CRMA: Ο ρόλος των στρατηγικών έργων στην ενεργειακή και τεχνολογική αυτονομία της ΕΕ

Γίνεται αρκετή συζήτηση αυτό το διάστημα για την αναπτυξιακή αξία και τη δυνατότητα πραγματοποίησης των εγκεκριμένων στρατηγικών έργων που καλούνται να υλοποιήσουν τον Ευρωπαϊκό Κανονισμό/Πράξη για τις Κρίσιμες Ορυκτές Πρώτες (ΚΟΠΥ) ή αν θέλετε Στρατηγικές και Κρίσιμες Ορυκτές Πρώτες (ΣΚΟΠΥ), αφού μεταξύ των 34 ΚΟΠΥ περιλαμβάνονται και 17 που χαρακτηρίζονται στρατηγικές (Σχήμα 1).

Βέβαια οι αναφερόμενες και προβαλλόμενες απόψεις διαφοροποιούνται και εν μέρει διίστανται σε σχέση με το κράτος-μέλος από το οποίο το στρατηγικό έργο προέρχεται και ανήκει, αλλά και τις τυχόν αγκυλώσεις και εμπόδια που αντιμετωπίζει ο ανάδοχος, όπως για παράδειγμα έλλειψη χρηματοδότησης ή κοινωνικής αποδοχής.

Πάντως οι προσεγγίσεις αυτές είναι κάπως ανεδαφικές την στιγμή που οι προδιαγραφές, οι απαιτήσεις, οι δυνατότητες, καθώς και οι διαδικασίες και ο μηχανισμός υλοποίησης των στρατηγικών έργων ήταν γνωστά ζητούμενα σε όλους αυτούς που αποφάσισαν να υποβάλλουν τις 170 προτάσεις από τις οποίες εγκρίθηκαν οι 60. Οι θετικές ανταποκρίσεις που εισέπραξε η ΕΕ οδήγησαν στη λήψη σχετικής απόφασης βάσει της οποίας αναμένεται δεύτερος κύκλος πρόσκλησης για την υποβολή νέων προτάσεων στρατηγικών έργων στα τέλη του 2025.

Αλλά ας τα πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.

Τα ΣΕ συνιστούν βασικό προγραμματικό εργαλείο για την εφαρμογή της Ευρωπαϊκής Πράξης για τις Κρίσιμες Ορυκτές Πρώτες Ύλες (Critical Raw Materials Act-CRMA). Δεν περιορίζονται μόνο στις «στρατηγικές» ορυκτές πρώτες ύλες (ΣΟΠΥ), αλλά αφορούν και σε άλλες ΚΟΠΥ. Ωστόσο, υπάρχει διαβάθμιση προτεραιότητας μεταξύ των εκάστοτε ΚΟΠΥ στις οποίες τα ΣΕ μπορούν να στοχεύουν, με την ακόλουθη σειρά:

1. Στρατηγικές Ορυκτές Πρώτες Ύλες (Strategic Raw Materials) που θεωρούνται άμεσης και υψηλής προτεραιότητας, γιατί είναι σημαντικές και απαραίτητες για την πραγματοποίηση της ενεργειακής μετάβασης (μπαταρίες, φωτοβολταϊκά, ανεμογεννήτριες), της ψηφιακής οικονομίας, (μικροτσίπ, οπτικές ίνες), καθώς της αμυντικής βιομηχανίας και των διαστημικών τεχνολογιών. Παράδειγματα ΣΟΠΥ είναι τα λίθιο, κοβάλτιο, νικέλιο (προδιαγραφής μπαταρίας), σπάνιες γαίες (Nd, Dy, Pr), πυρίτιο υψηλής καθαρότητας, τιτάνιο, μαγνήσιο, βολφράμιο, πλατίνα. Για τα έργα που αφορούν σε αυτές, η πιστοποίηση ως «στρατηγικό έργο» είναι ευκολότερη και η πρόσβαση σε χρηματοδοτικά και ρυθμιστικά πλεονεκτήματα ισχυρότερη (π.χ. ταχύτερες αδειοδοτήσεις).
2. Κρίσιμες Ορυκτές Πρώτες Ύλες (Critical Raw Materials). Πρόκειται για αυτές που είναι οικονομικά σημαντικές για την ΕΕ και έχουν υψηλό ρίσκο εφοδιασμού. Παραδείγματα αποτελούν τα: βηρύλλιο, φθορίτης, γραφίτης, βισμούθιο, στρόντιο, καίσιο, βαρίτης και αλουμίνα. Τα έργα που αναφέρονται στις ΚΟΠΥ αυτής της κατηγορίας είναι επίσης επιλέξιμα (μέτριας μέχρι υψηλή προτεραιότητα), αλλά δε θεωρούνται αυτόματα «στρατηγικά». Αν όμως π.χ. ένα έργο αφορά καθαρή επεξεργασία ή ανακύκλωση ΚΟΠΥ εντός της ΕΕ, μπορεί να αξιολογηθεί θετικά ως στρατηγικό εάν πληροί και άλλες απαιτήσεις (καινοτομία, τεχνολογική σημασία/αξία, απεξάρτηση από τρίτες χώρες).
3. Παρεμβάσεις και ορυκτές πρώτες ύλες (ΟΠΥ) που δεν σχετίζονται άμεσα με ΚΟΠΥ. Αφορά σε κάποια έργα που συνδέονται έμμεσα με ΣΚΟΠΥ (π.χ. υποδομές επεξεργασίας, logistics, αναλυτικά εργαλεία, κέντρα ανακύκλωσης) και μπορούν έτσι να χαρακτηριστούν στρατηγικά, εφόσον εξυπηρετούν την ευρωπαϊκή αυτονομία στις σχετικές αλυσίδες αξίας και εφοδιασμού.

