματίσει σημαντικό ρόλο, ενώ η κοινωνική δικαιοσύνη και το θεματολόγιο δεξιοτήτων θα είναι κάποιες από τις προϋποθέσεις επιτυχίας, παράλληλα με την κινητοποίηση δημόσιων και ιδιωτικών επενδύσεων. Αναμένεται ότι θα χρειαστούν πρόσθετες, ανθεκτικές στις μελλοντικές εξελίξεις, επενδύσεις, ύψους σχεδόν 650 δισ. ευρώ ετησίως έως το 2030.

Στην έκθεση προσδιορίζονται οι τομείς στους οποίους απαιτείται πολιτική απόκριση για τη μεγιστοποίηση των ευκαιριών και την ελαχιστοποίηση των δυνητικών κινδύνων που απορρέουν από τη διασύνδεση:

1. Ενίσχυση της ανθεκτικότητας και της ανοικτής στρατηγικής αυτονομίας σε τομείς ζωτικής σημασίας για τη διττή μετάβαση μέσω, για παράδειγμα, του έργου του παρατηρητηρίου της ΕΕ για τις κρίσιμες τεχνολογίες ή της κοινής γεωργικής πολιτικής για τη διασφάλιση της επισιτιστικής ασφάλειας.
2. Ενίσχυση της πράσινης και της ψηφιακής διπλωματίας, με την αξιοποίηση της ισχύος της ΕΕ στους τομείς της ρύθμισης και της τυποποίησης και, παράλληλα, την προώθηση των αξιών της ΕΕ και την ενθάρρυνση των εταιρικών σχέσεων.
3. Στρατηγική διαχείριση του εφοδιασμού με υλικά και βασικά προϊόντα κρίσιμης σημασίας, με την υιοθέτηση μακροπρόθεσμης συστημικής προσέγγισης για την αποφυγή νέων παγίδων εξάρτησης.
4. Ενδυνάμωση της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής, για παράδειγμα με την ενίσχυση της κοινωνικής προστασίας και του κράτους πρόνοιας, καθώς και με στρατηγικές και επενδύσεις περιφερειακής ανάπτυξης οι οποίες διαδραματίζουν επίσης σημαντικό ρόλο.
5. Προσαρμογή των συστημάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης ώστε να ανταποκρίνονται σε μια ταχέως μεταβαλλόμενη τεχνολογική και κοινωνικοοικονομική πραγματικότητα, καθώς και στήριξη της κινητικότητας του εργατικού δυναμικού σε όλους τους τομείς.
6. Κινητοποίηση πρόσθετων επενδύσεων, ανθεκτικών στις μελλοντικές εξελίξεις, σε νέες τεχνολογίες και υποδομές — και ιδίως στην έρευνα και την καινοτομία και στις συνέργειες μεταξύ ανθρώπινου κεφαλαίου και τεχνολογίας — με διακρατικά έργα καίριας σημασίας για τη συγκέντρωση ενωσιακών, εθνικών και ιδιωτικών πόρων.
7. Ανάπτυξη πλαισίων παρακολούθησης για τη μέτρηση της ευημερίας πέραν του ΑΕΠ και την αξιολόγηση των ευνοϊκών επιπτώσεων της ψηφιοποίησης και του συνολικού αποτυπώματος άνθρακα, του ενεργειακού και περιβαλλοντικού αποτυπώματος που συνεπάγεται.
8. Διασφάλιση ενός ανθεκτικού στις μελλοντικές εξελίξεις κανονιστικού πλαισίου για την ενιαία αγορά, το οποίο θα ευνοεί βιώσιμα επιχειρηματικά μοντέλα και πρότυπα κατανάλωσης, για παράδειγμα με τη συνεχή μείωση του διοικητικού φόρτου, την επικαιροποίηση της εργαλειοθήκης μας για την πολιτική κρατικών ενισχύσεων ή με τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης για τη στήριξη της χάραξης πολιτικών και της συμμετοχής των πολιτών.
9. Ενίσχυση μιας συνολικής προσέγγισης όσον αφορά τον καθορισμό προτύπων και αξιοποίηση του πλεονεκτήματος της ΕΕ ως πρωτοπόρου στον τομέα της ανταγωνιστικής βιωσιμότητας, με επίκεντρο την αρχή «μείωση, επισκευή, επαναχρησιμοποίηση και ανακύκλωση».
10. Προώθηση ενός εύρωστου πλαισίου κυβερνοασφάλειας και ασφαλούς ανταλλαγής δεδομένων, ώστε να διασφαλιστεί, μεταξύ άλλων, ότι οι κρίσιμες οντότητες μπορούν να προλαμβάνουν, να αντιστέκονται και να ανακάμπτουν από διαταραχές και, τελικά, να οικοδομηθεί εμπιστοσύνη στις τεχνολογίες που συνδέονται με τη διττή μετάβαση. 

Η Επιτροπή θα συνεχίσει να προωθεί το θεματολόγιο στρατηγικής ανάλυσης προοπτικών, προσαρμόζοντας αναλόγως τις πρωτοβουλίες του προγράμματος εργασίας της για το επόμενο έτος. Στις 17-18 Νοεμβρίου 2022, η Επιτροπή θα συνδιοργανώσει την ετήσια διάσκεψη του Ευρωπαϊκού Συστήματος Στρατηγικής και Πολιτικής Ανάλυσης (ESPAS) για να συζητήσει τα συμπεράσματα της έκθεσης στρατηγικής ανάλυσης προοπτικών 2022 και να προετοιμάσει το έδαφος για την έκδοση του 2023.