Κυκλική οικονομία και γεωπιστοποιημένη ιχνηλασιμότητα συμβάλλουν στη βιώσιμη και υπεύθυνη εξόρυξη

Βρέθηκα στην εκδήλωση «Spotlight on Critical Raw Materials Traceability and Circularity Nordic Sustainable Minerals» στο πλαίσιο του έργου Nordic Sustainable Minerals που πραγματοποιήθηκε στο Ελσίνκι. Παρουσιάστηκαν τα τελικά αποτελέσματα ερευνητικών μελετών που αναφέρονται στα θεματικά πεδία, «Mineral to Metal Traceability: A Proof-Of-Concept Study of Rare Earth Elements in the Nordic Region» και «Information Management and Classification: Secondary Resources and their Critical Raw Material Potential in the Nordic Countries» (οι αντίστοιχες τελικές εκθέσεις στις διασυνδέσεις [1] και [2] της σχετικής βιβλιογραφίας).

Σπουδαίες παρουσιάσεις από τους #XuanLiu και #LeonardoFeltrin, και οι δύο τους από το Geological Survey of Finland (GTK) που συντόνισε το έργο, αλλά και εμπεριστατωμένες και καθόλα στοχευμένες συζητήσεις. Το έργο χρηματοδοτεί και εποπτεύει ο οργανισμός Nordic Innovation [3], που λειτουργεί στο πλαίσιο του Συμβουλίου των αρμόδιων Υπουργών χωρών του ευρωπαϊκού Βορρά, ενός φόρουμ συνεργασίας στο οποίο συμμετέχουν η Δανία, η Φινλανδία, η Ισλανδία, η Νορβηγία, η Σουηδία, οι Νήσοι Φερόες, η Γροιλανδία και η Όλαντ [4], με βασικό στόχο την προώθηση της επιχειρηματικότητας, της καινοτομίας και της ανταγωνιστικότητας στην περιοχή τους [3].

Βασικοί συντελεστές και εταίροι του έργου ήταν οι National Geological Surveys of the Nordic countries (Δανίας/GEUS, Φινλανδίας/GTK, Νορβηγίας/NGU, Σουηδίας /SGU), the Directorate of Mining with the Commissioner of Mines at Svalbard/DMF, Iceland GeoSurvey/SOR και Faculty of Earth Sciences, University of Iceland/HÍ.

Η ιχνηλασιμότητα είναι επιτακτική ανάγκη για τη διασφάλιση της διαφάνειας και της αποτίμησης μιας υπεύθυνης και βιώσιμης παγκόσμιας αλυσίδας αξίας της κάθε ορυκτής πρώτης ύλης. Στη βάση γεωεπιστημονικών χαρακτηριστικών (πετρογραφία, ιχνοστοιχεία, ισοτοπική γεωχημεία) αναζητούνται τα ξεχωριστά «δακτυλικά αποτυπώματα» ή το DNA, αν θέλετε, των ορυκτών που μπορούν να οδηγήσουν στα κοιτάσματα από τα οποία προέρχονται.

Επίσης η εφαρμογή της συγκεκριμένης μεθοδολογίας γεωπιστοποίησης μπορεί κατ'επέκταση να προτείνει την κοιτασματολογική και μεταλλευτική προέλευση, για παράδειγμα, των σπανίων γαιών που έχουν χρησιμοποιηθεί σε ένα μαγνήτη νεοδυμίου ή του κοβαλτίου σε μια μπαταρία λιθίου. Περισσότερα για το έργο ιχνηλασιμότητας, της μεθοδολογίας δηλαδή παρακολούθησης και ανίχνευσης της κοιτασματολογικής προέλευσης των ορυκτών πρώτων υλών που περιέχονται σε ένα προϊόν (π.χ., κινητό τηλέφωνο), στην βιβλιογραφική αναφορά [1].