Για την υποβολή πρότασης ΣΕ στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράξης για τις Κρίσιμες Ορυκτές Πρώτες Ύλες (CRMA), η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μέσω του EIT RawMaterials (σαν αρμόδιος φορέας για τον πρώτο κύκλο πρόσκλησης υποβολής προτάσεων) δημοσίευσε το 2024 με απόλυτα κατατοπιστικό και σαφή τρόπο τις σχετικές απαιτήσεις και κριτήρια. Ζητείται η Συμπλήρωση Φακέλου «Expression of Interest» (EOI), με την πρόταση να γίνεται σε τυποποιημένο έντυπο (template EOI form) με 7 βασικές ενότητες:

Α. Βασικές Πληροφορίες Έργου

• Τίτλος
• Υπεύθυνος Φορέας / Επικεφαλής Επενδυτής
• Χώρα / Τοποθεσία έργου
• Στρατηγική/κρίσιμη πρώτη ύλη (υποχρεωτικά από την επίσημη λίστα CRMA)

Β. Περιγραφή του Έργου

• Δραστηριότητες (π.χ. εξόρυξη, επεξεργασία, ανακύκλωση, υποκατάσταση)
• Θέση του έργου στην αλυσίδα αξίας
• Συμβολή σε ευρωπαϊκούς στόχους (πράσινη & ψηφιακή μετάβαση)

Γ. Τεχνική και Οικονομική Ωριμότητα

• Τεχνοοικονομικές μελέτες, π.χ. Feasibility Study Prefeasibility Study (PFS), Definitive Feasibility Study (DFS)
• Καθεστώς αδειοδοτήσεων, π.χ. τρέχουσα κατάσταση και εκτιμώμενος χρόνος
• Χρονοδιάγραμμα: στόχος για λειτουργία εντός 3–5 ετών
• Εκτίμηση Capital Expenditure (CAPEX) / Operating Expenditure (OPEX)
• Υποστήριξη από χρηματοδότες (π.χ. τράπεζες, επενδυτές)

Δ. Περιβαλλοντικά Κριτήρια / Environmental, Social, and Governance (ESG)

• Σχέδιο διαχείρισης αποβλήτων
• Ανάλυση περιβαλλοντικού αποτυπώματος
• Συμμετοχή τοπικών κοινωνιών (Social License to Operate, SLO)
• Συμμόρφωση με EU taxonomy

Ε. Συνεισφορά σε Στρατηγική Ανθεκτικότητα

• Πώς συμβάλλει στη μείωση εξάρτησης από τρίτες χώρες
• Ενίσχυση ευρωπαϊκής εφοδιαστικής αλυσίδας
• Συνεργασία με μεταποιητικές (downstream) βιομηχανίες (π.χ. παραγωγοί μπαταριών, ηλεκτρονικών)

ΣΤ. Χρηματοδοτική Δομή

• Ιδιωτική/δημόσια χρηματοδότηση (υφιστάμενη ή προβλεπόμενη)
• Ζητούμενη υποστήριξη από την ΕΕ (π.χ. εγγύηση, χρηματοδότηση, fast-track αδειοδοτήσεις)

Ζ. Ομάδα / Συνεργασίες

• Κύριοι εταίροι, φορείς Έρευνας & Τεχνολογικής Ανάπτυξης (Ε&ΤΑ / R&D)
• Περιγραφή τεχνογνωσίας

Συνημμένα & Υποστηρικτικά Έγγραφα

Συνήθως ζητείται:

• Διάγραμμα ροής ή χρονοδιάγραμμα έργου (Gantt chart ή timeline)
• Τεχνικές εκθέσεις / Μελέτες σκοπιμότητας
• Χάρτες τοποθεσίας
• Περιβαλλοντική ανάλυση (αν υπάρχει διαθέσιμη)
• Letters of support / ενδιαφέροντος (π.χ. από επενδυτές ή βιομηχανικούς εταίρους)

Οι αιτήσεις το 2024 έγιναν μέσω EIT RawMaterials platform ή μέσω κρατικών επαφών (για ενσωμάτωση σε εθνικές προτάσεις). Ο πρώτος κύκλος EOI έκλεισε στις 22 Αυγούστου 2024, με δεύτερο κύκλο να αναμένεται τέλη 2025.

Με την αναγνώριση ενός έργου σαν «Στρατηγικό» αποκτάται η πρόσβαση σε:

• Fast-track αδειοδοτήσεις (εντός 24 μηνών)
• Χρηματοδοτικά εργαλεία της ΕΕ (InvestEU, EIB, Horizon Europe)
• Τεχνική υποστήριξη από την ΕΕ
• Ένταξη στη Λίστα Στρατηγικών Έργων της ΕΕ
• Ενίσχυση αξιοπιστίας απέναντι σε επενδυτές 

Η αξιολόγηση των ΣΕ στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράξης για τις Κρίσιμες Ορυκτές Πρώτες Ύλες (CRMA) βασίζεται σε συγκεκριμένη και πολυκριτηριακή διαδικασία. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, σε συνεργασία με εξειδικευμένους φορείς όπως το EIT RawMaterials και την Ευρωπαϊκή Συμμαχία για τις Πρώτες Ύλες (European Raw Materilas Alliance-ERMA), εφαρμόζει συγκεκριμένα κριτήρια επιλεξιμότητας σε σχέση με την στρατηγικότητα των προτεινόμενων έργων. Οι βασικές παράμετροι αξιολόγησης είναι:

1. Στρατηγική Σημασία για την ΕΕ. Ένα έργο χαρακτηρίζεται «στρατηγικό» εάν:

• Αφορά ΚΟΠΥ που περιλαμβάνεται στην Ευρωπαϊκή Λίστα ΚΟΠΥ (2023)
• Συμβάλλει στην αυτονομία της ΕΕ και μειώνει την εξάρτηση από τρίτες χώρες (ιδίως Κίνα, Ρωσία, κ.λπ.)
• Εστιάζει σε ορυκτά που είναι κρίσιμα για πράσινες τεχνολογίες (μπαταρίες, ανεμογεννήτριες, ηλιακά πάνελ, chips, αμυντικές εφαρμογές).

