Παρά προηγούμενες διαβεβαιώσεις για το αντίθετο, η Ουκρανία αποφασίζει να πουλήσει και να παραδώσει εν λευκώ τον ορυκτό της πλούτο στις ΗΠΑ. Και προφανώς με τη απόφαση αυτή «πουλάει» και την ΕΕ όπως θα λέγαμε σε απλά ελληνικά ή αν θέλετε βρίσκεται στα πρόθυρα αθέτησης της σχετικής διμερούς συνεργασίας.

Μια είδηση, κεραυνός εν αιθρία για τους περισσότερους, και ταυτόχρονα ένα ηχηρό χαστούκι για την ευρωπαϊκή διπλωματία που για πολλά χρόνια στήριξε την προοπτική ένταξης της Ουκρανίας στην ΕΕ. Είναι σίγουρο ότι το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, οι εν γένει Ευρωπαίοι αξιωματούχοι και οι ηγέτες των κρατών μελών παρακολουθούν εμβρόντητοι και συνάμα νοιώθουν ανήμποροι, προς το παρόν τουλάχιστον, απέναντι σε αυτές τις καταιγιστικές εξελίξεις. Κυρίως γιατί βλέπουν ότι οι ουκρανικές ορυκτές πρώτες ύλες, που στην βάση της διμερούς στρατηγικής σύμπραξης θα είχαν κύριο προορισμό την ευρωπαϊκή βιομηχανία, αλλάζουν πλέον κατεύθυνση και αποδέκτες.

Η Ουκρανία λοιπόν φαίνεται πως επιλέγει διαφορετικό δρόμο, που σημαίνει ότι πολύ δύσκολα θα μπορέσει να ανταποκριθεί στα συμφωνηθέντα με την ΕΕ γεγονός που αν μη τι άλλο, δημιουργεί αμηχανία και προκαλεί απογοήτευση, αλλά αβεβαιότητα, στις τάξεις της Ευρώπης. Όλα αυτά βέβαια δημιουργούν πολλές απορίες, ερωτήματα και προβληματισμούς για το τι μέλει γενέσθαι.

Τι θα γίνει με άλλες διμερείς συνεργασίες ΕΕ-Ουκρανίας; Συνεχίζει η Ουκρανία να αποτελεί αξιόπιστο και έμπιστο εταίρο για την ΕΕ; Ενδιαφέρει η ευρωπαϊκή προοπτική την Ουκρανία ή αλλάζει προσανατολισμό με υπερατλαντικό προορισμό; Ποια θα είναι η απάντηση της ΕΕ και ποια η προσαρμογή της στα νέα δεδομένα σε σχέση με την υλοποίηση του Κανονισμού κρίσιμων ορυκτών πρώτων υλών, μέρος της οποίας ήταν και πρόσβαση των ουκρανικών ΣΚΟΠΥ; Και τέλος, θα συνεχίσει η Ουκρανία να συμμετέχει ενεργά σε ευρωπαϊκές δραστηριότητες και συνεργασίες, όταν μάλιστα σε αρκετές περιπτώσεις τα αποτελέσματα και οι προτεινόμενες ενέργειες έχουν τον χαρακτήρα του απορρήτου;

Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή για χάρη της ιστορίας.

Η Ουκρανία συμμετέχει εδώ και πάνω από 10 χρόνια στις ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες, τις δραστηριότητες, τις ομάδες εργασίας και τα έργα σχετικά με τις Ορυκτές Πρώτες Ύλες (ΟΠΥ), κυρίως μέσα από την ιδιότητα της Γεωλογικής της Υπηρεσίας (Ukrainian Geological Survey) σαν μέλος του Οργανισμού EuroGeosurveys (EGS), με έδρα στις Βρυξέλλες, που συνίσταται από 37 Εθνικές Γεωλογικές Υπηρεσίες [1] και Γεωλογικά Ερευνητικά Ινστιτούτα της Ευρώπης (Σχήμα 1).

Στο πλαίσιο του EGS λειτουργεί η Ομάδα Εμπειρογνωμόνων ΟΠΥ [2] βασικός στόχος και αντικείμενο της οποίας είναι να μελετά την οικονομική γεωλογία των ΟΠΥ της Ευρώπης και να αναδεικνύει κάθε φορά το κοιτασματολογικό της δυναμικό, με έμφαση στα μεταλλοφόρα συστήματα στρατηγικών και κρίσιμων ΟΠΥ (ΣΚΟΠΥ). Στη βάση αυτή, η συγκεκριμένη Ομάδα Εμπειρογνωμόνων λειτουργεί σαν επιστημονικός και τεχνικός σύμβουλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής συμβάλλοντας με τον τρόπο αυτό στην υλοποίηση του σχεδίου εφαρμογής καινοτόμων τεχνολογιών [3] για υπεύθυνη και βιώσιμη αξιοποίηση των ευρωπαϊκών ΟΠΥ (The European innovation partnership/EIP on raw materials).

Η Ουκρανική Γεωλογική Υπηρεσία συμμετέχει επίσης στην δημιουργία ολοκληρωμένης βάσης δεδομένων των ευρωπαϊκών ΟΠΥ [4] αλλά και στην κάθε δύο χρόνια περίπου επικαιροποίηση της ευρωπαϊκής λίστας ΣΚΟΠΥ μέσα από έργα στα οποία δραστηριοποιείται ο EGS [5, 6, 7].

Συνεπώς η Ουκρανία συμμετείχε ανελλιπώς και εξακολουθεί να συμμετέχει στην διαχρονική διαδρομή για την κοιτασματολογική αξιολόγηση των ΟΠΥ της Ευρώπης. Κάτι που γνωρίζω και μπορώ να το επιβεβαιώσω και προσωπικά σαν μέλος για πολλές δεκαετίες και σαν πρόεδρος για πέντε περίπου χρόνια της Ομάδας Εμπειρογνωμόνων ΟΠΥ [8] και άλλες σχετικές ομάδες εργασίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Στη βάση των αποτελεσμάτων όλων των παραπάνω η ΕΕ σύναψε στις 13 Ιουλίου 2021, στρατηγική συνεργασία/σύμπραξη με την Ουκρανία [9], με έμφαση στην υλοποίηση του σχεδίου εφαρμογής του ευρωπαϊκού Κανονισμού ΣΚΟΠΥ [10], στο πλαίσιο και της ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας [11]. Κεντρικά ορόσημα που περιλαμβάνει ο οδικός χάρτης της συμφωνίας ΕΕ-Ουκρανίας η πραγματοποίηση της οποίας έχει ήδη ξεκινήσει, είναι:

• Εφαρμογή στην Ουκρανία τεχνολογιών κοιτασματολογικής εξόρυξης και επεξεργασίας με χαμηλές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα
• Ενίσχυση βιώσιμων και υπεύθυνων πρακτικών εξόρυξης και επεξεργασίας σε σχέση με την κατασκευή μπαταριών στην Ουκρανία, μέσα από σχετικές παρεμβάσεις κατάρτισης και εξάσκησης εταιρικών σχημάτων του κλάδου
• Δημιουργία αξιόπιστης βάσης δεδομένων των ουκρανικών ΟΠΥ παρέχοντας μοντέρνες σχετικές εκδόσεις και εφαρμόζοντας νέες διεθνώς αναγνωρισμένες νόρμες και μεθοδολογίες χαρακτηρισμού και ταξινόμησης κοιτασματολογικών αποθεμάτων
• Εντατικοποίηση χρήσης των εργαλείων κοιτασματολογικής έρευνας που βασίζονται σε τεχνολογίες και μεθοδολογίες τηλεσκόπησης και δορυφορικών δεδομένων, αλλά και εφαρμογής συστημάτων περιβαλλοντικής παρακολούθησης της μεταλλευτικής δραστηριότητας σε πραγματικό χρόνο
• Ανάπτυξη και υλοποίηση επενδυτικών έργων μέσα από κοινά επιχειρηματικά σχέδια σχετικών ευρωπαϊκών και ουκρανικών βιομηχανιών με στόχο την παραγωγική αξιοποίηση ΣΚΟΠΥ.

Η πραγματοποίηση της σύμπραξης συμφωνήθηκε σε πολύ υψηλό και από τις δύο πλευρές, με τις πληροφορίες να μιλάνε για δέσμευση της ΕΕ να προωθήσει και δρομολογήσει 100 περίπου σχετικά έργα με στόχο τις ΟΠΥ της Ουκρανίας. Με την συμφωνία αυτή να είναι σε ισχύ εδώ και 4 χρόνια, και λαμβάνοντας υπόψη ότι βρίσκεται ήδη σε διαδικασία υλοποίησης, η πρόσφατη συμφωνία ΗΠΑ-Ουκρανία δείχνει κατά κάποιο τρόπο έλλειψη σεβασμού και ηθικής από την πλευρά τους απέναντι σε μια καθόλα και απόλυτα νομότυπη θέσπιση συνεργασίας.

Με την παρέμβαση τους αυτή, οι ΗΠΑ έρχονται να δημιουργήσουν ρήγματα και αναταράξεις, και μάλιστα σε ευρωπαϊκό έδαφος, προφανώς αδιαφορώντας για την τρέχουσα συμφωνία, κάτι στο οποίο βρίσκουν θετική ανταπόκριση και από την Ουκρανία. Γίνεται λοιπόν πολύς λόγος για τις ΣΚΟΠΥ και άλλες ΟΠΥ της Ουκρανίας, και μέχρι σε ένα βαθμό δικαιολογημένα, με την αξία τους, κάπως πρόχειρα και κάπως αυθαίρετα να υπολογίζεται σε περίπου 12 τρις δολάρια. Αναφέρεται σε σειρά δημοσιεύσεων ότι έχουν εντοπισθεί στο ουκρανικό υπέδαφος, 20 από τις 30, κατ’ άλλους 22 από τις 32, 22 από τις 34 ή 26 από τις 34 ΣΚΟΠΥ που υπάρχουν στην τρέχουσα ευρωπαϊκή λίστα, και 23 από τις 50 της σχετικής αμερικανικής λίστας.

Όπως για παράδειγμα των σπανίων γαιών (Rare Earths), που στην περίπτωση τους πρόκειται προφανώς για περιοχές δυναμικού μεταλλευτικού ενδιαφέροντος των οποίων η κοιτασματολογική ωριμότητα παραμένει ζητούμενο (Σχήμα 2). Το σίγουρο είναι ότι αυτή την στιγμή δεν υπάρχουν κοιτάσματα σπανίων γαιών στην Ουκρανία και μάλιστα αξίας 500 δις δολάρια όπως μερικοί ισχυρίζονται [12, 13, 14]. Και μάλιστα εκτός από τις σπάνιες γαίες και άλλες ΣΚΟΠΥ που περιλαμβάνονται στην συμφωνία ΗΠΑ-Ουκρανίας δεν υπάρχουν στο ουκρανικό υπέδαφος [15].

Αυτός ήταν και ο λόγος που ένας από τους βασικούς στόχους της σύμπραξης ΕΕ- Ουκρανίας ήταν η δημιουργία αξιόπιστης βάσης δεδομένων των ουκρανικών ΟΠΥ. Και βέβαια δεν μπορεί οι ΗΠΑ να μην το γνωρίζουν αυτό. Αλλά προφανώς τα ενδιαφέροντα της αμερικανικής εμπλοκής στην Ουκρανία είναι πολύ περισσότερα από μόνο τις ΟΠΥ.

Υπάρχει όμως κοιτασματολογική ετοιμότητα σε μεταλλοφόρα συστήματα λιθίου, γραφίτη, βηρυλλίου και τιτανίου [16], που επίσης εντάσσονται στην ευρωπαϊκή λίστα ΣΚΟΠΥ και τα οποία ήταν στο επίκεντρο και της συνεργασίας με την Ουκρανία. Τα κοιτάσματα τιτανίου είναι από τα σπουδαιότερα στην Ευρώπη και τα αποθέματα τους μπορούν να καλύψουν τις ανάγκες της ανάγκες ΕΕ κα ΗΠΑ για 25 χρόνια. Το κοιτασματολογικό αποθεματικό δυναμικό βηρυλλίου υπολογίζεται σε 13.000 τόνους, ικανό να καλύψει τις παγκόσμιες ανάγκες για 20 χρόνια.

Τιτάνιο και βηρύλλιο χρησιμοποιούνται στην αεροναυπηγική, την αεροδιαστημική και την αμυντική βιομηχανία, με σχετικά οφέλη στις Boeing και Airbus. Σε ότι αφορά στις ΟΠΥ μπαταρίας, έχουν εντοπισθεί 3 μεταλλοφόρες περιοχές κοιτασματολογικού ενδιαφέροντος λιθίου, από τις οποίες μόνο μία έχει αδειοδοτηθεί, και 6 κοιτάσματα γραφίτη, με το ένα να λειτουργεί εξορυκτικά και παραγωγικά από αυστραλιανή εταιρεία και τρία να έχουν αδειοδοτηθεί σε ουκρανικά και τουρκικά εταιρικά επενδυτικά σχήματα. Βέβαια για την ανάπτυξη των περιπτώσεων γραφίτη υπολογίζεται ότι θα χρειαστούν περίπου 600 εκ ευρώ, ενώ για κάθε περίπτωση λιθίου περίπου από 130 μέχρι 330 εκ ευρώ [17].

Από τα περίπου 400 δυναμικά μεταλλοφόρα συστήματα ΣΚΟΠΥ που έχουν εντοπιστεί στην Ουκρανία, έχουν ήδη, στην βάση της ουκρανικής μεταλλευτικής νομοθεσίας, χορηγηθεί 30 άδειες κοιτασματολογικής έρευνας, ενώ ακόμη 30 βρίσκονται στο στάδιο αδειοδότησης [17]. Το ερώτημα βέβαια που προκύπτει πως οι νομικές αυτές δεσμεύσεις θα αντιμετωπιστούν από την Ουκρανία, αφού τώρα, δια της αντιπαροχής, υπάρχει νέος ιδιοκτήτης του ορυκτού της πλούτου.

Είναι προφανές ότι το ποτήρι έχει ραγίσει και οι συνεργασίες και οι γενικότερες σχέσεις ΕΕ-Ουκρανίας μπαίνουν σε ένα νέο πλαίσιο που το περιεχόμενο του θα αποτελέσει αντικείμενο αναζήτησης και συζήτησης εντός τη ΕΕ. Σε κάθε περίπτωση, για όλους όσους δούλεψαν τα προηγούμενα χρόνια για την ανάδειξη της σύμπραξης ΕΕ-Ουκρανίας και την από κοινού αξιοποίηση των ουκρανικών ΣΚΟΠΥ, οι τρέχουσες εξελίξεις αποτελούν, αν μη τι άλλο, ένα καλό μάθημα για το μέλλον.

Προσωπικά πιστεύω ότι αν η ΕΕ θέλει πραγματικά να υλοποιήσει τον Κανονισμό ΣΚΟΠΥ θα πρέπει:

• Να επιταχύνει την παραγωγική αξιοποίηση των ευρωπαϊκών κοιτασμάτων ΣΚΟΠΥ
• Να ενισχύσει, επαναπροσδιορίσει και συγκεκριμενοποιήσει με συγκεκριμένα έργα και επενδύσεις πλέον, τις ισχύουσες στρατηγικές συμπράξεις που έχει συνάψει με την Γροιλανδία, τον Καναδά, την Αυστραλία, και τις χώρες της Αφρική και της Λατινικής Αμερικής
• Να κάνει στροφή προσανατολισμού στην προοπτική στενότερης συνεργασίας με την Κίνα.

1. Organisational Structure https://eurogeosurveys.org/about-us/organisational-structure/

2. Mineral Resources Expert Group https://eurogeosurveys.org/research/our-experts/mineral-resources/

3. The European innovation partnership (EIP) on raw materials https://single-market-economy.ec.europa.eu/sectors/raw-materials/eip_en

4. European Geological Data Infrastructure (EGDI) https://www.europe-geology.eu/

5. GeoERA – Establishing the European Geological Surveys https://eurogeosurveys.org/projects/geoera/

6. Geological Service for Europe https://eurogeosurveys.org/projects/geoera/

7. Solutions for Critical Raw Materials- a European Expert Network https://scrreen.eu/

8. Minerals4EU Project Scientific Staff interviewed by EuroGeoSurveys https://eurogeosurveys.org/minerals4eu-project-scientific-staff-interviewed-by-eurogeosurveys/

9. EU and Ukraine kick-start strategic partnership on raw materials https://single-market-economy.ec.europa.eu/news/eu-and-ukraine-kick-start-strategic-partnership-raw-materials-2021-07-13_en

10. Commission announces actions to make Europe's raw materials supply more secure and sustainable https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_20_1542

11. The European Green Deal. Striving to be the first climate-neutral continent https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/priorities-2019-2024/european-green-deal_en

12. Rare Earths in Ukraine? No, Only Scorched Earth https://www.bloomberg.com/opinion/articles/2025-02-19/trump-s-insistence-ukraine-has-rare-earth-elements-is-wrong

13. Ukraine doesn't have any rare earth metals, and the strategic minerals it does have are not worth trillions of dollars https://www.intellinews.com/ukraine-doesn-t-have-any-rare-earth-metals-and-the-strategic-minerals-it-does-have-are-not-worth-trillions-of-dollars-368472/

14. Ukraine's earth riches are rare and difficult to reach https://www.france24.com/en/live-news/20250222-ukraine-s-earth-riches-are-rare-and-difficult-to-reach

15. Experter: Ukraina har inte de sällsynta jordartsmetaller som nämns https://www.svt.se/nyheter/utrikes/experter-ukraina-har-inte-de-sallsynta-jordartsmetaller-som-namns

16. Rare earth elements for peace: What you need to know about Ukraine's critical minerals https://rubryka.com/en/article/ukraine-critical-minerals/

17. Ukraine and US partner in critical minerals sector https://www.mining.com/ukraine-and-us-partner-in-critical-minerals-sector/

Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή ή αναδημοσίευση, μερική ή ολική, του εν λόγω περιεχομένου. Το RAWMATHUB.GR διατηρεί το αποκλειστικό δικαίωμα δημοσίευσης και παροχής αδειών αναδημοσίευσης κατόπιν έγγραφης άδειας, επιφυλασσόμενο για την άσκηση κάθε νόμιμου δικαιώματος του. Εφόσον επιθυμείτε να χρησιμοποιήσετε το περιεχόμενο, παρακαλούμε επικοινωνήστε μαζί μας στο Αυτή η διεύθυνση Email προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε..