4η Βιομηχανική Επανάσταση: Ευκαιρία ή απειλή;

Η εκπόνηση  ενός Εθνικού Σχεδίου Ανάπτυξης είναι κεντρικό ζητούμενο προκειμένου να αφήσουμε την κρίση πίσω μας και να ανταποκριθούμε στις προκλήσεις που συνεχίζει να αντιμετωπίζει η Εθνική Οικονομία. Χρειάζεται γι’ αυτό ευρεία συναίνεση και συμμετοχική διαδικασία.

Δεν έχουμε δει ακόμα κάτι συνεκτικό που να αποτελεί ταυτόχρονα και ΟΡΑΜΑ και εργαλείο δουλειάς. Το Σχέδιο αυτό πρέπει να είναι τουλάχιστον πενταετές, διάρκεια που επιτρέπει να ξεπερνάμε τον εκλογικό κύκλο, και να αξιοποιείται ο ετήσιος προϋπολογισμός ως εργαλείο εφαρμογής του. Μια από τις παθογένειες του παρελθόντος ήταν ότι θυσιάζαμε το μακροπρόθεσμο όφελος γιατί βλέπαμε κυρίως  το βραχυπρόθεσμο ορίζοντα.

Βασικά χαρακτηριστικά του Σχεδίου ώστε να είναι εφαρμόσιμο - και να εφαρμοστεί είναι:

• να συνδυάζει και αναδεικνύει τα στοιχεία στα οποία η χώρα  έχει συγκριτικό πλεονέκτημα και πηγάζουν από τη γεωγραφική θέση και μορφολογία της (δίκτυα, μεταφορές, τουρισμός, βιομηχανία αγροτική παραγωγή, ορυκτές πρώτες ύλες που συμβάλλουν στο 3% του ΑΕΠ αλλά απουσιάζουν στον αναπτυξιακό σχεδιασμό). Δεν ανταγωνίζεσαι τους άλλους εκεί που έχουν ισχυρό πλεονέκτημα αλλά αναπτύσσεις τα δικά σου.
• να είναι συγκεκριμένο – με μετρήσιμους στόχους, δράσεις, χρονοδιαγράμματα
• να δημιουργεί κουλτούρα συνεργασιών μεταξύ κλάδων και να χτίζει «value propositions» γύρω από συνδυασμούς στο οικοσύστημα της Ελληνικής οικονομίας. Για παράδειγμα: (α) Τα λιμάνια της χώρας αποτελούν συγκριτικό πλεονέκτημα για την εξορυκτική βιομηχανία της χώρας, ανταγωνιζόμαστε με επιτυχία Αμερικανούς παραγωγούς στην ίδια την χώρα τους, (β) Το γεωπεριβάλλον της χώρας αποτελεί συγκριτικό πλεονέκτημα για την εξόρυξη αλλά και τον τουρισμό, όπως η μεταλλειτική Μήλος στην Ελλάδα και τα αλατωρυχεία της Αυστρίας ως τουριστικός πόλος.
• να διαχειρίζεται ενεργά την αλλαγή στη Δημοσία  Διοίκηση και στον τρόπο που αλληλοεπιδρά με τους υπολοίπους φορείς (stakeholders).

Το Εθνικό Αναπτυξιακό Σχέδιο θα έχει πολλαπλούς άξονες δράσεις που να αφορούν, μεταξύ άλλων, την καταπολέμηση της ανεργίας (εγκαθίδρυση προγραμμάτων brain gain), τη προσέλκυση νέων επενδύσεων που θα δώσουν την απαιτούμενη ώθηση στην αγορά για την αύξηση της παραγωγικότητας, τις  χρήσεις γης -για πολλούς κλάδους είναι μια από τις βασικές διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις (enabler), το τρίπτυχο διοικητικής, φορολογικής, δικαστικής συνέπειας και σταθερότητας και μηχανισμούς ενίσχυσης της εξωστρέφειας -βλέπουμε άλλωστε πόσο  καλυτέρα ανταπεξήλθαν στην κρίση όσοι παίκτες ήταν εξωστρεφείς (παράδειγμα Τιτάνας, εξαγωγές μαρμάρων, βιομηχανικά ορυκτά, κ.λπ).

Προτείνεται η δημιουργία Εθνικού Ρroject Μanagement Οffice για την επίβλεψη της προόδου του Εθνικού Αναπτυξιακού Προγράμματος.

