Αναπτυξιακές προκλήσεις και ρεαλιστικές προσεγγίσεις των στόχων που αφορούν στην εφαρμογή της Πρωτοβουλίας για τις ΚΟΠΥ

Η Πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τις Κρίσιμες Ορυκτές Πρώτες Ύλες (ΚΟΠΥ) θέτει συγκεκριμένους στόχους, βάση των οποίων τα κράτη μέλη θα πρέπει μέχρι το 2030 να συμβάλλουν στην ενίσχυση και προώθηση εφαρμογής ολοκληρωμένων ενδοευρωπαϊκών αλυσίδων ΚΟΠΥ. Στο πλαίσιο ενός ιδιαίτερα πιεστικού χρονοδιαγράμματος και ενός φιλόδοξου σχεδίου δράσης η ΕΕ προβλέπει:

1. τουλάχιστον το 10% των ΚΟΠΥ που καταναλώνει να εξορρύσονται και να παράγονται από δικά της κοιτασματολογικά αποθέματα,
2. τουλάχιστον το 40% των ΚΟΠΥ που καταναλώνει να επεξεργάζονται και να εξευγενίζονται εντός της Ευρώπης,
3. τουλάχιστον το 15% να προέρχεται από ανακύκλωση, και
4. να μην εισάγεται περισσότερο από το 65% κάθε ξεχωριστής ΚΟΠΥ από μια και μόνο συγκεκριμένη τρίτη χώρα.

Είναι γεγονός ότι η πρωτοβουλία για τις ΚΟΠΥ αποτελεί την πρώτη δημόσια πολιτική δήλωση από την Ευρωπαϊκή Κοινότητα (Συμβούλιο & Επιτροπή) ότι η Ευρώπη πρέπει να εξασφαλίσει την αυτάρκη διαθεσιμότητα και προμήθεια τους και να διασφαλίσει την ενδοευρωπαϊκή εφαρμογή σχετικών στρατηγικών αλυσίδων αξίας.

Αν και κάπως υπερβολικοί στόχοι, ακόμα και όταν πρόκειται για πολιτικές ανακοινώσεις (είναι γνωστό ότι συχνά οι πολιτικές εξαγγελίες είναι δύσκολο να πραγματοποιηθούν), θα μπορούσε να πει κάποιος, «κάλλιο αργά παρά ποτέ»! Σε κάθε περίπτωση είναι ενδιαφέρον να δούμε αν η πρωτοβουλία για τις ΚΟΠΥ αποδειχθεί η κατάλληλη πλατφόρμα και αφετηρία στην κατεύθυνση παραγωγικής αξιοποίησης ευρωπαϊκών κοιτασμάτων με πιο αποτελεσματικό και έμπρακτο τρόπο!

Είναι προφανές ότι πρόκειται για φιλόδοξους στόχους και αναπτυξιακές προκλήσεις που από την μια απαιτούν θαρραλέες νομοθετικές αποφάσεις και συγκεκριμένες διαχειριστικές δεσμεύσεις από πλευράς κρατών μελών και από την άλλη απαντήσεις σε σημαντικά ερωτήματα οικονομικής γεωλογίας και μεταλλευτικής παραγωγής, συμπεριλαμβανομένης της επεξεργασίας, που αναφέρονται στην αποτελεσματική έρευνα και εντοπισμό, αλλά και την βιώσιμη εξόρυξη κοιτασμάτων ΚΟΠΥ στο έδαφος-υπέδαφος της Ευρώπης, παράλληλα με τη δυναμική αποθεματική υποστήριξη που μπορεί να προσφέρει η όποια μορφή ανακύκλωσης και επανάχρησης.

Η εφικτότητα και ρεαλιστικότητα να προσεγγισθούν και να επιτευχθούν οι στόχοι αυτοί μέχρι το 2030 συζητούνται παρακάτω σε συνδυασμό με την βοήθεια ορισμένων διαφανειών που παρουσιάστηκαν πρόσφατα σε ημερίδα για τις ΚΟΠΥ.

Η διαδικασία αξιολόγησης της κρισιμότητας ορυκτών πρώτων υλών (ΟΠΥ) γίνεται 12 χρονών. Μέσα σε 12 χρόνια ο αριθμός των ΚΟΠΥ τριπλασιάστηκε. Και είναι μάλλον λογικό να έχουν προστεθεί νέες ΚΟΠΥ στις εκάστοτε λίστες, αλλά γιατί εξακολουθούν να χαρακτηρίζονται κρίσιμες οι περισσότερες από αυτές του 2011 και του 2014!

