Στη δεκαετία του 1920, η National Lead Company των ΗΠΑ κυκλοφόρησε ένα παιδικό βιβλίο ζωγραφικής για να προωθήσει τη σειρά προϊόντων της με εντυπωσιακά έντονα χρώματα που περιείχαν μόλυβδο. Στο εξώφυλλο, η χαμογελαστή μασκότ του Dutch Boy κάθεται πάνω από ένα ακέφαλο μολύβδινο άλογο με ένα κουτάκι με το χαρακτηριστικό λευκό βερνίκι της μάρκας.
Στην Αμερική του 20ου αιώνα ο μόλυβδος μπορούσε να βρεθεί παντού. Σε σωλήνες που μετέφεραν κάποτε καθαρό νερό σε πόλεις και κωμοπόλεις, σε βαφές που έβγαζαν φωτεινότερα και εντονότερα χρώματα και στέγνωναν πιο γρήγορα, στα καύσιμα για να βοηθήσει την πιο ομοιόμορφη καύση τους στους κινητήρες των αυτοκινήτων, ακόμη και σε πλαστικά παιχνίδια, για να γίνουν πιο εύκαμπτα και ανθεκτικά στη θερμότητα.
Ακόμη και όταν οι γιατροί κατέδειξαν τις επιβλαβείς συνέπειες που προκαλούσε ο μόλυβδος σε εργαζομένους και παιδιά κατά τη διάρκεια της Βιομηχανικής Επανάστασης, ο μόλυβδος δεν εγκαταλήφθηκε. Οι ΗΠΑ δεν περιόρισαν τη χρήση του με οποιονδήποτε τρόπο μέχρι τη δεκαετία του 1970, επιτρέποντας τη συσσώρευση τοξινών για δεκαετίες στο περιβάλλον, στους τοίχους των σπιτιών και, στη συντριπτική πλειοψηφία, σε περιθωριοποιημένες γειτονιές. Σήμερα, η χώρα βρίσκεται αντιμέτωπη με το γιγάντιο έργο του καθαρισμού βαφών, σωλήνων, μπαταριών οξέος και άλλων κοινών πηγών μολύβδου.
Αν και ο μόλυβδος είναι ένα φυσικό στοιχείο, η ανθεκτικότητα που τον έκανε ελκυστικό στους παραγωγούς διαφόρων προϊόντων, τον καθιστά επίσης επικίνδυνο για τους περισσότερπυς ζωντανούς οργανισμούς. Με την εισπνοή ή την κατάποση, περνά στην κυκλοφορία του αίματος, εναποτίθεται σε κύτταρα και ιστούς και εμποδίζει τα ευεργετικά ένζυμα και τα μέταλλα -όπως ο ψευδάργυρος και το ασβέστιο- να ενωθούν με πρωτεΐνες σε όλο το σώμα. Αυτό, με τη σειρά του, μπορεί να διαταράξει τη λειτουργία των νεφρών και του εγκεφάλου, να προκαλέσει στειρότητα και ακόμη και να αποτρέψει τη δημιουργία αιμοσφαιρίνης που μεταφέρει οξυγόνο.
Οι περισσότεροι επιστήμονες της υγείας συμφωνούν ότι δεν υπάρχει ασφαλές επίπεδο έκθεσης στο μόλυβδο, ειδικά για τα παιδιά, επειδή το μέταλλο εμποδίζει την πλήρη ανάπτυξη του νευρικού τους συστήματος. Είναι επίσης βιοσυσσωρευτικό, που σημαίνει ότι συσσωρεύεται με την πάροδο του χρόνου, καθώς το σώμα δεν έχει μηχανισμό απαλλαγής από αυτόν. Έχει βρεθεί σε δόντια, οστά και άλλους ιστούς, ακόμη και δεκαετίες μετά την έκθεση.
Ο χρόνος έδειξε ότι οι συνέπειες της συσσώρευσης του στοιχείου στον οργανισμό μπορεί να είναι σοβαρές και χρόνιες. Σε μια μελέτη του 2018 στο επιστημονικό περιοδικό The Lancet Public Health, ιατρικοί ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι τα προϊόντα με βάση το μόλυβδο εξακολουθούν να ευθύνονται για περισσότερους από 400.000 θανάτους κάθε χρόνο στις ΗΠΑ. Το 2022, κοινωνιολόγοι και νευροεπιστήμονες υπολόγισαν στο περιοδικό PNAS ότι το 90% των Αμερικανών που γεννήθηκαν μεταξύ 1951 και 1980 συγκέντρωναν ανησυχητικές ποσότητες βαρέων μετάλλων στο αίμα τους κατά την παιδική τους ηλικία.