2. Τεχνική και Οικονομική Ωριμότητα. Το έργο πρέπει να έχει ώριμο επιχειρηματικό σχέδιο, με τεχνικές μελέτες, business model, εκτιμήσεις απόδοσης επένδυσης (Return on Investment-ROI), καθώς και συγκεκριμένους δείκτες όπως:

• Χρόνος λειτουργίας (π.χ. λειτουργική ετοιμότητα σε 3–5 έτη)
• Αδειοδοτήσεις σε εξέλιξη ή ήδη ληφθείσες
• Επάρκεια πρώτης ύλης.

3. Περιβαλλοντικά και Κοινωνικά Κριτήρια (ESG)

• Συμβατότητα με Ταξινόμηση της ΕΕ (EU Taxonomy) και Εκτίμηση Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων-ΕΠΕ (Environmental Impact Assessment-EIA)
• Ελαχιστοποίηση ρύπανσης, χρήση καθαρών τεχνολογιών
• Διαβούλευση με τοπικές κοινότητες, αποδοχή κοινωνικής αδειοδότησης (Social License to Operate).

4. Ανθεκτικότητα Εφοδιαστικής Αλυσίδας

• Δυνατότητα το έργο να ενισχύσει ευρωπαϊκές αλυσίδες αξίας, όχι μόνο εξόρυξη, αλλά και επεξεργασία, καθαρισμός/ποιοτική βελτιστοποίηση, ανακύκλωση
• Σύνδεση με υφιστάμενους ή προβλεπόμενους βιομηχανικούς κρίκους/δομές της ΕΕ.

5. Προσέλκυση Ιδιωτικών Επενδύσεων

• Συνύπαρξη δημόσιας και ιδιωτικής χρηματοδότησης (blended finance)
• Ενδιαφέρον από επενδυτές, τράπεζες, ή μεταποιητικές βιομηχανίες/industry off-takers (π.χ. αυτοκινητοβιομηχανίες που προαγοράζουν υλικό).

6. Συνεισφορά σε Καινοτομία και Τεχνολογική Ανάπτυξη

• Ένταξη καινοτόμων τεχνικών (π.χ. βιοεκχύλιση/ bioleaching, πράσινη μεταλλουργία/green metallurgy, τεχνητή νοημοσύνη/ Artificial Intelligence-AI στη διαχείριση κοιτασμάτων)
• Συνεργασία με ερευνητικούς φορείς ή πανεπιστήμια.

Συνοψίζοντας, η διαδικασία αξιολόγησης περιλαμβάνει:

• Υποβολή φακέλου (τεχνικοοικονομική πρόταση και έκθεση αναμενόμενων επιπτώσεων/ impact report)
• Αξιολόγηση από ομάδα ειδικών (γεωλόγοι, μηχανικοί, περιβαλλοντολόγοι, οικονομολόγοι)
• Βαθμολόγηση βάσει κριτηρίων (ανά τομέα)
• Επιλογή και ένταξη στη λίστα στρατηγικών έργων της ΕΕ
• Δημοσίευση στην Επίσημη Λίστα Στρατηγικών Έργων (Strategic Projects List).
  
  

Η Επιτροπή ενέκρινε 47 στρατηγικά έργα σε 13 κράτη μέλη της ΕΕ (συμπεριλαμβανομένων της Γαλλίας, της Γερμανίας, της Τσεχίας, της Σουηδίας, της Φινλανδίας, της Ελλάδας και άλλων). Καλύπτουν ολόκληρη την αλυσίδα αξίας ΣΚΟΠΥ - 25 έργα εξόρυξης, 24 έργα επεξεργασίας, 10 έργα ανακύκλωσης και 2 έργα υποκατάστασης - για 14 από τις 17 ΣΟΠΥ.

Η συνολική εκτιμώμενη επένδυση ανέρχεται σε περίπου 22,5 δισ. ευρώ. Τα έργα επωφελούνται από χρηματοδοτική υποστήριξη που παρέχεται από την Επιτροπή, τα κράτη μέλη και τους θεσμούς - μαζί με την απλοποιημένη αδειοδότηση: έως 27 μήνες για την εξόρυξη και 15 μήνες για την επεξεργασία/ανακύκλωση.

Εικοσιδύο (22) έργα στοχεύουν στην εξόρυξη και επεξεργασία λιθίου (Σχήμα 2). Αξιοσημείωτες εξελίξεις περιλαμβάνουν το φινλανδικό έργο Keliber που βρίσκεται σε καλό δρόμο για την παράδοση του πρώτου εγχώριου υδροξειδίου λιθίου ποιότητας μπαταριών στην Ευρώπη έως το 2026, και το τσεχικό έργο Cinovec που κινείται προς την κατεύθυνση της σκοπιμότητας και της υποβολής ΕΠΕ έως το τέλος του 2025. Επίσης το Keliber (έργο κοβαλτίου στη Φινλανδία) κερδίζει έδαφος, ενώ ΣΕ χαρακτηρίζεται και η εξόρυξη νικελίου της Eramet στη Γαλλία.

Σαν ΣΕ χαρακτηρίζονται ακόμη το σουηδικό έργο γραφίτη Talga και αυτό των τελμάτων Euro Manganese Chvaletice της Τσεχίας. Το φινλανδικό έργο Anglo American Sakatti στοχεύει στην παραγωγή ~100.000 τόνων/έτος μετάλλων ισοδύναμων με χαλκό στις αρχές της δεκαετίας του 2030. Τα έργα Fortum Hydromet της Φινλανδίας και το RECOVER IT της Ιταλίας επικεντρώνονται στην ανακύκλωση των μετάλλων λιθίου, γραφίτη, κοβαλτίου, νικελίου, χαλκού και ομάδας πλατίνας ή πλατινοειδών.

Τα έργα αυτά συμπληρώνουν τα αρχικά 47 συμπεριλαμβάνοντας μεγάλα έργα εκτός ΕΕ - τοποθετώντας το σύνολο σε 60 στρατηγικά έργα. Στις χώρες περιλαμβάνονται ο Καναδάς, η Γροιλανδία, η Σερβία, η Ζάμπια, η Νότια Αφρική, το Ηνωμένο Βασίλειο και άλλες (Σχήμα 3). Μερικές κεντρικές επισημάνσεις και προοπτικές, καθώς τρέχουσες προκλήσεις κα ανάγκες σε σχέση με το αποτέλεσμα αξιολόγησης και έγκρισης των συγκεκριμένων 60 ΣΕ αναφέρονται σε:

• Επιτάχυνση αδειοδότησης: Τα όρια αδειοδότησης των 27/15 μηνών της Πράξης (CRMA) εφαρμόζονται πλέον, αντικαθιστώντας προηγούμενες διαδικασίες που διαρκούσαν 5-10 χρόνια.
• Ωριμότητα έργου: Αρκετά έργα εισέρχονται σε οριστική φάση σκοπιμότητας (π.χ. Cinovec) ή αναμενόμενης φάσης παραγωγής (στόχος Keliber για το 2026, Sakatti τη δεκαετία του 2030).
• Εθνική δυναμική: Η Φινλανδία υπέβαλε ενεργά αίτηση για 16 επιπλέον ΣΕ, οι εθνικές τεχνικές αξιολογήσεις ολοκληρώθηκαν στις αρχές του 2025.
• Το οικοσύστημα σπάνιων γαιών της Γαλλίας: Με εννέα ΣΕ (συμπεριλαμβανομένων των σπάνιων γαιών), αξιοποιώντας την τεχνολογική της παρακαταθήκη στην επεξεργασία και την πυρηνική ενέργεια.
• Οικονομική Υποστήριξη: Ενώ υπάρχει έγκαιρη χρηματοδότηση, οι ενδιαφερόμενοι φορείς του κλάδου ζητούν μεγαλύτερα κίνητρα - όπως μηχανισμούς στήριξης τιμών και δημιουργία αποθεμάτων - για την αντιμετώπιση του υψηλού κόστους και του κινεζικού ανταγωνισμού.
• Κυριαρχία της Κίνας που παραμένει: Παρά τις προσπάθειες της ΕΕ, η Κίνα εξακολουθεί να προμηθεύει σχεδόν το 98% των μαγνητών σπάνιων γαιών. Η Ευρώπη βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στη σταθεροποίηση της προσφοράς από μη κινεζικές πηγές.

Συνοψίζοντας το υφιστάμενο καθεστώς και τις τρέχουσες εξελίξεις σε σχέση με τον πρώτο κύκλο υποβολής και αξιολόγησης προτάσεων έργων, ισχύει ότι:

• Εγκρίθηκαν.47 στρατηγικά έργα εντός της ΕΕ και 13 διεθνή
• Απαιτείται συνολική χρηματοδότηση επένδυσης 22,5 δις ευρώ για έργα της ΕΕ
• Περιορίστηκαν πλέον τα χρονοδιαγράμματα αδειοδότησης
• Εκτελούνται πολλά έργα σε προχωρημένο στάδιο σκοπιμότητας, αδειοδότησης, και έναρξης κατασκευαστικής δρααστηριότητας
• Υπάρχει αναδυόμενη ανάγκη για ισχυρότερα οικονομικά κίνητρα και υποστήριξη.

Συμπερασματικά, τα ΣΕ της Πράξης/CRMA μεταβαίνουν από τον σχεδιασμό στην επιχειρησιακή δράση με την αδειοδότηση να βρίσκεται σε εξέλιξη και τις αρχικές κατασκευαστικές εργασίες να ξεκινούν. Η ώθηση τώρα είναι η κλιμάκωση της παραγωγής, η οριστικοποίηση της χρηματοδότησης και η διασφάλιση της στήριξης της αγοράς για την επίτευξη των φιλόδοξων στόχων της ΕΕ για το 2030.

Η εφαρμογή της Ευρωπαϊκής Πράξης για τις ΚΟΠΥ/ΣΚΟΠΥ (Critical Raw Materials Act, CRMA) απαιτεί ΣΕ σε ολόκληρη την αλυσίδα αξίας των ΣΚΟΠΥ - από την εξόρυξη έως την ανακύκλωση. Η χρηματοδότηση τέτοιων έργων μπορεί να προέλθει από διάφορες ευρωπαϊκές, εθνικές και ιδιωτικές πηγές. Παρακάτω παρουσιάζονται οι βασικές πηγές χρηματοδότησης:

1. Ευρωπαϊκά Προγράμματα & Ταμεία

• Horizon Europe: Το κύριο πρόγραμμα της ΕΕ για την έρευνα και καινοτομία (2021–2027) το οποίο χρηματοδοτεί έργα σχεδιασμένα για τη βιώσιμη εξόρυξη, επεξεργασία και ανακύκλωση ΣΚΟΠΥ.
• Προκηρύξεις μέσω του Funding & Tenders Portal.
• Innovation Fund: Χρηματοδοτεί μεγάλης κλίμακας έργα για τεχνολογίες χαμηλών εκπομπών άνθρακα, που μπορεί να σχετίζονται με τον εξορυκτικό ή μεταποιητικό τομέα ΟΠΥ.
• Connecting Europe Facility (CEF): Υποστηρίζει έργα στρατηγικής υποδομής, όπως logistics για ΟΠΥ ή υποδομές ανακύκλωσης.
• Just Transition Fund (JTF): Εστιάζει στη δίκαιη μετάβαση περιοχών που πλήττονται από τη μετάβαση στην πράσινη οικονομία. Μπορεί να στηρίξει έργα μεταλλευτικής μετάβασης σε βιώσιμες μορφές εξόρυξης/επεξεργασίας.
• InvestEU: Παρέχει εγγυήσεις και μόχλευση ιδιωτικών επενδύσεων. Περιλαμβάνει θεματικό πεδίο για «Βιομηχανία και Κρίσιμες Πρώτες Ύλες». 

2. Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (EIB)

• Παρέχει δάνεια, εγγυήσεις ή στήριξη μικτών έργων (blended finance)
• Εστιάζει σε στρατηγικά έργα που υποστηρίζουν την αυτάρκεια της ΕΕ σε κρίσιμες πρώτες ύλες, ειδικά εάν περιλαμβάνουν βιώσιμες τεχνολογίες.