Είναι λοιπόν προφανές ότι ο δείκτης κρισιμότητας των ΟΠΥ διαφοροποιείται πολύ πιο γρήγορα από την ικανότητα της ΕΕ να ανταποκριθεί στη διαρκώς αυξανόμενη ζήτηση τους. Ο κύριος λόγος για αυτό είναι η αδυναμία των κρατών μελών να προωθήσουν προηγμένα και ώριμα έργα κοιτασματολογικής έρευνας στο στάδιο της εξόρυξης. Γιατί είναι γεγονός ότι έχουν εντοπιστεί στην Ευρώπη δυναμικά μεταλλογενετικά συστήματα ΚΟΠΥ με υψηλό κοιτασματολογικό ενδιαφέρον, αλλά οι κυβερνήσεις, οι αρμόδιες διοικήσεις και οι κοινωνίες δεν ήταν αρκετά αποφασιστικές για τη χορήγηση αδειών εξόρυξης. Αυτό σημαίνει ότι η αυξανόμενη ζήτηση προηγείται και βρίσκεται πάντα πριν από τα όποια ενεργά έργα εκμετάλλευσης.

H Κίνα ελέγχει πλήρως και ολοκληρωτικά τις τεχνολογικές αλυσίδες αξίας μπαταριών λιθίου και μόνιμων μαγνητών νεοδυμίου, αφού για παράδειγμα εκτός από τα σημαντικά κοιτασματολογικά αποθέματα σπανίων γαιών που διαθέτει, είναι κυρίαρχη στην παραγωγή σχετικών, επεξεργασμένων και εξευγενισμένων, προϊόντων που χρειάζονται τα βιομηχανικά οικοσυστήματα ηλεκτροκίνησης τόσο στην περίπτωση της αυτοκινητοβιομηχανίας, όσο και στην κατασκευή εγκαταστάσεων και υποδομών που στηρίζουν την ενεργειακή μετάβαση στην κατεύθυνση αξιοποίησης ανανεώσιμων πηγών, π.χ., ανεμογεννήτριες, φωτοβολταϊκά.

Από την άλλη πλευρά, η ΕΕ δεν έχει προς το παρόν την ικανότητα και την δεινότητα, αλλά ούτε διαθέτει τις απαραίτητες προϋποθέσεις για να εφαρμόσει στο εσωτερικό της, βιώσιμες και ανθεκτικές αλυσίδες αξίας των τεχνολογιών μπαταριών λιθίου και μαγνητών νεοδυμίου, με αποτέλεσμα να παραμένει εξαρτώμενη και να μην ελέγχει αυτόνομα την πραγματοποίηση της ενεργειακής και ψηφιακής μετάβασης, όπως ίσως θα ήθελε.

Για να δωθεί απάντηση στο ερώτημα πρέπει να ληφθούν υπόψιν οι εξής παράγοντες:

• Οι στόχοι της Πράσινης Συμφωνίας, όπως για παράδειγμα η μείωση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου κατά τουλάχιστον 55%, που πρέπει να επιτευχθούν έως το 2030 θα απαιτήσουν μεγάλες ποσότητες διαφόρων ΟΠΥ.
• Η διείσδυση ηλεκτρικών αυτοκινήτων στην ΕΕ θα φθάσει τα 7-8 εκατομμύρια ηλεκτρικά αυτοκίνητα ετησίως. Μέχρι το 2030, θα χρειαστούν περισσότερα ορυκτά μπαταριών (λίθιο, κοβάλτιο, νικέλιο, γραφίτης) και μαγνητών (σπάνιες γαίες), εάν οι κατασκευαστές αυτοκινήτων θέλουν να πετύχουν αυτούς τους πολύ φιλόδοξους στόχους παραγωγής.
• Η ζήτηση λιθίου έχει αυξηθεί πολύ έντονα τα τελευταία χρόνια και αναμένεται να αυξηθεί περισσότερο, ειδικά καθώς τα προγραμματισμένα μεγάλα εργοστάσια μπαταριών φαίνεται να λειτουργήσουν μέσα στους επόμενους 12 έως 36 μήνες.