Οι συγγραφείς συσχέτισαν αυτά τα αυξημένα επίπεδα με απώλεια γνωστικών δεξιοτήτων και σημαντική πτώση στο μέσο δείκτη νοημοσύνης των ενηλίκων σε εκατομμύρια άτομα. «Η έκθεση φαίνεται να έχει συνέπειες σε όλη τη διάρκεια της ζωής», είπε ο Matt Hauer, επίκουρος καθηγητής στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Φλόριντα, σε δήλωση σχετικά με τα ευρήματα. «Το βάρος αυτής της χρόνιας έκθεσης θα μας ακολουθεί για τις επόμενες δεκαετίες».
Υπό το πρίσμα των πολλών κινδύνων για τους ανθρώπους όλων των ηλικιών, η Υπηρεσία Προστασίας του Περιβάλλοντος έχει θέσει το όριο μολύβδου στα 15ppb στο νερό και 0,15mgr/m3 αέρα. Άλλες χώρες έχουν θέσει το νόμιμο όριο ακόμη χαμηλότερα. Στον Καναδά, για παράδειγμα, ανέρχεται στα 5ppb στο νερό κατ’ ανώτατο όριο.
Αυτά τα όρια είναι σχετικά νέα. Στις ΗΠΑ, ο μόλυβδος δεν απαγορεύτηκε στα χρώματα βαφής μέχρι το 1978, στους νέους σωλήνες νερού μέχρι το 1986 ή στη βενζίνη μέχρι το 1996. Χώρες σε όλο τον κόσμο συνεχίζουν να χρησιμοποιούν το υλικό στις κατασκευές, ενώ τα ανακυκλωμένα προϊόντα μπορούν να το επαναφέρουν στην εφοδιαστική αλυσίδα.
Ο μόλυβδος είναι επίσης εξαιρετικά ανθεκτικός στο περιβάλλον καθώς δεν αντιδρά με άλλα κοινά στοιχεία. «Ο μόλυβδος είναι ελατός, αλλά δε σπάει και δε διαβρώνεται εύκολα», λέει ο Bhawani Venkataraman, καθηγητής χημείας στο New School στη Νέα Υόρκη. «Είναι, ωστόσο, ευαίσθητος σε χημικές ενώσεις που ονομάζονται οξειδωτικοί παράγοντες που το αφαιρούν από τα διάφορα προϊόντα, μολύνοντας το νερό ή τον αέρα. Η διεργασία αυτή είναι που κάνει το μόλυβδο να είναι διαρκώς ρυπογόνος».
Τον 19ο και τον 20ο αιώνα, όταν οι σύγχρονες υδραυλικές εγκαταστάσεις άρχισαν να διαμορφώνονται, οι διαρροές σωλήνων από ξύλο ή από πηλό είχαν προκαλέσει κρούσματα υδατογενών ασθενειών όπως η χολέρα. Αυτές οι ανησυχίες για τη δημόσια υγεία οδήγησαν στην εγκατάσταση χιλιάδων μιλίων μεταλλικών σωλήνων σε όλες τις ΗΠΑ. Δεκαετίες αργότερα, πόλεις με γερασμένη υποδομή όπως το Flint, το Michigan και το Newark του New Jersey, έχουν υποδομές ύδρευσης διαποτισμένες με μόλυβδο.
«Η ελαχιστοποίηση της έκθεσης απαιτεί μια πολύ προσεκτική πράξη εξισορρόπησης», λέει ο Venkataraman. «Μικρές αλλαγές στην οξύτητα ή την περιεκτικότητα σε μεταλλικά στοιχεία του νερού μπορεί να προκαλέσουν μη ανιχνεύσιμη μόλυνση με την πάροδο του χρόνου. Η μόνη λύση είναι η αντικατάσταση όλου του δικτύου ύδρευσης με σωληνώσεις χαλκού, μια εξαιρετικά δύσκολη και δαπανηρή διαδικασία, την οποία όμως πόλεις οπως το Flint και το Newark πρέπει αναγκαστικά να υιοθετήσουν».
Ανάλογα με την κλίμακα του προβλήματος, μπορεί να χρειαστούν από 20 έως 1.000$ ανά νοικοκυριό για το φιλτράρισμα του μολύβδου από το νερό της βρύσης. Και το κόστος για την αφαίρεση και την αντικατάσταση των σωληνώσεων σε εθνικό επίπεδο θα είναι της τάξης των δισεκατομμυρίων δολαρίων. Στο τέλος του 2021, το Κογκρέσο διέθεσε 15 δισ. δολάρια μέσω Νόμου για τις Υποδομές για την αφαίρεση των υδραυλικών εγκαταστάσεων με μόλυβδο σε σχολεία, σπίτια, παιδικές χαρές και άλλα κτίρια, μαζί με επιπλέον χρηματοδότηση για τον περιορισμό των επιπτώσεων από βαφές και άλλα εξαρτήματα.