Τα απόβλητα του σήμερα, αξιοποιήσιμα κοιτάσματα του αύριο! Μια αντίληψη που έπαψε να έχει απλά ρητορική σημασία, αλλά να θεωρείται πλέον μια ρεαλιστική, δεδομένη και απόλυτα τεκμηριωμένη εξέλιξη. Το έντονο ενδιαφέρον για την κοιτασματολογική επαναξιοποίηση των «εν γένει» μεταλλευτικών αποβλήτων (Σχήμα 1) συνδέεται σε μεγάλο βαθμό με την εφαρμογή της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας (European Green Deal), και των στρατηγικών και πολιτικών που περιλαμβάνει, αναφορικά με την προοπτική υλοποίησης ολιστικής μεταλλευτικής αξιοποίησης (Resource Efficiency), εφαρμογής πρακτικών κυκλικής οικονομίας (Circular Economy), σταδιακής μείωσης των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (Decarbonisation) και ενίσχυσης της βιομηχανικής συνοχής, ανταγωνιστικότητας και αυτονομίας (EU Industrial Strategy).

Βέβαια η απαίτηση, αλλά και η ανάγκη προσέγγισης της οικονομικής γεωλογίας των μεταλλευτικών αποβλήτων συνδέεται κυρίως με την, διαρκώς αυξανόμενη, ζήτηση των στρατηγικών και κρίσιμων ορυκτών πρώτων υλών (ΣΚΟΠΥ), που είναι απαραίτητες για την πραγματοποίηση της διττής ενεργειακής και ψηφιακής μετάβασης, στο πλαίσιο καθιέρωσης μιας βιώσιμης/πράσινης ανάπτυξης.

Γιατί όμως αυτή η επικέντρωση στα μεταλλευτικά απόβλητα; Ποιο διαχειριστικό όφελος και ποια οικονομική αξία περιμένει κανείς να εισπράξει;

• μια πρώτη κατηγοριοποίηση διαχωρίζει τα "ενεργά" απόβλητα, που προέρχονται από ενεργή μεταλλευτική δραστηριότητα, και τα ιστορικά απόβλητα που είναι αποτέλεσμα προγενέστερων εξορυκτικών έργων. Στην πρώτη περίπτωση, την απόλυτη ευθύνη για τη διαχείριση και τυχόν αξιοποίηση τους έχουν οι εταιρείες, ενώ στην δεύτερη το κάθε κράτος.
• η εκμετάλλευση των μεταλλευτικών αποβλήτων συνδέεται κυρίως με το εκτιμώμενο κοιτασματολογικό δυναμικό τους σε ΣΚΟΠΥ. Στην περίπτωση των ιστορικών αποβλήτων υπάρχει πάντα η επιφύλαξη της κοιτασματολογικής ωριμότητας τους, λόγω κυρίως του συχνά περιορισμένου αποθεματικού δυναμικού τους.
• η ανάκτηση των ΣΚΟΠΥ αποτελεί και μια αποτελεσματική παρέμβαση ως προς τον περιορισμό και ελαχιστοποίηση περαιτέρω περιβαλλοντικών επιπτώσεων.
• η καθιέρωση της πρακτικής επαναξιοποίησης/επανεξόρυξης των μεταλλευτικών αποβλήτων αποτελεί σημείο αναφοράς και απαρχής στην εφαρμογή της κυκλικής οικονομίας στην μεταλλευτική βιομηχανία και μάλιστα σε ολόκληρη την αλυσίδα αξίας και σε συνδυασμό με τις ροές αποβλήτων που χαρακτηρίζουν τον μεταλλευτικό κύκλο ζωής (Σχήμα 2 και 3). Στα νέα, αλλά και ενεργά λοιπόν έργα μεταλλικών ορυκτών, και όχι μόνον, βασική προϋπόθεση υπεύθυνης και βιώσιμης εξόρυξης αποτελεί η ολιστική κοιτασματολογική αξιοποίηση τόσο των κύριων προϊόντων όσο και των τυχόν παραπροϊόντων ορυκτών πρώτων υλών (ΟΠΥ), στη βάση της κυκλικής οικονομίας. Να αξιοποιούνται δηλαδή τα παραπροϊόντα πριν καταλήξουν στα απόβλητα.