Σύμφωνα με την πρωτοβουλία για τις ΚΟΠΥ, έως το 2030 το 10% της κατανάλωσης στρατηγικών ΟΠΥ της Ένωσης θα πρέπει να εξορύσσεται στο εσωτερικό της, από κοιτάσματα που εντοπίζονται στο ευρωπαϊκό έδαφος-υπέδαφος. Στην πραγματικότητα, το 2030 απέχει μόλις επτά χρόνια. Περίπου 10 χρόνια είναι περίπου ο χρόνος που χρειάζεται για να τεθεί σε παραγωγή ένα νέο μεταλλείο/ορυχείο. Να σκεφτούμε επίσης ότι σχεδόν ότι μόνο το 1% των μεταλλοφόρων εμφανίσεων ΟΠΥ καταλήγουν σε παραγωγική εκμετάλλευση! Το κεντρικό ερώτημα λοιπόν είναι από πού θα προέλθουν όλες αυτές οι ΟΠΥ μπαταριών και μαγνητών που χρειάζεται η ευρωπαϊκή βιομηχανία; Θα καταφέρει η ΕΕ να πετύχει τον στόχο του 10%;

Η ανάγκη για εξερεύνηση ορυκτών υψηλής έντασης κεφαλαίων και πόρων είναι «κρίσιμη». Η αύξηση του βαθμού αυτάρκειας από 2-3% σε 10% το 2030 σημαίνει αύξηση κατά 300-400% της ενδοευρωπαϊκής παραγωγής σε 7 χρόνια, κάτι που συνεπάγεται επίσης τη διάθεση μεγάλων κεφαλαίων και πόρων.

Όπως προαναφέρθηκε, τα 7 χρόνια είναι περίπου ο χρόνος που χρειάζεται κατά μέσο όρο για να ληφθεί η σχετική μεταλλευτική άδεια. Για να συμβεί αυτό θα απαιτηθούν τεράστιες προσπάθειες και αύξηση των επενδύσεων στην κοιτασματολογική έρευνα, σε τουλάχιστον ισοδύναμο βαθμό ώστε να υπάρξει τουλάχιστον προσέγγιση του συγκεκριμένου στόχου.

Φυσικά, πρέπει να εφαρμοσθούν καινοτόμες και βιώσιμες πρακτικές, χρησιμοποιώντας πρωτοποριακές τεχνολογίες, βελτιώνοντας με αυτόν τον τρόπο την οικονομική απόδοση και λαμβάνοντας πληροφορίες που δε θα μπορούσαν να ληφθούν με τις συμβατικές μεθόδους.

Η κοιτασματολογική έρευνα οφείλει πάντα να λαμβάνει υπόψη και να εξετάζει την κατάντη εξέλιξη της αλυσίδας αξίας των ΟΠΥ, η αναζήτηση και ο εντοπισμός των οποίων αποτελούν το βασικό της στόχο. Στην πλήρη τους ανάπτυξη οι αλυσίδες αξίας ΟΠΥ εκτείνονται από τη γεωλογική έρευνα, την εξόρυξη και την επεξεργασία έως την βιομηχανική παραγωγή και την ανακύκλωση.

Στόχος της πρωτοβουλίας για τις ΚΟΠΥ και ζητούμενο για την ΕΕ είναι η βιώσιμη και ανθεκτική λειτουργική επάρκεια και αυτάρκεια στρατηγικών αλυσίδων αξίας ΟΠΥ εντός της ΕΕ, μέσα από την ενίσχυση σχετικών παρεμβάσεων σε όλα τα στάδια εξέλιξης της, από την ανάντη κοιτασματολογική έρευνα (πρωτογενών και δευτερογενών πηγών) μέχρι την κατάντι βιομηχανική εφαρμογή.

Ένας από τους βασικούς στόχους είναι ένα μερίδιο της ζήτησης να καλυφθεί από δευτερογενείς κοιτασματολογικές πηγές. Η πρωτοβουλία για τις ΚΟΠΥ αναφέρει συγκεκριμένα ότι μια από τις επιδιώξεις της είναι η ΕΕ να μην εξαρτάται από μία τρίτη χώρα για περισσότερο από το 65% των εισαγωγών για ΚΟΠΥ μέχρι το 2030.

Παράλληλα προβλέπει ότι για να επιτευχθεί η μετατροπή σε μια κυκλική και αποδοτική από πλευράς ΟΠΥ οικονομία, απαιτείται το ποσοστό ανακύκλωσης ΚΟΠΥ να έχει προσεγγίσει το 15% μέχρι το 2030, συμβάλλοντας και ενισχύοντας έτσι με την σειρά της στην αυτάρκεια της Ευρώπης μέσα από την ανάπτυξη και εφαρμογή βιώσιμων και ολοκληρωμένων αλυσίδων αξίας και εφοδιασμού ΚΟΠΥ, επίσης μέχρι το 2030.