3. Εθνικά Προγράμματα & Ταμεία

• Πολλές χώρες-μέλη (όπως η Ελλάδα) εντάσσουν στρατηγικά έργα ορυκτών πρώτων υλών στα Εθνικά Σχέδια Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (RRF)
• Ειδικά κονδύλια υπάρχουν μέσω ΕΣΠΑ (π.χ., Ανταγωνιστικότητα 2021–2027), Ταμείου Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης, Αναπτυξιακών Νόμων.

4. European Raw Materials Alliance (ERMA)

• EIT RawMaterials
• Στηρίζει έργα μέσω διασυνδέσεων με επενδυτές, τεχνικής βοήθειας και, προετοιμασίας για χρηματοδότηση από EIB/InvestEU.

5. Ιδιωτικά Επενδυτικά Κεφάλαια

• Επιχειρηματικά κεφάλαια (Venture capital) και ιδιωτικά κεφάλαια (private equity) που επικεντρώνονται σε πράσινες τεχνολογίες, εξόρυξη και κυκλική οικονομία
• Συχνά συμπληρώνουν τις ευρωπαϊκές χρηματοδοτήσεις (blended finance).

Ενδεικτικά Παραδείγματα Χρηματοδοτούμενων Έργων

• REEsilience: έργο Horizon Europe για την ευρωπαϊκή αλυσίδα σπάνιων γαιών
• SecREEts: για την ανάκτηση σπάνιων γαιών από βιομηχανικά απόβλητα
• RawMaterials Accelerator: προγράμματα υποστήριξης startups στον τομέα των πρώτων υλών.

Χρήσιμες Πλατφόρμες Αναζήτησης Χρηματοδότησης

https://eitrawmaterials.eu

https://eib.org

https://europa.eu/investeu

https://funding-tenders.ec.europa.eu

Ορισμένες τρέχουσες προγραμματικές δυνατότητες για άντληση χρηματοδότησης είναι:

Horizon Europe — Cluster 4: Digital, Industry & Space

• Technologies for critical & strategic raw materials from end-of-life products, HORIZON‑CL4‑INDUSTRY‑2025‑01‑MATERIALS‑61, Τύπος δράσης: Innovation Action (IA),  Προϋπολογισμός: €24 εκατ., Προθεσμία: 23 Σεπτεμβρίου 2025, 17:00 CEST
• Strategic Partnerships for Raw Materials, HORIZON‑CL4‑INDUSTRY‑2025‑01‑MATERIALS‑62, Τύπος δράσης: Innovation Action, Προϋπολογισμός: €30 εκατ. (μέσο project ~€7.5 εκατ.), Προθεσμία: 23 Σεπτεμβρίου 2025, 17:00 CEST
• Innovative solutions for the sustainable production of semiconductor raw materials, HORIZON‑CL4‑INDUSTRY‑2025‑01‑MATERIALS‑63, Τύπος δράσης: Innovation Action, Προϋπολογισμός.: €24 εκατ. (~€8 εκατ./project), Προθεσμία: 23 Σεπτεμβρίου 2025, 17:00 CEST
• EU Cofunded Partnership on raw materials for green & digital transition, HORIZON‑CL4‑INDUSTRY‑2025‑01‑MATERIALS‑64, Τύπος δράσης: Cofund Action, Προϋπολογισμός.: €45 εκατ. συνολικά (€9 εκατ. ανά έργο), Προθεσμία: 23 Σεπτεμβρίου 2025, 17:00 CEST.

Επιπλέον σχετικές προγραμματικές πρωτοβουλίες

• Green and resilient flexible production processes (Processes4Planet): Θέματα ανοικτά από 22/5/2025 έως 23/9/2025. Προϋπολογισμός €178 εκατ. για 13 θέματα.
• Call Horizon Europe – €9 εκατ. για grid & storage critical elements, HORIZON‑CL5‑2025‑01‑D3. Προθεσμίες: 2/9/2025 (1ο στάδιο), 31/3/2026 (2ο στάδιο)
• Digital Cluster 4 – Innovative Advanced Materials. Κάποιες προσκλήσεις λήγουν 2 Οκτωβρίου 2025, π.χ. IAMs για photonics, stretchable electronics

Η ανταπόκριση στα πρώτα εγκεκριμένα στρατηγικά έργα στο πλαίσιο της Πράξης για τις Κρίσιμες Ορυκτές Πρώτες Ύλες (CRMA) είναι γενικά θετική, αλλά υπάρχουν και επιφυλάξεις από πλευράς αναδόχων/επενδυτών, κυρίως λόγω των υψηλών απαιτήσεων υλοποίησης, των τοπικών αντιδράσεων και της οικονομικής αβεβαιότητας. Παρακάτω δίδεται μια συνοπτική αποτύπωση της κατάστασης:

1. Θετικά σημεία και αποδοχή των στρατηγικών έργων

• Ισχυρή στήριξη από την ΕΕ: Οι ανάδοχοι βλέπουν τη πιστοποίηση ως στρατηγικό έργο και ως ένδειξη κύρους, που αυξάνει την προσβασιμότητα σε επενδυτές, βελτιώνει τη θέση τους σε διεθνείς εφοδιαστικές αλυσίδες και δίνει πρόσβαση σε fast-track αδειοδοτήσεις, γεγονός κρίσιμο σε έργα εξόρυξης.
• Ενίσχυση της Τεχνικής & Θεσμικής Υποστήριξης: Οι στρατηγικοί φορείς (π.χ. EIT RawMaterials, EBRD, EIB) παρέχουν τεχνική καθοδήγηση, προώθηση έργων και πρόσβαση σε δίκτυα χρηματοδότησης.