Η χρηματοδότηση έρχεται με σκοπό την εξάλειψη των ανισοτήτων, έως και 3 δισ. δολάρια θα διατεθούν επίσης στους επικεφαλής των αυτόχθονων Αμερικανών, καθώς οι ειδικοί στη δημόσια υγεία έχουν ιστορικά αποτύχει να ποσοτικοποιήσουν τα ποσοστά έκθεσης σε μόλυβδο στις αυτόχθονες κοινότητες τα οποία θεωρούνται ότι είναι, και εκεί, υψηλά.
Μερικοί υποστηρικτές της αναγκαιότητας απομάκρυνσης του μολύβδου λένε ότι το νομοσχέδιο έχει καθυστερήσει πολύ. Ακόμη και όταν συσσωρεύτηκαν στοιχεία στις αρχές του 1900 ότι ακόμα και μικρές ποσότητες μολύβδου ήταν επιβλαβείς, η βιομηχανία διεξήγαγε επιτυχημένες εκστρατείες για να πείσει τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής να μην απαγορεύσουν τα προϊόντα τους και τους καταναλωτές να συνεχίσουν να τα αγοράζουν.
Στη συνέχεια, οι εταιρείες προσπάθησαν να μεταθέσουν την ευθύνη για τις αρνητικές επιπτώσεις των αγαθών τους στο κοινό, ιδιαίτερα στα νοικοκυριά με χαμηλό εισόδημα και στους έγχρωμους. «Το πρόβλημα της δηλητηρίασης από μόλυβδο στα παιδιά θα είναι μαζί μας για όσο καιρό υπάρχουν φτωχογειτονιές», είπε ένα μέλος της βιομηχανίας μολύβδου σε ένα κλαδικο συνέδριο το 1957, αφού κατηγόρησε τις οικογένειες που υποτίθεται ότι επέλεξαν να ζήσουν εκεί.
Αλλά αυτό απείχε πολύ από την αλήθεια. Οι πόλεις επέτρεψαν σε βιομηχανίες και κατασκευαστές να δημιουργήσουν εγκαταστάσεις που κατασκεύαζαν ή ανακύκλωναν μόλυβδο κοντά σε κοινότητες εγχρώμων χαμηλού εισοδήματος ή, σε άλλες περιπτωσεις, οι κοινότητες χτίστηκαν εν γνώσει τους γύρω από τέτοιες εγκαταστάσεις. Στη δεκαετία του 1950, το Dallas του Texas δημιούργησε ένα συγκρότημα κατοικιών για κοινό χαμηλού εισοδήματος λίγα μόλις μίλια μακριά από ένα μεταλλουργικό εργοστάσιο μολύβδου που λειτουργούσε για 20 χρόνια και θα συνέχιζε να επιφέρει ρύπανση στην κοινότητα για αρκετές δεκαετίες ακόμη.
Δεκαετίες διαχωρισμού και μακροχρόνιας καθυστέρησης των ενεργειών αποκατάστασης σημαίνουν ότι οι έγχρωμοι και οι φτωχοί Αμερικανοί συνεχίζουν να αντιμετωπίζουν μεγαλύτερη έκθεση σε πηγές δηλητηρίασης από μόλυβδο από τους λευκούς, εύπορους Αμερικάνους.
Συνολικά, έχουν γίνει κάποια σημαντικά βήματα για να μείνει ο μόλυβδος μακριά από τα σπίτια και το περιβάλλον. Μεταξύ 1976 και 1980, οι Αμερικανοί ηλικίας 1 έως 5 ετών είχαν ένα μέσο επίπεδο μολύβδου στο αίμα 15 μικρογραμμάρια ανά δεκατόλιτρο. Μέχρι το 2016, εθνικές μελέτες έδειξαν ότι το επίπεδο είχε μειωθεί κατά περισσότερο από 95% (σε λιγότερο από 1 μικρογραμμάριο).
Υπάρχει επίσης σχεδόν 98% λιγότερος μόλυβδος στην ατμόσφαιρα της Γης σήμερα από ότι το 1980, μια συνέπεια των καθαρότερων καυσίμων και της καλύτερης επεξεργασίας των μετάλλων. Αλλά ο κόσμος έχει ακόμη πολύ δρόμο να διανύσει μέχρι να προστατευτούν όλοι. Σε παγκόσμιο επίπεδο, η παραγωγή και η ανακύκλωση μολύβδου επικεντρώνονται πλέον στις αναπτυσσόμενες χώρες, όπου τα επίπεδα που καταγράφονται στο αίμα των παιδιών παραμένουν επικίνδυνα υψηλά. «Αν θέλετε να έχετε ασφαλές όριο έκθεσης σε μόλυβδο», λέει ο Venkataraman, «τότε αυτό πρέπει να είναι το μηδέν».
Με πληροφορίες από PopSci.com