Σε μια κυκλική οικονομία, τα απόβλητα που μπορούν να ανακυκλωθούν εγχέονται πίσω στην οικονομία σαν δευτερογενείς πρώτες ύλες, που προς παρόν, εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται σε μικρό ποσοστό των στην ΕΕ. Στην περίπτωση των ΚΟΠΥ, πρόκειται για πηγές και είδη αποβλήτων που συνδέονται τόσο με τον μεταλλευτικό κύκλο παραγωγής ή μεταλλευτική αλυσίδα αξίας, όσο και με απορρίμματα χρησιμοποιημένων προϊόντων. Και βέβαια το όποιο κοιτασματολογικό δυναμικό τους διερευνάται με τον ίδιο τρόπο που γίνεται με τις πρωτογενείς πηγές ΟΠΥ. Να σημειωθεί εδώ επίσης ότι σύμφωνα με την πρωτοβουλία για τις ΚΟΠΥ, μέχρι το 2030 το 15% της ετήσιας κατανάλωσης κάθε ΚΟΠΥ στην ΕΕ θα πρέπει να προέρχεται από την ανακύκλωση.

Η κοιτασματολογική έρευνα, βάσει των σημερινών προκλήσεων, σε σχέση κυρίως με τις ΚΟΠΥ, οφείλει να περιλαμβάνει τις παρακάτω συγκεκριμένες επιμέρους παρεμβάσεις:

• Πρόσβαση σε εναρμονισμένα δεδομένα/πληροφορίες ΟΠΥ που βασίζονται στη καλύτερη γεωλογική/κοιτασματολογική γνώση τόσο από πρωτογενείς όσο και δευτερογενείς πηγές,
• Πιο επισταμένη γεωλογική προσέγγιση των συστημάτων ΚΟΠΥ,
• Εφαρμογή τεχνολογιών και μεθόδων κοιτασματολογικής έρευνας προσαρμοσμένων στις ΚΟΠΥ (π.χ. τρισδιάστατα μοντέλα που ενσωματώνουν γεωλογία, γεωφυσική, γεωχημεία),
• Προσέγγιση σχετικών προκλήσεων που αφορούν στην κοιτασματολογική έρευνα, είτε σε ιστορικές μεταλλευτικές, είτε σε περιοχές νέου εξορυκτικού ενδιαφέροντος, π.χ. εντοπισμός βαθύτερων μεταλλοφόρων σωμάτων, δυνητική επανεκμετάλλευση ιστορικών αποβλήτων στην περίπτωση προγενέστερων εξορυκτικών/μεταλλευτικών δραστηριοτήτων,
• Ταξινόμηση ΟΠΥ με βάση το σύστημα των Ηνωμένων Εθνών. Ο βαθμός εμπιστοσύνης για τις αποθεματικές και γεωχημικές εκτιμήσεις εξαρτάται από το εκάστοτε επίπεδο γεωλογικών γνώσεων, π.χ., διαθέσιμα δεδομένα ερευνητικών γεωτρήσεων,
• Δοκιμές εμπλουτισμού που προτείνουν πιθανές επιλογές τεχνολογίας επεξεργασίας, λαμβάνοντας επίσης υπόψη τον στόχο της πρωτοβουλίας για τις ΚΟΠΥ, ότι μέχρι το 2030 το 40% της ετήσιας κατανάλωσης της ΕΕ κάθε στρατηγικής ΟΠΥ θα πρέπει να εξευγενίζεται εντός της Ένωσης,
• Πρόταση σχεδίου για τις μεθόδους εξόρυξης, επιφανειακή ή/και υπόγεια,
• Προμελέτη σκοπιμότητας.

Οι περισσότερες ΚΟΠΥ συνδέονται άμεσα με γνωστά κοιτάσματα θειούχων και οξειδίων μεταλλευμάτων. Τα παραδείγματα ΚΟΠΥ που σχετίζονται με γνωστά μεταλλογενετικά συστήματα είναι πολλά και διάφορα, όπως το κοβάλτιο με τα κοιτάσματα νικελίου, τα γάλλιο, γερμάνιο, ίνδιο και αντιμόνιο με μικτά θειούχα βασικών μετάλλων, πλατινοειδή με μεταλλοφόρα συστήματα χρωμίου, νικελίου και χαλκού, βολφράμιο, νιόβιο, ταντάλιο με μεταλλοφορίες κασσιτέρου.