2. Προβληματισμοί & Προκλήσεις από πλευράς Αναδόχων

• Αβεβαιότητα Χρηματοδότησης. Οι περισσότεροι ανάδοχοι παρατηρούν ότι η στήριξη δεν περιλαμβάνει άμεση επιχορήγηση αλλά (α) Τεχνική βοήθεια, (β) Διευκολύνσεις χρηματοδότησης μέσω InvestEU / EIB, (γ) Υποστήριξη για υποβολή σε Horizon ή Innovation Fund. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να εξασφαλίσουν κεφάλαια ιδιωτικά, γεγονός που παραμένει δύσκολο σε πρώιμα έργα.
• Τοπικές και Περιβαλλοντικές Αντιδράσεις. Σε ορισμένα έργα (π.χ. εξόρυξης λιθίου στην Πορτογαλία ή γραφίτη στην Αυστρία), έχουν προκύψει (α) Κινητοποιήσεις κατοίκων, (β) Αντιρρήσεις περιβαλλοντικών οργανώσεων, (γ) Δικαστικές προσφυγές. Αυτό επηρεάζει την υλοποίηση και αυξάνει το κοινωνικό ρίσκο (social license to operate).
• Υψηλές απαιτήσεις ESG και Κανονιστικής Συμμόρφωσης. Η ανάγκη συμμόρφωσης με (α) EU taxonomy, (β) ΕΠΕ/Environmental Impact Assessment (EIA) και (γ) Πρότυπα βιωσιμότητας (Sustainability standards), δημιουργεί αυξημένο κόστος και ανάγκη για εξειδικευμένο προσωπικό.
• Ανεπαρκής ευθυγράμμιση σε εθνικό επίπεδο. Σε πολλές χώρες (ιδίως ΝΑ Ευρώπη), τα εθνικά ρυθμιστικά πλαίσια καθυστερούν, γεγονός που αναιρεί το fast-track που υπόσχεται η Πράξη/CRMA σε επίπεδο ΕΕ.

Συμπερασματικά, οι ανάδοχοι με τη γενική τους στάση εν έτει 2025, αναγνωρίζουν την αξία της ένταξης σε «στρατηγικά έργα», αλλά θεωρούν ότι:

• Παρά τη θετική πολιτική και θεσμική στήριξη, χρειάζεται πιο ουσιαστική στήριξη, κυρίως χρηματοδοτική και νομική. Συγκεκριμένα υπάρχει επιφύλαξη ως προς την οικονομική υποστήριξη, ενώ οι κανονιστικές υποχρεώσεις είναι δύσκολες αλλά διαχειρίσιμες.
• Οι αδειοδοτήσεις / τοπικές αντιστάσεις αποτελούν σημαντικό ρίσκο, ενώ η αξιοπιστία απέναντι σε επενδυτές χρειάζεται περαιτέρω ενίσχυση.
• Απαιτούνται εθνικές μεταρρυθμίσεις για να λειτουργήσει στην πράξη η ταχύρρυθμη υλοποίηση.
• Χρειάζεται διαρκής και επισταμένη παρακολούθηση από την ΕΕ με επιτήρηση, επίλυση γραφειοκρατίας και στήριξη σε κοινωνικό επίπεδο. 

1. Στρατηγικό Έργο: Gallium στη Βοιωτία (METLEN Energy & Metals) 

Έχει εγκριθεί ως Strategic Project από την Κοινή Επιτροπή ΚΟΠΥ στις 25 Μαρτίου 2025 (Σχήμα 4). Το έργο περιλαμβάνει:

• Επανέναρξη εξόρυξης βωξίτη
• Επέκταση μονάδας επεξεργασίας αλουμίνας
• Παραγωγή 50 τόνων γαλλίου ετησίως (μέχρι το 2027)
• Το έργο καλύπτει περίπου το 30% των αναγκών της ΕΕ σε αλουμίνιο και μπορεί να καλύψει εξολοκλήρου τις ανάγκες σε γάλλιο. 

Βασικά πλεονεκτήματα του έργου είναι (α) η επιτάχυνση των αδειοδοτήσεων και (β) η πρόσβαση σε επιδοτήσεις και δάνεια της ΕΕ.

Οι βασικές πηγές χρηματοδότησης είναι τα Ευρωπαϊκά Προγράμματα (α) InvestEU – εγγυήσεις για έργα με υψηλό ρίσκο, (β) Innovation Fund – ειδικά για καινοτόμες τεχνολογίες, (γ) Horizon Europe – για Ε&Α (π.χ. υποκατάσταση, ανακύκλωση) και (δ) EIB / EBRD – τραπεζικές εγγυήσεις, όπως και οι Εθνικοί Μηχανισμοί (Κατηγορία Flagship Investment μέσω Ν.5164/2024 - παροχή φορολογικών κινήτρων), όπως και οι Ιδιωτικές – Διεθνείς Συμπράξεις δηλαδή ιδιωτική επένδυση και κοινή χρηματοδότηση από την ΕΕ.

Για το Στρατηγικό Έργο της METLEN έπεται (α) Θέσπιση fast-track αδειοδοτικών διαδικασιών, (β) Συνέργεια EU, εθνικών πόρων και ιδιωτικών κεφαλαίων και (γ) Πρόσβαση σε κρατικές / Ευρωπαϊκές επιχορηγήσεις. Η Ελλάδα διαθέτει ένα ισχυρό εγκεκριμένο ΣΕ (γάλλιο – 50 τ./έτος), με υποστήριξη της ΕΕ και εθνικών κινήτρων. Η χρηματοδότηση στηρίζεται σε συνδυασμό κρατικών κινήτρων, προγραμμάτων ΕΕ, ιδιωτικών/διεθνών επενδύσεων.

2. Βαλκάνια – Στρατηγικό Έργο: Λίθιο στη Σερβία (Rio Tinto – Jadar)

Το έργο της Rio Tinto στη λεκάνη Jadar της Σερβίας θα παράγει Li₂CO₃ (~58.000 τόνοι/έτος), καλύπτοντας το ~90% των αναγκών της ΕΕ σε λίθιο και εγκρίθηκε από την ΕΕ ως μέρος των 13 νέων έργων εκτός ΕΕ τον Ιούνιο 2025. Το έργο αντιμετωπίζει περιβαλλοντικές αντιδράσεις στο τοπικό επίπεδο.

Πηγές Χρηματοδότησης του έργου είναι (α) Ευρωπαϊκά Προγράμματα (InvestEU – εγγυήσεις για έργα με υψηλό ρίσκο, Innovation Fund – ειδικά για καινοτόμες τεχνολογίες, Horizon Europe – για Ε&Α (π.χ. υποκατάσταση, ανακύκλωση), EIB / EBRD – τραπεζικές εγγυήσεις), (β) Εθνικοί Μηχανισμοί δηλαδή Εθνική υποστήριξη π.χ. νομοθεσία και συνεργασία με Rio Tinto και (γ) Ιδιωτικές – Διεθνείς Συμπράξεις δηλαδή ιδιωτικά κεφάλαια από Rio Tinto στο Jadar (Σερβία) και εγγυήσεις ΕΕ.

Για το Στρατηγικό Έργο της Rio Tinto έπεται (α) Ολοκλήρωση περιβαλλοντικών διαδικασιών, (β) Ενσωμάτωση στο ρυθμιστικό πλαίσιο της ΕΕ μέσω Πράξης/CRMA, (γ) Παρακολούθηση των τοπικών αντιδράσεων. Το έργο Jadar αποτελεί διεθνή πρωτοπορία στην παραγωγή λίθιου, με σημαντική υποστήριξη από την ΕΕ. Η χρηματοδότηση στηρίζεται σε συνδυασμό κρατικών κινήτρων, προγραμμάτων ΕΕ, ιδιωτικών/διεθνών επενδύσεων.

1. Το έργο Nunasvaara South graphite mine + Vittangi Anode Project της Talga Group στη Σουηδία έχει λάβει την κατάταξη Strategic Project από την ΕΕ βάσει της Πράξης/ CRMA, και συνοδεύεται από πολύ θετική ανταπόκριση σε διάφορα επίπεδα (Σχήμα 4).

Τι λένε οι ανακοινώσεις:

• Καθεστώς ΣΕ: Το έργο έλαβε επίσημη έγκριση μέσω της Πράξης/CRMA στις 25 Μαρτίου 2025, επιβεβαιώνοντας τον στρατηγικό του ρόλο για την αλυσίδα εφοδιασμού των μπαταριών στην ΕΕ.
• Βελτιωμένη χρηματοδότηση: Η Talga αναφέρει ότι η κατάσταση αυτή «συγκεντρώνει ομάδες χρηματοδότησης από ΕΕ, εθνικούς και ιδιωτικούς φορείς», διευκολύνοντας την προώθηση της χρηματοδότησης του έργου. 
• Επιτάχυνση αδειοδοτήσεων: Προβλέπονται streamlined & fast-track διαδικασίες, μειώνοντας σημαντικά τους χρόνους μέχρι την έναρξη λειτουργίας.

Η Worley επιλέχτηκε από την Talga Group ως προτιμώμενος ανάδοχος για ολοκληρωμένες υπηρεσίες EPCM (Engineering‐Procurement‐Construction Management). Η συνεργασία ανακοινώθηκε τον Μάιο 2025 και καλύπτει:

• Προμελέτη σκοπιμότητας (PFS), λεπτομερή μελέτη σκοπιμότητας (DFS) και Front-End Engineering Design (FEED)
• Τεχνική υποστήριξη, βελτιστοποίηση διαγράμματος ροής επεξεγασίας (process flowsheet)
• Διευκόλυνση χρηματοδότησης μέσω δημόσιων/ιδιωτικών δικτύων.

Οικονομικές & Ρυθμιστικές Εξελίξεις

• Έχει εξασφαλιστεί επιχορήγηση €70 εκ. από το EU Innovation Fund
• Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (EIB) συμμετέχει με €150 εκ. ορόσημο σε δανειακό πακέτο
• Αδειοδοτήσεις νομίμως κατοχυρωμένες καθώς η Talga έλαβε εφαρμοστική άδεια (exploitation concession) 25 χρόνων – κρίσιμη για το επενδυτικό πλαίσιο.

Αντίδραση της αγοράς & τοπικό περιβάλλον

• Οι μετοχές της Talga αυξήθηκαν έως 20% μετά την ανακοίνωση των χρηματοοικονομικών και ρυθμιστικών διευκολύνσεων
• Το έργο αντιμετώπισε προσωρινές καθυστερήσεις λόγω δικαστικών προσφυγών από περιβαλλοντικές οργανώσεις και το σύστημα Natura 2000, αλλά αυτές απορρίφθηκαν πλήρως έως Οκτώβριο 2024.

Τι σημαίνει αυτό για τους αναδόχους

• Γρήγορα και αξιόπιστα στάδια σχεδιασμού με EPCM partner από την Worley (τεχνική δέσμευση από το 2019)
• Οικονομική υποστήριξη – επιχορήγηση και εξασφαλισμένη χρηματοδότηση, με τη συμμετοχή δημόσιου και ιδιωτικού τομέα
• Επιτάχυνση αδειών και μείωση νομικών κινδύνων
• Διευρυμένη αποδοχή – ενίσχυση εμπιστοσύνης επενδυτών και offtake partners.

Συμπερασματικά, το graphite έργο στη Σουηδία: (α) Έχει αναγνωριστεί ως πυλώνας της ευρωπαϊκής στρατηγικής για κρίσιμες πρώτες ύλες (27/3/2025), (β) Υλοποιείται με εξειδικευμένη ανάδοχο ομάδα (Worley) και ισχυρή χρηματοδότηση και (γ) Οι ανάδοχοι απολαμβάνουν βελτιωμένο καθεστώς υλοποίησης, αλλά παραμένουν υπό την επιτήρηση για περιβαλλοντική και κοινωνική συμμόρφωση.

2. Το έργο γαλλίου στην Ελλάδα, το οποίο υλοποιείται από τη METLEN Energy & Metals (πρώην Mytilineos) στο εργοστάσιο Αλουμίνιον της Ελλάδος στον Άγιο Νικόλαο, Βοιωτίας, έχει εγκριθεί ως Στρατηγικό Έργο της ΕΕ βάσει του CRMA. Αυτή η πρωτοβουλία έχει λάβει εξαιρετικά θετική ανταπόκριση σε όλα τα επίπεδα (Σχήμα 4).

Επίσημη Έγκριση

• Το έργο χαρακτηρίστηκε Στρατηγικής Σημασίας στις 25 Μαρτίου 2025 από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο CRMA, επικυρωμένο από την Επιτροπή, μετά από αξιολόγηση από ανεξάρτητους ειδικούς
• Είναι το μοναδικό ελληνικό έργο στην πρώτη λίστα των 47 στρατηγικών έργων.

Παραγωγική Δυναμική

• Θα χρησιμοποιεί εγχώριο βωξίτη και υπάρχουσα υποδομή αλουμίνας για την παραγωγή 50 τόνων γαλλίου ετησίως, καλύπτοντας πλήρως τις ανάγκες της ΕΕ από το 2027–2028.

Οικονομικές Επενδύσεις

• Το συνολικό CAPEX ανέρχεται σε περίπου €295–300 εκατ., με τελική απόφαση επένδυσης (FID) τον Ιανουάριο 2025
• Η επένδυση στηρίζεται από πλαίσιο Δημοσίων Επενδύσεων, το Strategic Investments Law και το Temporary Crisis & Transition Framework

Υποστήριξη & Ενίσχυση

• Ο Stéphane Séjourné, Εκτελεστικός Αντιπρόεδρος της Κομισιόν, επισκέφθηκε τον Μάρτιο 2025, υπογραμμίζοντας τη σημασία του έργου για την ευρωπαϊκή αυτονομία
• Το έργο έλαβε το STEP SEAL (Sovereignty Seal) από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, που σηματοδοτεί τη στήριξη για κρίσιμα μεταλλουργικά επενδυτικά έργα.

Συστάσεις και Στάση Αναδόχων. Οι αναδόχοι αναγνωρίζουν:

• Fast‑track αδειοδοτήσεις (max 27 μηνών για εξόρυξη, 15 για επεξεργασία)
• Πρόσβαση σε ευρωπαϊκές πηγές χρηματοδότησης, καθώς και εθνικά εργαλεία (συμπεριλαμβανομένου του Strategic Investments Law)
• Αυξημένο κύρος και αξιοπιστία, με συνέπεια καλύτερες σχέσεις με επενδυτές και βιομηχανικούς εταίρους.

Προκλήσεις

• Η ανάγκη για συνεχή συμμόρφωση με ESG & EU taxonomy και περιβαλλοντική διαχείριση
• Η επιφύλαξη για κόστος ενέργειας και την παγκόσμια μεταλλουργική κρίση που μπορεί να επηρεάσει το αλουμίνιο και την ενέργεια

Συμπερασματικά, το έργο γαλλίου της METLEN αποτελεί ένα σημαντικό βήμα για την επιχειρησιακή αυτάρκεια της ΕΕ στις κρίσιμες πρώτες ύλες, ενώ οι ανάδοχοι: (α) Λαμβάνουν σαφείς οικονομικές, ρυθμιστικές και θεσμικές διευκολύνσεις, (β) Επιδιώκουν υψηλά περιβαλλοντικά και βιώσιμα πρότυπα και (γ) Είναι πιθανό να συμβάλουν στην υλοποίηση παραγωγής γαλλίου μέχρι το 2027–2028.

Όπως προαναφέρθηκε, στο τέλος του 2025 αναμένεται να ανακοινωθεί ο δεύτερος κύκλος πρόσκλησης υποβολής προτάσεων έργων σε μια προοπτική ένταξης τους στα νέα ΣΕ. Υπάρχουν θεματικά αντικείμενα που πληρούν τις προδιαγραφές που προβλέπονται από την Πράξη. Τέτοια είναι το νικέλιο και το κοβάλτιο στους ελληνικούς λατερίτες, με ζητούμενο νέες τεχνολογίες εξόρυξης και μεταλλουργίας, η προοπτική μεταλλουργίας και η κοιτασματολογική έρευνα παλλαδίου στα πορφυρικά συστήματα χαλκού στις Σκουριές, το αντιμόνιο και το αρσενικό στα πολυμεταλλικά ανθρακικής αντικατάστασης στην Ολυμπιάδα, και ενδεχόμενα το γερμάνιο στα συμπαγή θειούχα βασικών μετάλλων στους Μολάους.

(Εικόνα εξωφύλλου: Οι χώρες προέλευσης και αντίστοιχα οι θέσεις των 13 εγκεκριμένων Στρατηγικών Έργων εκτός ΕΕ)

Στρατηγικά έργα για την ενίσχυση των ενδοευρωπαϊκών αλυσίδων αξίας Στρατηγικών Ορυκτών Πρώτων Υλών (ΣΟΠΥ) https://rawmathub.gr/synentefkseis-kai-arthra-gia-protes-yles/expert-talks-in-rawmathub-gr/stratigika-erga-gia-tin-enisxysi-ton-endoevropaikon-alysidon-aksias-stratigikon-orykton-proton-ylon-sopy

Στρατηγικά Έργα στο «τιμόνι» επανεκκίνησης της εξορυκτικής και μεταλλευτικής παραγωγής στην Ευρώπη https://sme.gr/arthrografia/stratigika-erga-sto-timoni-epanekkinisis-tis-exoryktikis-kai-metalleftikis-paragogis-stin-evropi/

European Commission: Directorate-General for Internal Market, Industry, Entrepreneurship and SMEs, Strategic project – BAUX-EU / GALLANT / LEADER, Publications Office of the European Union, 2025, https://data.europa.eu/doi/10.2873/2802718

Commission selects 13 Strategic Projects in third countries to secure access to raw materials and to support local value creation https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_25_1419

Commission approves first 47 strategic projects in the EU and first 13 strategic projects outside of the EU https://single-market-economy.ec.europa.eu/sectors/raw-materials/areas-specific-interest/critical-raw-materials/strategic-projects-under-crma_en

Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή ή αναδημοσίευση, μερική ή ολική, του εν λόγω περιεχομένου. Το RAWMATHUB.GR διατηρεί το αποκλειστικό δικαίωμα δημοσίευσης και παροχής αδειών αναδημοσίευσης κατόπιν έγγραφης άδειας, επιφυλασσόμενο για την άσκηση κάθε νόμιμου δικαιώματος του. Εφόσον επιθυμείτε να χρησιμοποιήσετε το περιεχόμενο, παρακαλούμε επικοινωνήστε μαζί μας στο Αυτή η διεύθυνση Email προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε..