Οι οικολόγοι είναι εξαιρετικά ανήσυχοι με τα σχέδια των Βρυξελλών να ενισχύσουν την εξόρυξη κρίσιμων πρώτων υλών, σε αντίθεση με τους υποστηρικτές που θεωρούν ότι η εξόρυξη είναι απολύτως απαραίτητη για την επίτευξη των πράσινων στόχων της Ένωσης.
Για δεκαετίεs, το περιβαλλοντικό και κοινωνικό κόστος της εξόρυξης ορυκτών, όπως το λίθιο και το κοβάλτιο, έχει σε μεγάλο βαθμό υποβιβαστεί στην ΕΕ. Αυτό πρόκειται να αλλάξει.
Καθώς η ΕΕ προσπαθεί να διαφοροποιήσει τον εφοδιασμό της με κρίσιμες πρώτες ύλες εκτός Κίνας, θέλει να διευκολύνει την αξιοποίηση των εγχώριων αποθεμάτων ορυκτών πόρων που απαιτούνται στις πράσινες τεχνολογίες, όπως οι ανεμογεννήτριες και οι ηλιακοί συλλέκτες.
Ωστόσο, οι τοπικές κοινότητες και οι ακτιβιστές προειδοποιούν ότι η μείωση της γραφειοκρατίας για τα έργα εξόρυξης κινδυνεύει να επιδράσει αρνητικά στη διατήρηση της φύσης και της βιοποικιλότητας, επισημαίνοντας ότι η εξόρυξη χωρίς αυστηρό κανονιστικό πλαίσιο και επίβλεψη, μπορεί να προκαλέσει σοβαρή ρύπανση των υδάτων και του εδάφους και να οδηγήσει σε αποψίλωση των δασών και απώλεια βιοποικιλότητας.
Στο Tréguennec, μια παράκτια περιοχή στη Βρετάνη της βορειοδυτικής Γαλλίας, οι κάτοικοι ζουν πάνω από αυτό που λένε ότι μοιάζει με «ωρολογιακή βόμβα». Περίπου 130 μέτρα κάτω από τα σπίτια τους βρίσκεται το δεύτερο μεγαλύτερο κοίτασμα λιθίου της χώρας, το οποίο αποτελεί βασικό συστατικό των μπαταριών που χρησιμοποιούνται στα ηλεκτρικά οχήματα.
Η εξόρυξη του επονομαζόμενου «λευκού χρυσού» θα συνεπαγόταν εργασίες εντός των ορίων ενός προστατευόμενου φυσικού καταφυγίου, το οποίο βρίσκεται σε μια μεταναστευτική διαδρομή για τα πουλιά και θα καταστρέψει «κάτι που χρειάστηκε εκατομμύρια χρόνια για να δημιουργηθεί», αναφέρει ο Philippe Spetz, ένας 69χρονος συνταξιούχος που ζει στο Tréguennec. «Δε θα πάρουμε ποτέ τη φύση πίσω», προειδοποιεί.
Ωστόσο, καμία εταιρεία δεν έχει υποβάλει ακόμη αίτηση για εξαγωγή του λιθίου. Ο Bérangère Abba, πρώην υφυπουργός βιοποικιλότητας της Γαλλίας, είχε δεσμευτεί να «επιδιώξει ισορροπία» μεταξύ της προστασίας της φύσης και της εξόρυξης πρώτων υλών. Αλλά οι ντόπιοι και οι οικολόγοι ανησυχούν ότι η ζυγαριά, στο τέλος, δε θα γείρει υπέρ τους.
Η σύγκρουση μεταξύ της ανάγκης της Ευρώπης για κρίσιμες πρώτες ύλες και των φιλοδοξιών της για την προστασία της φύσης - τοπικές διαμαρτυρίες κατά των νέων έργων εξόρυξης είναι σε εξέλιξη στην Πορτογαλία, Γερμανία, Σουηδία και Ισπανία- πρόκειται μόνο να ενταθεί μετά την έγκριση του νόμου περί κρίσιμων πρώτων υλών που παρουσίασαν οι Βρυξέλλες στις 16 Μαρτίου. Ο κανονισμός θεσπίζει ένα νέο πλαίσιο για την επιτάχυνση των εξορυκτικών δραστηριοτήτων.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτίθεται να επιτρέψει να χαρακτηριστούν κάποια στρατηγικά σχέδια εξόρυξης ως έργα υπέρτατου δημόσιου συμφέροντος, καθεστώς το οποίο θα τους παρείχε προτεραιότητα σε περίπτωση σύγκρουσης με άλλη νομοθεσία της ΕΕ, για παράδειγμα με τη νομοθεσία για τη διατήρηση των βιοποικιλότητας.
Όλο αυτό έρχεται ως απάντηση στις πιέσεις της βιομηχανίας, που υποστηρίζονται από φιλελεύθερους και συντηρητικούς νομοθέτες, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι η Ευρώπη δε μπορεί να ενισχύσει την επάρκεια της σε βασικές ορυκτές πρώτες ύλες χωρίς την άμβλυνση των αυστηρών περιβαλλοντικών απαιτήσεων που καθιστούν το άνοιγμα νέων ορυχείων μια τεράστια γραφειοκρατική περιπέτεια αμφίβολης έκβασης.
«Νομίζω ότι ο τρόπος που εξορύσσουμε στην Ευρώπη είναι ίσως ένας από τους καλύτερους στον κόσμο. Αλλά δεν μας επιτρέπεται να κάνουμε εξόρυξη», δήλωσε ο Mikael Staffas, Διευθύνων Σύμβουλος και πρόεδρος της σουηδικής εταιρείας εξόρυξης Boliden. Πρόσθεσε ότι η Ευρώπη «ευτυχώς εισάγει μέταλλα από άλλα μέρη του κόσμου, για να καλύψει τις ανάγκες της, ωστόσο η εξόρυξη εκεί τηρεί πολύ χαμηλότερα περιβαλλοντικά πρότυπα».
Οι περιβαλλοντολόγοι και οι τοπικές κοινωνίες υποστηρίζουν ότι οι κανόνες προστασίας της φύσης της ΕΕ θα πρέπει να αποτελούν απαραίτητη διασφάλιση και ότι η καταστροφή της τοπικής βιοποικιλότητας σε μια προσπάθεια διασφάλισης της επάρκειας πρώτων υλών για να γίνει η Ένωση κλιματικά ουδέτερη, θα ήταν αντιπαραγωγική.
«Μιλάμε για πράσινη μετάβαση. Για μένα, δεν είναι πράσινο, είναι μαύρο, γιατί θα καταστρέψει την υπόλοιπη φύση που μας έχει απομείνει», είπε ο Matti Blind Berg, επικεφαλής της Εθνικής Συνομοσπονδίας των Sami της Σουηδίας. Η κοινότητά του στη βόρεια πόλη Kiruna αντιτίθεται στην επέκταση του μεγαλύτερου ορυχείου σιδηρομεταλλεύματος στον κόσμο, το οποίο, όπως υποστηρίζει, έχει εκτοπίσει τους ντόπιους και απειλεί τη δραστηριότητα της εκτροφής ταράνδων από την οποία προέρχεται το εισόδημα τους.
Ταχύτερη αδειοδότηση
Η λήψη των απαραίτητων αδειών για ένα νέο έργο εξόρυξης στην Ευρώπη μπορεί να διαρκέσει έως και 15 χρόνια, κάτι που η ΕΕ θέλει να επισπεύσει με το νόμο περί κρίσιμων πρώτων υλών. Σύμφωνα με το σχέδιο νόμου, η Επιτροπή θα επιτρέψει στα μεταλλευτικά έργα που έχουν χαρακτηριστεί στρατηγικά να επωφεληθούν από ένα fast track χρονοδιάγραμμα αδειοδότησης διάρκειας δύο ετών, με στόχο να τεθεί η Ένωση να μειώσει την εξάρτηση της από τις εισαγωγές πιο γρήγορα.
Ενώ η ΕΕ δεν μπορεί να παράξει εγχώρια όλες τις πρώτες ύλες που χρειάζεται, τα πιο υποσχόμενα έργα λιθίου, για παράδειγμα, θα μπορούσαν να ικανοποιήσουν το 25 έως 35% της ζήτησης της Ευρώπης μέχρι το τέλος της δεκαετίας, σύμφωνα με τον Michael Schmidt, ερευνητή στο German Mineral Resources Agency. Επί του παρόντος, περίπου το 78% του λιθίου της ΕΕ προέρχεται από τη Χιλή.
Οι εταιρείες εξόρυξης έχουν υποστηρίξει εδώ και καιρό ότι η αδειοδότηση μπορεί να επιταχυνθεί μόνο εάν η ΕΕ συμφωνήσει να χαλαρώσει ορισμένους περιβαλλοντικούς κανόνες.
Οι νόμοι της ΕΕ για τους υδάτινους πόρους, για παράδειγμα, απαιτούν από τις εταιρείες να επιτύχουν «πολύ υψηλά πρότυπα», όπως «μηδενικές εκπομπές στο νερό», κάτι που είναι «αρκετά δύσκολο να γίνει», δήλωσε η Kerstin Brinnen, νομική σύμβουλος στην σουηδική κρατική εταιρεία εξόρυξης LKAB.
Τα μεταλλευτικά έργα σε προστατευόμενες περιοχές, ενώ επιτρέπονται, πρέπει να υποβληθούν σε μια πρόσθετη εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων για να αποδειχθεί ότι δε θα βλάψουν την ακεραιότητα των περιοχών αυτών.
Η βιομηχανία έχει λάβει μέτρα για να ελαχιστοποιήσει τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις της και διαθέτει προγράμματα αποζημιώσεων για ζημιές στη βιοποικιλότητα, είπε ο Brinnen. Όμως, παρά αυτές τις προσπάθειες, «κάποιο είδος επίδρασης στις γύρω περιοχές είναι αναπόφευκτη». Η αντιμετώπιση των εξορυκτικών δραστηριοτήτων ως έργα υπέρτατου δημόσιου ενδιαφέροντος θα έλυνε ορισμένα από αυτά τα ζητήματα, είπε. Φορείς του κλάδου, όπως η Eurometaux και η Euromines, έχουν ζητήσει παρόμοια μέτρα.
Επειδή η πλειονότητα των γνωστών αποθεμάτων κρίσιμων πρώτων υλών της Ένωσης βρίσκεται εντός ή κοντά σε προστατευόμενες περιοχές, η ΕΕ θα πρέπει να κάνει παραχωρήσεις στην προστασία της φύσης εάν θέλει να τα εκμεταλλευτεί, λένε στελέχη του κλάδου.
«Οι τοποθεσίες εξόρυξης δεν μπορούν να μετακινηθούν», δήλωσε ο Staffas, CEO της Boliden. «Επομένως, εάν δεν είστε διατεθειμένοι να το αποδεχτείτε, τότε ολόκληρος ο νόμος περί κρίσιμων πρώτων υλών δε θα κάνει πραγματικά καμία διαφορά, επειδή στην πραγματικότητα δε θα διευκολύνει την έναρξη νέων έργων εξόρυξης».
Αυτό το επιχείρημα αποκτά έρεισμα μεταξύ ορισμένων φιλελεύθερων και συντηρητικών νομοθετών στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. «Συνεχίζουμε να επεκτείνουμε τις προστατευόμενες περιοχές και δε μπορούμε να συνεχίσουμε να το κάνουμε αυτό τώρα πια», δήλωσε η Hildegard Bentele, ευρωβουλευτής του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος.
Μιλώντας κατά τη διάρκεια μιας συζήτησης στην ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου τον περασμένο μήνα, η ευρωβουλευτής Emma Wiesner της ομάδας Renew Europe, δήλωσε: «Δεν μπορούμε από τη μία να λέμε ότι θέλουμε περισσότερες ορυκτές πρώτες ύλες, ενώ από την άλλη να ζητάμε την εφαρμογή κανονισμών, που καθιστούν αδύνατη την έναρξη ενός νέου εξορυκτικού έργου στην Ευρώπη».
Δειτε ακομη
Προστασία της βιοποικιλότητας
Οι οικολόγοι επιμένουν ότι οι νόμοι της ΕΕ για τη φύση υπάρχουν για κάποιο λόγο. «Ειδικά υπό το φως της κλιματικής κρίσης και του υψηλού ποσοστού απώλειας βιοποικιλότητας, η προτεραιότητα δεν μπορεί να είναι απλώς: περισσότερη εξόρυξη, περισσότερη εξόρυξη», δήλωσε ο Michael Reckordt, επικεφαλής του τμήματος πρώτων υλών στη ΜΚΟ PowerShift.
Οι οικολογικές ομάδες έχουν αντιταχθεί έντονα στην επέκταση της εξόρυξης στην Ευρώπη, υποστηρίζοντας τις πρωτοβουλίες για μείωση της κατανάλωσης και προμήθεια πρώτων υλών με άλλα μέσα, μεταξύ άλλων με την ανακύκλωση και την ανάπτυξη εναλλακτικών υλικών.
Υπό το πρίσμα, δε, του νέου σχεδίου των Βρυξελλών, επιμένουν στην τήρηση των νόμων της ΕΕ για τη φύση. «Αν η εξόρυξη ήταν πραγματικά πράσινη, τότε η τήρηση της υπάρχουσας περιβαλλοντικής νομοθεσίας δε θα έπρεπε να αποτελεί πρόβλημα για τη βιομηχανία», είπε ο Diego Marin, υπεύθυνος πολιτικής για τις πρώτες ύλες και τη δικαιοσύνη των πόρων στη ΜΚΟ European Environmental Bureau.
Ωστόσο, οι ακτιβιστές είναι απαισιόδοξοι ότι οι ανησυχίες τους θα εισακουστούν. Το αίτημα τους για ρητή απαγόρευση των εξορυκτικών δραστηριοτήτων τις περιοχές του δικτύου Natura 2000 στα όρια της ΕΕ έχει μέχρι στιγμής την υποστήριξη μόνο μιας ομάδας στο Ευρωκοινοβούλιο, των Πρασίνων.
Οι ΜΚΟ διαμαρτύρονται για το γεγονός ότι η Επιτροπή ανέθεσε στο τμήμα εσωτερικής αγοράς της, και όχι στο τμήμα περιβάλλοντος, να ηγηθεί των εργασιών για το νόμο περί κρίσιμων πρώτων υλών. «Θα ήθελα να δω πολύ περισσότερη δέσμευση από τη ΓΔ Περιβάλλοντος σε αυτό το νόμο», είπε ο Marin. «Προς το παρόν έχουν αφήσει τη DG GROW, λίγο πολύ, να αναλάβει το νόμο». Ο φόβος είναι ότι η νομοθεσία θα επικεντρωθεί στην αύξηση της εξόρυξης πρώτων υλών με κάθε κόστος, αντί στον περιορισμό των επιπτώσεων της εξόρυξης στο περιβάλλον.
Ερωτηθείς για τη συμβολή του τμήματος του, ο Επίτροπος Περιβάλλοντος Virginijus Sinkevičius είπε σε γραπτή δήλωση ότι «ασχολείται ενεργά με τη σύνταξη του νόμου» και επικεντρώνεται πρωτίστως στη διασφάλιση της όσο το δυνατόν μεγαλύτερης ανακύκλωσης των πρώτων υλών, τόσο για την «διασφάλιση των επιπέδων προμήθειας» και «την εξοικονόμηση ενέργειας». Το τμήμα εσωτερικής αγοράς αρνήθηκε να σχολιάσει.
Οι ΜΚΟ και οι ειδικοί προειδοποιούν ότι η Επιτροπή «πυροβολεί τον εαυτό της» αν αγνοήσει τις περιβαλλοντικές ανησυχίες που εγείρονται σε μέρη όπως το Tréguennec, όπου οι κάτοικοι έχουν ορκιστεί να σταθούν απέναντι σε νέα έργα εξόρυξης, που ενδεχομένως εκτροχιάζουν τους στόχους της ΕΕ.
«Νομίζω ότι πρέπει να εξετάσουμε πολύ πιο αναλυτικά τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις των έργων εξόρυξης στις κοινότητες», προειδοποίησε η Julie Klinger, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Delaware.
«Αν δε λάβουμε πραγματικά την κατάλληλη φροντίδα από την αρχή, τότε η ιδέα να γίνει η Ευρώπη μια κλιματικά ουδέτερη ήπειρος μέσω της εγχώριας παραγωγής κρίσιμων πρώτων υλών, είναι μάλλον καταδικασμένη από την αρχή».
Με πληροφορίες από politico.eu