Οι παρεμβάσεις κοιτασματολογικής έρευνας σε τέτοιες περιπτώσεις μπορεί να είναι θέμα:

• Μιας μελέτης σκοπιμότητας, όταν πρόκειται για ενεργά μεταλλεία, όπου αποφασιστικής σημασίας είναι τα αποθέματα, οι περιεκτικότητες και το ποσοστό ανάκτησης ΚΟΠΥ είτε σαν παραπροϊόντα, είτε μέσω επανεξόρυξης προηγούμενων μεταλλευτικών αποβλήτων (π.χ. η προσέγγιση της LKAB),
• Κοιτασματολογικής έρευνας σε βαθύτερα επίπεδα ανενεργών σήμερα μεταλλευτικών περιοχών, συμπεριλαμβανομένων των ιστορικών αποβλήτων εξόρυξης, αυτή τη φορά εστιάζοντας το ενδιαφέρον στην παρουσία ΚΟΠΥ.

Να σημειωθεί εδώ ότι η κοιτασματολογική έρευνα ιστορικών μεταλλευτικών περιοχών είναι κατά βάση λιγότερο δαπανηρή, πιο αποδοτική από άποψη χρόνου, ισχύουν καλύτερες συνθήκες αδειοδότησης, ευνοεί το περιβάλλον, και γενικά γίνεται πιο εύκολα κοινωνικά αποδεκτή.

Οι παρεμβάσεις κοιτασματολογικής έρευνας σε ιστορικές περιοχές εξόρυξης έχουν πάντα τον διπλό ή διττό στόχο εντοπισμού νέων μεταλλοφόρων σωμάτων, βαθύτερα αυτών που ήδη εξορύχτηκαν, αλλά και δευτερογενούς αξιοποίησης προγενέστερων μεταλλευτικών αποβλήτων που κατά κανόνα συνυπάρχουν. Βέβαια σε ότι αφορά στα ιστορικά μεταλλευτικά απόβλητα η παραγωγική βιωσιμότητα τους εξαρτάται κυρίως από το εκτιμώμενο αποθεματικό δυναμικό και την εκμεταλλευσιμότητα των περιεχόμενων ΚΟΠΥ, με την τεχνολογία και το βαθμό ανάκτησης να παίζουν σημαντικό ρόλο.

Στην εικόνα που ακολουθεί παρουσιάζονται τα μεθοδολογικά βήματα που αφορούν στην κυκλικότητα των ροών απορριμμάτων που συνοδεύουν κάθε επικείμενη παραγωγική αλυσίδα αξίας εξορυκτικών/μεταλλευτικών αποβλήτων, από την κοιτασματολογική έρευνα και την επεξεργασία, μέχρι την ανάκτηση και τα τελικά προϊόντα ΚΟΠΥ.

Το αρμόδιο υπουργείο της χώρας ανέθεσε στη Γεωλογική Υπηρεσία της χώρας να μελετήσει την δυνατότητα των «εν γένει» μεταλλευτικών αποβλήτων να αποτελέσουν δευτερογενείς πηγές ΚΟΠΥ. Συνολικά αξιολογήθηκαν κοιτασματολογικά 70 περιοχές ιστορικών μεταλλευτικών αποβλήτων (45 σωροί στείρων εξόρυξης, 23 αποθέσεις τελμάτων) στη βάση χαρτογράφησης τους, καθώς και γεωφυσικής, γεωχημικής, ορυκτολογικής έρευνας τους, όπως και υπολογισμού του αποθεματικού δυναμικού τους και της περιεκτικότητας σε ΚΟΠΥ.

Συλλέχθηκαν 1067 δείγματα που αναλύθηκαν σε περισσότερα από 60 στοιχεία, συμπεριλαμβανομένων των ΚΟΠΥ. Εκτιμάται ότι τα στείρα εξόρυξης ανέρχονται σε 31 εκατ. τόνους και τα τέλματα σε 121 εκατ. τόνους, ενώ στην ταξινόμηση των «εν δυνάμει» κοιτασματολογικών που προκύπτουν εφαρμόστηκε το σύστημα των Ηνωμένων Εθνών. Υπολογίστηκε ότι συνολικά περιέχονται μεταλλικά 240.000 τόνοι φωσφόρου και 49.000 τόνοι σπανίων γαιών και ύτριου.

Στο διάγραμμα που ακολουθεί μπορεί κάποιος να δει πως ο φώσφορος και οι σπάνιες γαίες εμπλουτίζονται στα στείρα εξόρυξης, αλλά κυρίως στα τέλματα, σε σύγκριση με τις συγκεντρώσεις τους στο αρχικό μετάλλευμα, με αποτέλεσμα το κοίτασμα σιδήρου, που ήταν αντικείμενο της πρωτογενούς εκμετάλλεύσης/εξόρυξης, να μετατρέπεται δευτερογενώς, σε σχέση με τους τύπους αποβλήτων που παράγονται, σε κοίτασμα απατίτη πλούσιου σε σπάνιες γαίες.

Έχουν διαπιστωθεί, τουλάχιστον σύμφωνα με τα αποτελέσματα του ευρωπαϊκού έργου ProMine, 16 διαφορετικοί τύποι κοιτασμάτων στην Ευρώπη. Σε αρκετές περιπτώσεις οι ΚΟΠΥ εμπεριέχονται σε μεταλλοφόρα συστήματα στα οποία το κύριο κοιτασματολογικό ενδιαφέρον εστιάζεται σε άλλες ΟΠΥ.

Για παράδειγμα στα μεταλλεύματα οξειδίων σιδήρου υπάρχουν αυξημένες συγκεντρώσεις σπανίων γαιών, ενώ εκμεταλλεύσιμες περιεκτικότητες κοβαλτίου εντοπίζονται τόσο στα μαγματικά όσο και στα λατεριτικά κοιτάσματα νικελίου. Από την άλλη πλευρά, αρκετές ΚΟΠΥ σχηματίζουν εγγενείς τύπους κοιτασμάτων. Για παράδειγμα το λίθιο εντοπίζεται στο περιβάλλον πηγματιτικών πετρωμάτων, ενώ οι σπάνιες γαιές αποτελούν βασικό μεταλλογενετικό χαρακτηριστικό του αλκαλικού μαγματισμού.

Ο χάρτης του ευρωπαϊκού κοβαλτίου δείχνει ότι ενδιαφέρον κοιτασματολογικής έρευνας βρίσκεται στα μεταλλοφόρα συστήματα μαγματικών ΟΠΥ νικελίου και χαλκού στη Φινλανδία, Σουηδία και Νορβηγία, και στα μεταλλοφόρα συστήματα λατεριτικών ΟΠΥ νικελίου στα δυτικά βαλκάνια, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας.

Οι δημόσιες γεωλογικές υπηρεσίες των κρατών μελών συνεργάζονται και διαχειρίζονται από κοινού τη λειτουργία βάσης δεδομένων που παρέχει διαρκή ενημέρωση και σχετικές πληροφορίες για τις ευρωπαϊκές ΟΠΥ.

Στη βάση σχετικών ερευνητικών έργων που υλοποίησαν μαζί οι εθνικές γεωλογικές υπηρεσίες των κρατών μελών, έχουν χαρτογραφηθεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο οι κοιτασματολογικοί τύποι των ΟΠΥ λιθίου, κοβαλτίου και γραφίτη, οι οποίες είναι απαραίτητες για τη βιομηχανική παραγωγή μπαταριών.

Στο χάρτη φαίνονται οι βασικοί μεταλλοφόροι τύποι σπανίων γαιών στην Ευρώπη, αποτέλεσμα «υβριδικής» κοιτασματολογικής έρευνας, μιας και, όπως προαναφέρθηκε, οι σπάνιες γαίες εντοπίζονται μαζί με άλλες ΟΠΥ (παράδειγμα τα απατιτικά μεταλλεύματα σιδήρου), αλλά αποτελούν κυρίαρχο στόχο συγκεκριμένων μεταλλοφόρων συστημάτων, όπως αυτά στο περιβάλλον αλκαλικών πετρωμάτων.

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα του έργου EURARE, έχουν εντοπιστεί περίπου 136 μεταλλοφορίες σπανίων γαιών, ενώ από τις 36 προχωρημένες μεταλλευτικές επενδύσεις μόνο 7 συντελούνται στην Ευρώπη. Μάλιστα διαπιστώνεται ότι τα εκμεταλλεύσιμα αποθέματα σπάνιων γαιών στα κοιτάσματα Kvanefjeld, Kringlerne και Norra Kärr μπορούν από μόνα τους να καλύψουν τις ανάγκες της Ευρώπης για τις επόμενες δεκαετίες.

Στην Ευρώπη έχουν οριοθετηθεί περιοχές καθολικής κλίμακας, που χαρακτηρίζονται από δυναμικό ερευνητικό ενδιαφέρον σε ότι αφορά στην αναζήτηση και εντοπισμό κοιτασματολογικών στόχων σπανίων γαιών, σε σχέση με την μεταλλογενετική εξέλιξη στον γεωλογικό χρόνο.

Οι χώρες του ευρωπαϊκού βορρά έχουν συνεργαζόμενες, στη βάση των γεωλογικών του υπηρεσιών, αναδείξει και προβάλλει την κοιτασματολογική προοπτική συγκεκριμένης παραγωγικής αξιοποίησης ΚΟΠΥ μπαταρίας λιθίου και μαγνήτη νεοδυμίου.

Η σουηδική κρατική μεταλλευτική εταιρεία LKAB ανακοίνωσε πρόσφατα ότι θα προχωρήσει στην εκμετάλλευση των ΟΠΥ σπανίων γαιών που εμπεριέχονται στα μεταλλεύματα σιδήρου που εξορύσσονται εδώ και 130 χρόνια περίπου στην βόρειο Σουηδία.

Στο νέο κοίτασμα που εντοπίστηκε βόρεια του γνωστού μεταλλείου Kiruna εκτιμάται, σύμφωνα με το σύστημα PERC, ένα αποθεματικό δυναμικό 500 εκατ. τόνων με υψηλή περιεκτικότητα σε σίδηρο, και έως και επτά φορές περισσότερο φώσφορο από τα μεταλλεύματα που εξορύσσει η LKAB σήμερα, καθώς και πάνω από ένα εκατομμύριο τόνους οξειδίων σπάνιων γαιών.

Η LKAB σχεδιάζει ήδη ένα βιομηχανικό πάρκο, στη βάση πρακτικών κυκλικής οικονομίας, με νέα τεχνολογία για την επεξεργασία και ανάκτηση φωσφόρου, σπάνιων γαιών και φθορίου, κάτι που έχει δρομολογηθεί στο πλαίσιο του έργου ReeMAP.

Η παραγωγική αξιοποίηση των σπανίων γαιών στο νέο κοίτασμα Per Geijer, μαζί με τον φώσφορο στο ορυκτό απατίτη, μπορούν να παραχθούν ως παραπροϊόντα, δημιουργώντας εντελώς διαφορετικές ευκαιρίες για πιθανή ανταγωνιστική εξόρυξη. Το σχέδιο για την υποβολή αίτησης για την παραχώρηση εκμετάλλευσης αναμένεται μέσα στο 2023.

Το έργο ReeMAP εξετάζει τη δυνατότητα εξόρυξης από τα μεταλλευτικά απόβλητα (προγενέστερα και παρόντα) για την ανάκτηση σπανίων γαιών και φωσφόρου, αλλά και την συνοδό παραγωγή φθορίου και γύψου, συμβάλλοντας στην εφαρμογή μιας πιο ολιστικής εκμετάλλευσης. Στην κατεύθυνση αυτή, από ένα πρωτογενές σιδηρομετάλλευμα προκύπτει ένα δευτερογενές μετάλλευμα απατίτη/σπανίων γαιών. Η έναρξη παραγωγής σχεδιάζεται για το 2027.

Στην περίπτωση της LKAB, η εταιρεία έχει συνάψει συνεργασία με τη νορβηγική REEtec, που διαθέτει μια καινοτόμο και βιώσιμη τεχνολογία για τον διαχωρισμό των REE. Η προοπτική αυτή θα συμβάλλει στην κάλυψη της ανάγκης για αύξηση της ικανότητας επεξεργασίας της Ευρώπης.

Η οικονομική γεωλογία της ΕΕ διαμορφώνει το τοπίο για τον εντοπισμό εκμεταλλεύσιμων ΚΟΠΥ. Η δυνατότητα της Ευρώπης να γίνει αυτάρκης, ανθεκτική και βιώσιμη στον εφοδιασμό στρατηγικών και ΚΟΠΥ από δικά της αποθέματα, ευνοείται έντονα από το γεωλογικό της περιβάλλον και τη μεταλλογενετική της εξέλιξη.

Η προγνωστική χαρτογράφηση, μαζί με τα πλήρως ενημερωμένα γεωλογικά δεδομένα και το στνακόλουθο γνωσιακό κεφάλαιο, καθώς και τις παρεχόμενες βελτιωμένες πληροφορίες για τις ΟΠΥ, οδηγεί σε περιοχές με υψηλές δυνατότητες καθολικής κλίμακας κοιτασματολογικής έρευνας, που επιτρέπουν τη στόχευση πιθανά εκμεταλλεύσιμων ΚΟΠΥ σπανίων γαιών, λιθίου, κοβαλτίου, γραφίτη και νικελίου στην Ευρώπη.

Η Σουηδία, η Νορβηγία και η Φινλανδία έχουν αναλάβει εκτεταμένες προσπάθειες παρέχοντας κοινή προσέγγιση και αξιολόγηση για την αύξηση του δυναμικού κοιτασματολογικής έρευνας ΚΟΠΥ μπαταριών και μαγνητών στα μεταλλοφόρα συστήματα που αναπτύσσονται τις χώρες τους.

Τα κράτη μέλη θα πρέπει να προωθήσουν την εθνική και/ή τη διασυνοριακή κοιτασματολογική έρευνα ΚΟΠΥ, εστιάζοντας σε ιστορικές μεταλλευτικές περιοχές με διπλό στόχο τον εντοπισμό μεταλλευμάτων σε βάθος και την αξιοποίηση προγενέστερων σωρών μεταλλευτικών αποβλήτων, όπως στείρων εξόρυξης και τελμάτων.

Η ανακύκλωση από μόνη της δεν επαρκεί ακόμη για να καλύψει την τρέχουσα αύξηση της ζήτησης ΟΠΥ στην ΕΕ και στον κόσμο. Ωστόσο, αποτελεί δυνητικό στόχο διερεύνησης, λαμβάνοντας επίσης υπόψη τον στόχο της πρωτοβουλίας για τις ΚΟΠΥ, ότι μέχρι το 2030 το 15% της ετήσιας κατανάλωσης κάθε ΚΟΠΥ στην ΕΕ θα πρέπει να προέρχεται από την ανακύκλωση.

Η ταχέως αυξανόμενη ζήτηση ΟΠΥ έχει επίσης εντείνει την ανάγκη για επικαιροποίηση και συστημική καινοτομία της μεταλλευτικής πολιτικής, συμπεριλαμβανομένης της διαδικασίας αδειοδότησης. Για παράδειγμα, θα χρειαστούν τουλάχιστον 10-15 χρόνια για να μπορέσει η LKAB να ξεκινήσει την εξόρυξη και να παραδώσει προϊόντα σπανίων γαιών στην αγορά. Έτσι, η σουηδική κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι θα γίνει πιο εύκολο να ανοίξει ένα μεταλλείο.

Η πρωτοβουλία για τις ΚΟΠΥ στοχεύει στη δραστική μείωση του χρόνου αδειοδότησης, καθώς τα κράτη μέλη θα δεσμεύονται να διασφαλίσουν ότι η διαδικασία χορήγησης αδειών που σχετίζεται με τέτοια έργα θα γίνει ταχύτερη. Το ερώτημα είναι πώς θα αντιδράσουν τα κράτη μέλη σε αυτό;

Τα στρατηγικά έργα που αφορούν στις ΚΟΠΥ θα προσδιοριστούν και θα χρηματοδοτηθούν από την Κοινότητα μαζί με ένα Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ΚΟΠΥ που δεν έχει ακόμη συσταθεί ακόμη. Έχει διατυπωθεί ότι «οι ιδιωτικές επενδύσεις από μόνες τους δεν επαρκούν» και ότι η αποτελεσματική ανάπτυξη έργων κατά μήκος των αλυσίδων αξίας ΚΟΠΥ θα απαιτήσει δημόσια στήριξη και συμμετοχή (ονομαζόμενη κρατική ενίσχυση).

Έχουν διατεθεί 570 εκατομμύρια ευρώ από το πρόγραμμα «Ορίζοντας 2020» σε 91 έργα ΟΠΥ με 1767 συμμετέχοντες, που με τα αποτελέσματα τους παρείχαν προστιθέμενη γνωσιακή και τεχνολογική αξία, η οποία, όταν αξιοποιηθεί, μπορεί να προωθήσει την αποτελεσματικότερη κοιτασματολογική έρευνα τόσο των πρωτογενών όσο και των δευτερογενών πηγών ΚΟΠΥ.