Μέσα από τη διαχρονική προγραμματική τους συνεργασία, οι χώρες του ευρωπαϊκού Βορρά έχουν προωθήσει τη χαρτογράφηση της οικονομικής γεωλογίας των μεταλλευτικών τους αποβλήτων και δημιουργήσει σχετικές βάσεις δεδομένων που αποτελούν βασικό εργαλείο για τη λήψη αποφάσεων σχετικών με βιώσιμη διαχείριση τους, από οικονομικής, περιβαλλοντικής και κοινωνικής άποψης (περισσότερα μέσω της διασύνδεσης 2 στη βιβλογραφία στο τέλος του κειμένου).

Συμβαίνει λοιπόν ότι η Φινλανδία, η Νορβηγία και η Σουηδία, αλλά και οι άλλες χώρες της βόρειας Ευρώπης, να λαμβάνουν υπόψη τους την εκάστοτε λίστα ΣΚΟΠΥ, αλλά να την ερμηνεύουν και να την προσαρμόζουν ανάλογα με τα κοιτασματολογικά δεδομένα που προκύπτουν από την οικονομική γεωλογία της ευρύτερης περιοχής.

Για παράδειγμα ο χαλκός, οι σπάνιες γαίες (κυρίως σε σχέση με τα συστήματα μεταλλικών ορυκτών σιδήρου-απατίτη) έχουν προτεραιότητα για τη Σουηδία, το νικέλιο,το κοβάλτιο,το λίθιο για τη Φινλανδία, το τιτάνιο, το βανάδιο για τη Νορβηγία, κυρίως σε συνδυασμό με ενεργά μεταλλευτικά κέντρα.

Γνωρίζοντας και ζώντας άλλωστε από κοντά, αυτές τις συγκροτημένες και καλά δομημένες στρατηγικές πρωτοβουλίες συνεργασίας των χωρών του ευρωπαϊκού Βορρά, χαρακτηριστικό παράδειγμα της οποίας αποτελεί το από κοινού εκτελεσμένο έργο που περιγράφεται παραπάνω, η σκέψη πολλών από μας πάει αυτόματα στην ελληνική πραγματικότητα.

Θα μπορούσε για παράδειγμα να υπάρξει μια παρόμοια συνεργασία σε βαλκανικό επίπεδο; Υπάρχει δυνατότητα πολιτικής συμφωνίας για ένα διαβαλκανικό έργο με αντικειμενικό στόχο την κοιτασματολογική έρευνα/αποτίμηση των ΣΚΟΠΥ; Άλλωστε αυτό αποτελεί και ένα από τα ζητούμενα της εφαρμογής του Ευρωπαϊκού Κανονισμού/Πράξης ΣΚΟΠΥ.

Από την άλλη φαίνεται πως η χώρα μας, πέρα από τις κατά καιρούς επικοινωνιακού, κυρίως, χαρακτήρα ανακοινώσεις και δημοσιεύσεις/δημοσιοποιήσεις, μάλλον στερείται ολοκληρωμένης στρατηγικής προγραμματικής προσέγγισης και υλοποίησης έργων με ζητούμενο τον εντοπισμό ΣΚΟΠΥ, με κατ’αρχήν αξιοποιήσιμο κοιτασματολογικά αποθεματικό δυναμικό. Θα μπορούσε κανείς να αναζητήσει και να προσδιορίσει τα υφιστάμενα δεδομένα για την οικονομική γεωλογία των ΣΚΟΠΥ της χώρας μας, και να αναδείξει την προοπτική εντοπισμού κοιτασματολογικού ενδιαφέροντος, μέσα από τις τρεις παρακάτω διαφορετικές παρεμβάσεις/κατηγορίες, σε σχέση με τον βαθμό/επίπεδο πληροφορίας και τα χαρακτηριστικά που εμπεριέχει κάθε στόχος.