Μέσα στο παραπάνω πλαίσιο καλούμαστε να διαχειριστούμε και τις προκλήσεις της Βιομηχανίας 4.0.

• Συμβολή στο ΑΕΠ: 3%
• Εξαγωγές: 65% των πωλήσεων, πάνω από 5% των εξαγωγών εγχωρίων προϊόντων
• Απασχόληση: Η δημιουργούμενη απασχόληση είναι 100.000 εργαζόμενοι,
• Επενδύσεις: €300 εκατ. Το χρόνο κατά μέσο όρο ακόμα και μέσα στην κρίση (2009 – 2017)

Ψηφιακή ετοιμότητα της χώρας

Σύμφωνα με το σύνθετο δείκτη SEV Digital Maturity Index (DMI)  η Ελλάδα καταλαμβάνει την τελευταία θέση στην ΕΕ στον τομέα της ψηφιακής και τεχνολογικής ωριμότητας. Αυτό αποτυπώνει  χρόνιες παθογένειες της δημόσιας διοίκησης  αλλά και την έλλειψη στόχευσης του ιδιωτικού τομέα στον εκσυγχρονισμό του.

Κεντρικό ζήτημα η έλλειψη πυξίδας ψηφιακού μετασχηματισμού των επιχειρήσεων. Η ψηφιοποίηση υποστηρικτικών λειτουργιών και η αναβάθμιση εφαρμογών τύπου ERP είναι οι πρώτες προτεραιότητες, ένδειξη ότι οι κινήσεις μετασχηματισμού στοχεύουν πρωτίστως σε στρατηγικές επιβίωσης, μακριά από το πνεύμα του διεθνούς ανταγωνισμού που είναι η  ανάπτυξη και μεγέθυνση.

Ο όρος «4η Βιομηχανική Επανάσταση» είναι πολυδιάστατος, και αναφέρεται στην τάση αυτοματοποίησης και ψηφιοποίησης της μεταποίησης, στο μετασχηματισμό των εσωτερικών λειτουργιών, στον ανασχεδιασμό του τρόπου επικοινωνίας με τον πελάτη, στη δημιουργία νέων επιχειρηματικών μοντέλων και -το σημαντικότερο- στην αλλαγή της κουλτούρας και την αναβάθμιση των δεξιοτήτων εντός της επιχείρησης.

Η ψηφιακή τεχνολογία και η αλληλοεπίδραση της με τον φυσικό κόσμο αλλάζει τον τρόπο που εργαζόμαστε, παράγουμε και ζούμε  και δημιουργούν νέες συνθήκες ανταγωνισμού στον παγκόσμιο επιχειρηματικό χάρτη. Φέρνει μεγάλες προκλήσεις που αφορούν:

• Την ένταση του διεθνούς ανταγωνισμού και την ανάγκη ανάπτυξης και εστίασης στα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα της χώρας
• Τη μεταβολή της σχέσης προϊόντος-καταναλωτή μέσα από την εξατομίκευση της προσφοράς
• Την ανάγκη ανάπτυξης κουλτούρας ανάπτυξης, πειραματισμού και δοκιμών με σμίκρυνση του χρόνου τοποθέτησης του προϊόντος στην αγορά
• Τις ραγδαίες μεταβολές στα δημογραφικά δεδομένα με την αύξηση του προσδόκιμου ζωής και της δυνατότητας παράτασης του εργασιακού βίου
• Στη μετάβαση από τις ιεραρχικές δομές σε πιο ευέλικτες ομάδες με αυτονομία και αυτορρύθμιση
• Στην επερχόμενη αλλαγή του υποδείγματος επαγγελματικής απασχόλησης του εργατικού δυναμικού λόγω ταχύτερης εξαφάνισης τρεχόντων επαγγελμάτων και ανάδυσης νέων
• Στην αποτελεσματική λειτουργία του Δημοσίου Τομέα για την γρήγορη αδειοδότηση και επαρκή εποπτεία

Επομένως είναι πολύ σημαντικό ο παραγωγικός ιστός να στηριχθεί με αναπτυξιακό σχεδιασμό που να ανταποκρίνεται στις ανάγκες ενός κόσμου που αλλάζει ριζικά. Εάν κινηθούμε σωστά, η 4η Βιομηχανική Επανάσταση θα είναι αφετηρία ανάπτυξης για την Ελλάδα.

Η 1η Βιομηχανική Επανάσταση μηχανοποίησε την παραγωγή με την ατμομηχανή, η 2η την μαζικοποίησε με την ηλεκτρική ενέργεια και η 3η την αυτοματοποίησε με την πληροφορική, η 4η διασυνδέει ανθρώπους και μηχανές με ευφυείς τεχνολογίες. Όλοι συμφωνούν για ολοκληρωμένες προσεγγίσεις με ενεργό συμμετοχή δημοσίου και ιδιωτικού τομέα, μέχρι και το εκπαιδευτικό σύστημα. Ο ψηφιακός και τεχνολογικός μετασχηματισμός αυξάνει την παραγωγική ευελιξία και παραγωγικότητα (Εξυπνο εργοστάσιο, κ.λπ.) αλλά δημιουργεί έντονες ανταγωνιστικές πιέσεις για τις επιχειρήσεις και τις χώρες που δεν ακολουθούν.

Συνεπώς, εκτός από ευκαιρία βιομηχανικής αναζωογόνησης ο μετασχηματισμός, μπορεί να εξελιχθεί και σε παράγοντα επιβίωσης για πολλές επιχειρήσεις αν αυτός καθυστερήσει. Τη στιγμή που ο διεθνής ανταγωνισμός απολαμβάνει σημαντικά οφέλη από σύγχρονες τεχνολογίες, η Ελλάδα έχει πολύ δρόμο να καλύψει σε όρους ψηφιακής ετοιμότητας και δεξιοτήτων.

Σε επίπεδο ΕΕ, ήδη 19 από τις 28 χώρες της ΕΕ έχουν ήδη υιοθετήσει πολιτικές ψηφιακού μετασχηματισμού ως αναπόσπαστο τμήμα της βιομηχανικής πολιτικής τους. Διαφέρουν σε επί μέρους χαρακτηριστικά, αλλά η στόχευση παραμένει κοινή και είναι η διεθνής ανταγωνιστικότητα και η εύρεση νέων πηγών εσόδων.

Έτσι έχουμε στοχευμένα εθνικά προγράμματα  με πρώτη επενδυτική προτεραιότητα να είναι η ανάπτυξη υποδομών και η ενσωμάτωση σύγχρονης τεχνολογίας,  συστηματική-κυρίως με εκ των κάτω δημιουργούμενη- σύμπραξη δημόσιου και ιδιωτικού τομέα στο σχεδιασμό, χρηματοδοτικά εργαλεία συνδεδεμένα με αποτελέσματα και στόχους παρά με επιχορηγήσεις χωρίς αντίκρισμα,  όλες οι χώρες ( ανεξαρτήτως μεγέθους) να  επενδύουν σημαντικά, έρευνα στενά συνδεμένη με ταχύτερη εμπορική αξιοποίηση προϊόντων και αναπροσαρμογή των συμπράξεων με την ερευνητική κοινότητα.

Μέσα σ’ αυτό το περιβάλλον  οι ελληνικές επιχειρήσεις και οι εργαζόμενοι βρίσκονται αντιμέτωποι με ένα νέο πλέγμα προκλήσεων και η αντίδρασή τους σ’ αυτές θα καθορίσει την οικονομική ανάπτυξη, την ποιότητα και την ποσότητα της εργασίας στη χώρα. Για να καλυφθεί το χαμένο έδαφος απαιτούνται άλματα και όχι μικρά βήματα, αντίληψη και στρατηγική ανάπτυξης και όχι απλής επιβίωσης!

Η 4η Βιομηχανική Επανάσταση είναι μια ευκαιρία που δεν πρέπει να χαθεί. Ο εθνικός σχεδιασμός για το ψηφιακό μετασχηματισμό της βιομηχανίας και γενικότερα της οικονομίας μας, πρέπει να καταστεί πρώτη εθνική αναπτυξιακή προτεραιότητα και να:

• Αναπτυχθούν χρηματοδοτικά εργαλεία και κίνητρα προσαρμοσμένα στις ανάγκες μας, για την στόχευση των βιομηχανικών επενδύσεων σε νέες τεχνολογικές και ψηφιακές λύσεις και όχι σε συστήματα παρωχημένων δυνατοτήτων.
• Αναπτυχθούν δομές που να υποστηρίζουν τον τεχνολογικό πειραματισμό και το μετασχηματισμό της καινοτομίας σε εμπορεύσιμα προϊόντα.
• Αναβαθμιστεί το ρυθμιστικό πλαίσιο ώστε να μην καθυστερεί η εγκατάσταση των τεχνολογιών αιχμής στη βιομηχανία.
• Αναβαθμιστούν οι ψηφιακές και τεχνολογικές δεξιότητες στο απασχολούμενο δυναμικό.
• Ποσοτικοποιηθούν στόχοι που αφορούν στη δραστική μείωση της ανεργίας, επιστροφή εκπατρισμένου ανθρώπινου κεφαλαίου, βελτίωσης της ανταγωνιστικής θέσης και της εξωστρέφειας της οικονομίας μας

Ενδεικτικοί άξονες δράσης:

1. Εστίαση στις επενδύσεις σε ψηφιακές τεχνολογίες με διευκόλυνση δανειοδότησης, επενδυτικά κίνητρα για σύγχρονο τεχνολογικό και ψηφιακό εξοπλισμό, κ.λπ.
2. Ενδυνάμωση της καινοτομίας, με διευκόλυνση καινοτομίας (μικρής κλίμακας), ενίσχυση δαπανών τεχνολογικής έρευνας (μεγαλύτερης κλίμακας), κινητικότητα ερευνητών στη βιομηχανία, κ.λπ.
3. Καλλιέργεια συμπράξεων και συνεργασιών Πολιτείας-Επιχειρήσεων-Ερευνητικών κέντρων με δημιουργία πλατφόρμας σύμπραξης, κόμβων ψηφιακής Καινοτομίας, Κέντρα Αριστείας, κ.λπ.
4. Αναβάθμιση ψηφιακών δεξιοτήτων εργαζομένων με κατάλληλο προσανατολισμό της  τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, Προγράμματα δια βίου μάθησης σε ψηφιακές τεχνολογίες και δεξιότητες, προσέλκυση και διατήρηση ταλέντων, κ.λπ.
5. Βελτίωση ρυθμιστικού πλαισίου και της κυβερνοασφάλειας 
6. Ενεργό συμμετοχή Κυβέρνησης (Υπουργεία Ανάπτυξης & Επενδύσεων, Οικονομικών, Ψηφιακής Διακυβέρνησης, Παιδείας), Χρηματοδοτικών οργανισμών (τράπεζες, VC, ΡΕ, κ.λπ.), Πανεπιστημίων,  Ερευνητικών Κέντρων,  Επιχειρήσεων, Σχολείων.

Πρώτο βήμα παραμένει η σύμπραξη δυνάμεων του δημοσίου τομέα, της βιομηχανίας και της ερευνητικής κοινότητας. Κεντρικό όχημα πρέπει να είναι οι Πλατφόρμες Συνεργασίας που αναλαμβάνουν το σχεδιασμό και το συντονισμό υλοποίησης των πολιτικών, είτε με σημείο αφετηρίας τη βιομηχανία (όπως στις περισσότερες χώρες), είτε την Πολιτεία.

Μια πλατφόρμα συνεργασίας για τη μετάβαση στη ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ 4.0, όπως αυτή που λειτουργεί επιτυχημένα στην Ν. Κορέα, με ένα πενταετές πρόγραμμα, μπορεί να αποτελέσει το όχημα ταχύτερου σχεδιασμού και υλοποίησης του ψηφιακού και τεχνολογικού μετασχηματισμού της βιομηχανίας. Οι προτεινόμενες αρμοδιότητες της πλατφόρμας είναι η καταγραφή τάσεων, προτάσεις Πολιτικών, Διοίκηση προγράμματος, Ενημέρωση, κινητοποίηση, δικτύωση.

Αναγορεύοντας την «Εθνική Στρατηγική για τη Βιομηχανία 4.0», σε Εθνική δέσμευση θα καταφέρουμε την υλοποίηση της ανεξάρτητα από εκλογικούς κύκλους και κυβερνητικές αλλαγές, με προβλεψιμότητα σε ένα κράτος με συνέχεια, συνέπεια, ασφάλεια δικαίου και κουλτούρα συνεχούς βελτίωσης.

Με πληροφορίες από sme.gr