1. Στην Ελλάδα λειτουργούν σήμερα δύο ιδιωτικά ενεργά εξορυκτικά/μεταλλευτικά κέντρα, αυτό του βωξίτη/αλουμινίου και αυτό των πολυμεταλλικών μικτών θειούχων/συμπυκνωμάτων γαληνίτη, σφαλερίτη και αρσενοπυρίτη στην ΒΑ Χαλκιδική. Στην πρώτη περίπτωση, πέρα από το αλουμίνιο που εντάσσεται στις ΣΚΟΠΥ, δυναμικό κοιτασματολογικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι αυξημένες περιεκτικότητες των ΣΚΟΠΥ γάλλιου, σκάνδιου και σπάνιων γαιών. Η προοπτική παράπλευρης ανάκτησης τους ήταν αντικείμενο ευρωπαϊκών έργων, ενώ προκύπτει από ανακοινώσεις και δημοσιεύσεις ότι σχετικές έρευνες προς την ίδια κατεύθυνση πραγματοποιεί και η ιδιοκτήτρια εταιρεία. Και βέβαια η παρουσία καθετοποιημένης μονάδας παραγωγής, συμπεριλαμβανομένης της μεταλλουργικής επεξεργασίας, διευκολύνει και καθιστά δυνατή την προοπτική αυτή. Στην περίπτωση των μεταλλείων Κασσάνδρας και της ΒΑ Χαλκιδικής, αυξημένες συγκεντρώσεις ΣΚΟΠΥ αντιμονίου και αρσενικού εντοπίζονται κυρίως στα συμπυκνώματα γαληνίτη (μολύβδου-αργύρου) και αρσενοπυρίτη, αντίστοιχα, ενώ ερευνητικό ενδιαφέρον θα είχε και η αναζήτηση τους στα τέλματα προγενέστερης εξορυκτικής δραστηριότητας. Εδώ βέβαια απουσιάζει η μεταλλουργία, αν και προβλέπονταν στο αρχικό επιχειρησιακό σχέδιο, γεγονός που σημαίνει ότι οι συγκεκριμένες ΣΚΟΠΥ ακολουθούν μάλλον με τα πωλούμενα συμπυκνώματα γαληνίτη και αρσενοπυρίτη. Το ζητούμενο είναι κατά πόσο πέρα του μολύβδου και του αργύρου, είναι εφικτό να κοστολογηθεί και η αξία του περιεχόμενου αντιμονίου, όπως και αυτή του αρσενικού, στο συμπύκνωμα του αρσενοπυρίτη πέρα της αξίας του χρυσού. Στην περιοχή της ΒΑ Χαλκιδικής, καθοριστική για τη χώρα μας είναι και η επικείμενη έναρξη νέου μεταλλευτικού κέντρου, που αφορά στην εξόρυξη του κοιτάσματος χαλκού-χρυσού στην περιοχή των Σκουριών, που θα μπορούσε ίσως να ενεργοποιήσει την αξιοποίηση και άλλων δυναμικών συστημάτων μεταλλικών ορυκτών χαλκού στην ευρύτερη περιοχή. Πέραν της στρατηγικής ΟΠΥ του χαλκού, και του συνοδού χρυσού, δυναμικό κοιτασματολογικό ενδιαφέρον παρουσιάζει και η περιεκτικότητα στην ΣΚΟΠΥ παλλαδίου. Κι εδώ όμως ακυρώθηκε η αρχικά προβλεπόμενη μεταλλουργία, και ως εκ τούτου, το παλλάδιο θα συνοδεύει το πωλούμενο συμπύκνωμα χαλκοπυρίτη που θα είναι το τελικό προϊόν της συγκεκριμένης μεταλλευτικής παραγωγής. Έτσι λοιπόν μοναδική δυνατότητα που υπάρχει είναι να εισπράξει η εταιρεία ξεχωριστά την περιεχόμενη αξία του παλλαδίου, εφόσον φυσικά προκύπτει ότι είναι τεχνικο-οικονομικά ανακτήσιμο. Ακόμη βρίσκεται σε αναμονή η επανέναρξη του μεταλλευτικού κέντρου της ΛΑΡΚΟ, που στην περίπτωση του θα επαναφέρει στο προσκήνιο την εξόρυξη των ΣΚΟΠΥ νικελίου και κοβαλτίου μέσα από επίσης μια ευρύτερη γεωγραφικά αξιοποίηση δυναμικών κοιτασμάτων νικελίου της χώρας. Ένα επιμέρους συμπέρασμα σε σχέση με την κατηγορία αυτή είναι ότι αποτελεί την ρεαλιστικότερη προοπτική αξιοποίησης των προαναφερόμενων ΣΚΟΠΥ στην Ελλάδα, εφόσον οι ιδιοκτήτριες εταιρείες αποφασίσουν να τα εντάξουν στα επιχειρησιακά τους σχέδια, μιας και πρόκειται για ιδιωτικές επενδύσεις.
2. Στη δεύτερη κατηγορία εντάσσονται προγραμματικοί στόχοι αναζήτησης και εντοπισμού ΣΚΟΠΥ που συνδέονται με περιοχές όπου έχει προηγηθεί μεταλλευτική δραστηριότητα (π.χ. αντιμονίου) και άλλες όπου το ΙΓΜΕ έχει υλοποιήσει κοιτασματολογική έρευνα σε προχωρημένο στάδιο (ονομάζεται και τακτικό), που σε ορισμένες περιπτώσεις περιλαμβάνει και την σύνταξη οικονομοτεχνικής προμελέτης. Η νέα προσέγγιση θα πρέπει να γίνει στην κατεύθυνση κοιτασματολογικής έρευνας για ΣΚΟΠΥ, που ίσως τότε δεν αποτελούσαν εμφανή, πρωταρχικό ή εφικτό στόχο. Στις περιπτώσεις περιοχών με προγενέστερη εξορυκτική δραστηριότητα, αντικείμενο κοιτασματολογικής διερεύνησης θα μπορούσε να είναι και τυχόν υφιστάμενα ιστορικά μεταλλευτικά απόβλητα. Το ΙΓΜΕ γνωρίζει πολύ καλά όλες τις περιοχές αυτές, και έχει πλήρη γνώση και έλεγχο του βαθμού ερευνητικής προτεραιότητας τους, ενώ σημαντικά προς περαιτέρω χρήση είναι και τα αποτελέσματα στα οποία κατέληξε η μικτή επιτροπή Υπουργείου-ΙΓΜΕ για τους Δημόσιους Μεταλλευτικούς Χώρους. Η ολοκλήρωση της κοιτασματολογικής έρευνας στα έργα που θα προκριθούν, με έμφαση στις ΣΚΟΠΥ, βρίσκεται στην προγραμματική δικαιοδοσία και ευθύνη, καθώς και στην επενδυτική αρμοδιότητα του ελληνικού δημοσίου. Αυτό συντάσσεται και με τις συστάσεις του ευρωπαϊκού Κανονισμού ΣΚΟΠΥ, που προτείνει ότι η χρηματοδότηση κοιτασματολογικής έρευνας για ΣΚΟΠΥ αποτελεί εθνική υποχρέωση των κρατών-μελών.
3. Στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται, από την μια περιοχές όπου υπάρχουν δεδομένα αρχικού/στρατηγικού σταδίου κοιτασματολογικής έρευνας και από την άλλη «πράσινες» περιοχές όπου προκύπτει πρώιμο κοιτασματολογικό ενδιαφέρον από την γεωλογία τους. Σε όλες φυσικά τις περιπτώσεις, κυρίαρχος στόχος είναι οι ΣΚΟΠΥ. Το ΙΓΜΕ, στη βάση του γεωγνωσιακού κεφαλαίου που διαθέτει, έχει την δυνατότητα να τεκμηριώσει και να προτείνει έργα με τα χαρακτηριστικά που προαναφέρονται.

Έχει προφανώς μεγάλη σημασία, οι όποιες προσεγγίσεις σχετικά με την παρουσία κοιτασματολογικού δυναμικού στη χώρα μας να είναι ρεαλιστικές και πραγματικές, και οποιαδήποτε δημόσια επικοινωνία αξιόπιστη. Γιατί δεν είναι λίγες οι φορές που στο φως της δημοσιότητας η πατρίδα μας χαρακτηρίζεται και παρουσιάζεται συχνά-πυκνά και ίσως με παράδοξο τρόπο, σαν ο απόλυτος κοιτασματολογικός «παράδεισος» των ΣΚΟΠΥ.

Και διαβάζει κανείς τόσο εντός όσο και εκτός της χώρας ότι η Ελλάδα είναι πλούσια σε σπάνιες γαίες, βολφράμιο, λίθιο, και ότι υπάρχουν στο «κοιτασματολογικό» υπέδαφος της οι περισσότερες ΣΚΟΠΥ. Από και ως που; Ουσιαστικά η Ελλάδα, από πλευράς κοιτασμάτων μεταλλικών ορυκτών διαθέτει απλά και με σιγουριά αυτά που προς το παρόν παράγει. Και αυτά είναι το αλουμίνιο, με δυναμική τη προοπτική ανάκτησης γαλλίου, τα συμπυκνώματα μολύβδου-αργύρου, ψευδαργύρου και χρυσοφόρου αρσενοπυρίτη, με άγνωστη την αξιακή τύχη των αντιμονίου και αρσενικού, όπως και του παλλαδίου στην περίπτωση της επικείμενης παραγωγής συμπυκνώματος χαλκοπυρίτη.

Και μένει φυσικά να δει κανείς την πορεία του νικελίου και κοβαλτίου που συνδέεται με την επενδυτική εξέλιξη της ΛΑΡΚΟ. Για όλα τα άλλα είναι απαραίτητο να υπάρξει τουλάχιστον ολοκληρωμένη κοιτασματολογική ωριμότητα και προϋποθέσεις βιώσιμης αξιοποίησης, πριν προβεί κάποιος σε σχετικές ανακοινώσεις και δημοσιοποιήσεις περί αξιοποιήσιμων ΣΚΟΠΥ. Αυτό άλλωστε επιβάλλει και η γεωπιστημονική ευθύνη, εγκυρότητα και δεοντολογία.

Και για να μην μονοπωλείται το ενδιαφέρον γύρω από τα μεταλλικά ορυκτά, κυρίως λόγω ΣΚΟΠΥ, είναι σημαντικό να αναφερθεί η σπουδαία παραγωγικότητα βιομηχανικών ορυκτών που επιδεικνύει η Ελλάδα, όπως είναι ο περλίτης, ο μπεντονίτης, ο λευκόλιθος, ο ατταπουλγίτης, ο χουντίτης, ο ολιβίνης, ο χαλαζίας, η ποζολάνη, οι άστριοι (ανήκει στις ΣΚΟΠΥ), ο γύψος, αλλά και η εν γένει λατομική δραστηριότητα μαρμάρων. 

Χρειάζεται λοιπόν κάθε τι που λέγεται να βασίζεται στην ορθή κρίση και τη σύνεση. Γιατί όπως είπε ο Δημόκριτος, «Δόξα και πλούτος άνευ συνέσεως ουκ ασφαλή κτήματα», ήτοι, «Η δόξα και τα πλούτη χωρίς σύνεση δεν είναι ασφαλή αποκτήματα». 

1. https://www.nordicinnovation.org/2024/mineral-metal-traceability
2. https://www.nordicinnovation.org/2024/information-management-and-classification
3. https://www.nordicinnovation.org/
4. https://www.norden.org/en
5. https://www.gtk.fi/en/current/new-visualisation-of-the-metals-and-minerals-value-chain-emphasises-the-side-streams-and-their-value/
6. https://op.europa.eu/en/publication-detail/-/publication/6d541f66-0f81-11ec-9151-01aa75ed71a1/language-en
7. Hallberg, A. & Reginiussen, H. 2019. Mapping of innovation-critical metals and minerals, 4–64.
8. Hallberg, A. & Reginiussen, H. 2020. Critical Raw Materials in ores, waste rock and tailings in Bergslagen. SGU report 2020:38. Sveriges geologiska undersökning.

Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή ή αναδημοσίευση, μερική ή ολική, του εν λόγω περιεχομένου. Το RAWMATHUB.GR διατηρεί το αποκλειστικό δικαίωμα δημοσίευσης και παροχής αδειών αναδημοσίευσης κατόπιν έγγραφης άδειας, επιφυλασσόμενο για την άσκηση κάθε νόμιμου δικαιώματος του. Εφόσον επιθυμείτε να χρησιμοποιήσετε το περιεχόμενο, παρακαλούμε επικοινωνήστε μαζί μας στο Αυτή η διεύθυνση Email προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε..