Ο Δημήτριος Κωνσταντινίδης, Διδάκτορας Οικονομικής Γεωλογίας, εξηγεί το δυναμικό πρώτων υλών που μπορεί να προσφέρει η αστική εξόρυξη (urban mining) μέσα από τις γειτονιές των σύγχρονων πόλεων όπου υπάρχει μια ανεκμετάλλευτη δεξαμενή πολύτιμων υλικών. Ποια μπορεί να είναι η συμβολή της αστικής εξόρυξης στην υλοποίηση της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και ποιά είναι τα όρια της; Μπορεί άραγε η αστική εξόρυξη να φτάσει ή και να ξεπεράσει τη μεταλλευτική βιομηχανία;
Τι είναι η αστική εξόρυξη;
Όταν ακούμε τη λέξη εξόρυξη, το πιο πιθανό θα σκεφθούμε τις υπόγειες στοές, όπου οι μεταλλωρύχοι εξορύσσουν ορυκτές πρώτες ύλες (ΟΠΥ).
Η αστική εξόρυξη (urban mining) είναι κάτι πολύ διαφορετικό. Με απλά λόγια, πρόκειται για την ανάκτηση πρώτων υλών από προϊόντα, κτίρια και απόβλητα του αστικού περιβάλλοντος που αποτελεί σημαίνοντα παράγοντα για την αντιμετώπιση των τεράστιων προκλήσεων της διαχείρισης των αποβλήτων και της ανεπάρκειας πρωτογενών ΟΠΥ.
Στις γειτονιές των σύγχρονων πόλεων υπάρχει μια ανεκμετάλλευτη δεξαμενή πολύτιμων υλικών. Καθώς μάλιστα οι πόλεις συνεχίζουν να επεκτείνονται, το ίδιο συμβαίνει και με τον όγκο των παρωχημένων ηλεκτρονικών συσκευών, των οικοδομικών απορριμμάτων και των βιομηχανικών αποβλήτων. Έτσι, το καθένα από αυτά αποτελεί μια πιθανή πηγή πλούτου επαναχρησιμοποιήσιμων υλικών.
Η αστική εξόρυξη όχι μόνο ευθυγραμμίζεται με την κυκλική οικονομία - ένα μοντέλο που αποσκοπεί στην ελαχιστοποίηση των αποβλήτων και την καλύτερη δυνατή αξιοποίηση των πόρων - αλλά επίσης λειτουργεί ως φάρος καινοτομίας και βιωσιμότητας.
Η αναρρίχηση της αστικής εξόρυξης
Σήμερα, οι άνθρωποι ξεφορτώνονται τα ηλεκτρονικά είδη γεμίζοντας τις χωματερές με όλο και περισσότερες ποσότητες ηλεκτρονικών αποβλήτων. Ωστόσο, τα ηλεκτρονικά απόβλητα αποτελούν πηγή τόσο επικίνδυνων υλικών, όσο και πολύτιμων δευτερογενών πόρων. Κάποιες φορές τα απόβλητα των χωματερών έχουν μεγαλύτερη μέση περιεκτικότητα πολύτιμων και μη μετάλλων και συνεπώς είναι πιο σημαντικά από τα ίδια τα μεταλλεύματα της συμβατικής εξόρυξης. Για αυτό, οι πόλεις θεωρούνται ως «αστικά ορυχεία», δηλαδή ένα είδος αποθέματος πρώτων υλών που μπορούν να αξιοποιηθούν (Εικόνα 1).
Εικόνα 1: «Αστικό ορυχείο» χρυσού, ασημιού, χαλκού και πολλών άλλων μετάλλων [1]
Η αλλαγή του πρότυπου της παραδοσιακής εξόρυξης σε αστική ως πηγής υλικών συνεπάγεται μια μετατόπιση από την εκμετάλλευση των φυσικών αποθεμάτων στην εκμετάλλευση των ανθρωπογενών πόρων. Αυτή η μορφή εξόρυξης εμπνέεται από την ιδέα της βιομηχανικής οικολογίας, ενώ βασίζεται στη δημιουργία αξίας από δευτερογενείς πρώτες ύλες που προέρχονται από ανθρωπογενείς πηγές. Η αστική εξόρυξη στηρίζεται σε βιολογικές, χημικές ή φυσικές διαδικασίες, αλλά - και κυρίως – σε νέες τεχνολογίες.
Έχει μια σειρά πλεονεκτημάτων, ιδίως όσον αφορά τη διασφάλιση ασφαλών και βιώσιμων αλυσίδων εφοδιασμού. Δεδομένου ότι οι ΟΠΥ ανευρίσκονται συχνά σε απομακρυσμένες ή γεωπολιτικά ασταθείς περιοχές (π.χ. στην Αφρική), η αστική εξόρυξη προσφέρει τους πόρους αυτούς στις περιοχές όπου είναι αναγκαίοι, μειώνοντας, εκτός άλλων, και το κόστος μεταφοράς τους. Επιπλέον, η αύξηση των ποσοστών ανάκτησης και ανακύκλωσης από ανθρωπογενείς πηγές, συμβάλλει στη μείωση της εξόρυξης των αποθεμάτων ΟΠΥ από τη φύση, οι οποίοι είναι πλέον ανελλιπείς.
Γιατί η αστική εξόρυξη επιβάλλεται
Η έλλειψη φτηνών ΟΠΥ
Το αυξανόμενο ενδιαφέρον για την αστική εξόρυξη προέρχεται από το γεγονός ότι τα αποθέματα ΟΠΥ εξαντλούνται. Η εποχή των φθηνών και εύκολα εξορυσσόμενων πρώτων υλών πλησιάζει στο τέλος της. Και γίνεται όλο και πιο δύσκολο να εξάγουμε όσα αποθέματα πρώτων υλών έχουν απομείνει. Εξάλλου, η κατανάλωση υλικών που είναι απαραίτητα για την κατασκευή ανεμογεννητριών, φωτοβολταϊκών πάνελ, μπαταριών, συστημάτων παραγωγής και αποθήκευσης υδρογόνου, κ.ο.κ., αυξάνεται δραστικά.
Πέραν τούτου, η στροφή προς την ηλεκτροκίνηση θα απαιτήσει μπαταρίες, κυψέλες καυσίμου και ελαφρούς κινητήρες έλξης όχι μόνο για τα αυτοκίνητα, αλλά και για τα ηλεκτρονικά ποδήλατα, τα σκούτερ και τα βαριά μεταφορικά μέσα.
Η οικονομική ανάκτηση ΟΠΥ από ηλεκτρονικά απόβλητα
Για πολλές δεκαετίες πετούσαμε τα ηλεκτρονικά απόβλητα. Σήμερα που οι βιομήχανοι αντιλήφθηκαν ότι η κυκλική οικονομία μπορεί να είναι αρκετά κερδοφόρα, τα πράγματα αλλάζουν. Οι εξειδικευμένες εταιρείες ακολουθούν την αρχή ότι η μετάβαση στην κυκλική οικονομία πρέπει να προάγει την ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων, τη βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη και τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας.
Έτσι, η προσοχή για όλα τα πολύτιμα υλικά αυξάνεται. Και λογικά, διότι στα ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά απόβλητα μπορεί κανείς να βρει έως και 50 φορές μεγαλύτερη συγκέντρωση πολύτιμων μετάλλων και ορυκτών από ό,τι στα μεταλλεύματα που εξάγονται από τα ορυχεία. Για παράδειγμα, αρκεί η αποσυναρμολόγηση περίπου 1 τόνου κινητών τηλεφώνων για να εξαχθούν 300 γραμμάρια χρυσού. Σε αντίθεση με τη μέση περιεκτικότητα χρυσού στα μεταλλεύματα που κυμαίνεται από 2-10 γραμμάτια ανά τόνο. Είναι επίσης σημαντικό το ό,τι τα μέταλλα που βρίσκονται σε αυτά τις συσκευές μπορούν να ανακτηθούν σχεδόν μέχρι και 100% (Εικόνα 2).
Εικόνα 2: Πλάκες χρυσού από ανακύκλωση κινητών τηλεφώνων [2]
Ας σημειωθεί ότι τα τελευταία χρόνια η αποδοτικότητα των διαδικασιών ανακύκλωσης έχει βελτιωθεί τάχιστα. Όπως ακριβώς και η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας με ηλιακά πάρκα, η οποία έχει καταστεί πιο συμφέρουσα από ό,τι με ορυκτά καύσιμα. Έτσι και η εξόρυξη μετάλλων μέσω της αστικής εξόρυξης είναι φθηνότερη από ό,τι από την κλασική μεταλλευτική βιομηχανία. Αυτό οφείλεται και στο γεγονός πως η ανακύκλωση απαιτεί σήμερα σημαντικά λιγότερη ενέργεια ανά παραγόμενο κιλό μετάλλου από τη λεγόμενη πρωτογενή παραγωγή.
Η μοναδική πηγή για σπάνια μέταλλα
Ένα πρόσθετο πλεονέκτημα της αστικής εξόρυξης είναι ότι ανακτά και πολύ σπάνια μέταλλα, όπως το ευρώπιο και το τέρβιο. Μια σημαντική ποσότητα αυτών των πολύτιμων υλικών εξορύσσεται αποκλειστικά στην Κίνα και εξάγεται μόνο σε μικρές ποσότητες. Για το λόγο αυτό, το 28 έως 38% της ζήτησης σπάνιων μετάλλων σήμερα καλύπτεται ήδη από την αστική εξόρυξη. Εκτός από πιο κοινά μέταλλα, όπως ο χαλκός και ο κασσίτερος, ένα παλιό κινητό τηλέφωνο περιέχει επίσης ασήμι, χρυσό και παλλάδιο. Και όχι μονάχα αυτά, αφού από παλιά κινητά τηλέφωνα μπορούν να ανακτηθούν συνολικά κάπου σαράντα στοιχεία.
Η αποφυγή πολεμικών συγκρούσεων για πολύτιμα μέταλλα
Η αστική εξόρυξη μπορεί να μειώσει τις συγκρούσεις που διεξάγονται σε χώρες όπως το Κονγκό, η Γκάνα κτλ για τον έλεγχο των ορυχείων όπου εξορύσσονται πολύτιμα υλικά (π.χ. κασσίτερος, βολφράμιο, ταντάλιο και χρυσός). Επιπλέον, η αστική εξόρυξη συμβάλλει στη μείωση των βουνών απορριμμάτων στα οποία απορρίπτονται τα ηλεκτρονικά απόβλητα από αμνημονεύτων χρόνων.
Οι τεράστιες χωματερές ηλεκτρονικών αποβλήτων, όπως π.χ. αυτές κοντά στην Άκρα της Γκάνας, προκαλούν προβλήματα υγείας στους νέους που προσπαθούν με πρωτόγονα μέσα να ανακτήσουν μέταλλα από παλιές ηλεκτρικές και ηλεκτρονικές συσκευές (Εικόνα 3). Με μια συστηματική αστική ανακύκλωση αυτές οι επικίνδυνες εστίες μπορούν σταδιακά να κλείσουν.
Εικόνα 3: Παράνομη ανακύκλωση χαλκου με καύση αποβλήτων, Agbogbloshie, Άκρα-Γκάνα [3]
Είναι εξάλλου ιδιαίτερα σημαντικό να περιοριστούν, ή καλύτερα εξαλειφθούν, και οι λεγόμενες μικρής κλίμακας βιοτεχνικές εξορύξεις χρυσού (Ναμίμπια, Κογκό, Σιέρα Λεόνε, Μοζαμβίκη, Τανζανία, Ζιμπάμπουε, κτλ), όπου, όχι μονάχα ενήλικες, αλλά και μικρά παιδιά εκτίθενται σε τεράστιους κινδύνους για την υγεία τους, αφού χρησιμοποιούνται πρωτόγονες τεχνολογίες για την ανάκτηση του. Επειδή, λοιπόν, η αστική εξόρυξη προσεγγίζει την επεξεργασία των ηλεκτρονικών αποβλήτων με πολύ πιο καθαρό τρόπο από ό,τι συνέβαινε μέχρι πρόσφατα (ή συμβαίνει ακόμη στις περιπτώσεις που αναφέρθηκαν πιο πάνω), υπάρχουν πολύ θετικές συνέπειες για τους ανθρώπους και τον πλανήτη.
Η αυξανόμενη ζήτηση ηλεκτρονικών συσκευών
Η παγκόσμια κατανάλωση ηλεκτρονικών συσκευών αυξάνεται έως και κατά 2,5 εκατομμύρια τόνους ετησίως, ενώ οι αναλυτές αναμένουν ακόμα πιο σημαντική μεγέθυνση στο μέλλον. Επομένως, δεν υπάρχει περίπτωση να εξασφαλίσουμε τις ΟΠΥ για όλες τις νέες συσκευές μόνο από τα μεταλλεία. Ο ΟΟΣΑ προβλέπει ότι η παγκόσμια ζήτηση ΟΠΥ θα υπερδιπλασιαστεί από τα σημερινά 79 δισεκατομμύρια τόνους σε 167 δισεκατομμύρια το 2060.
Ωστόσο, η εξόρυξη των πρωτογενών κοιτασμάτων - η οποία ενίοτε έχει σημαντικές περιβαλλοντικές και κοινωνικοοικονομικές συνέπειες - καθίσταται προβληματική, καθώς οι πρωτογενείς πόροι γίνονται όλο και πιο σπάνιοι με την κατανάλωση ενέργειας να αυξάνεται. Ως εκ τούτου, η αστική εξόρυξη γίνεται όλο και περισσότερο απαραίτητη.
Οι χρηματιστές ξύπνησαν
Τώρα που η ανάκτηση πρώτων υλών γίνεται με οικονομικό τρόπο, όλο και περισσότεροι κατασκευαστές προσαρμόζουν τα επιχειρηματικά τους μοντέλα. Αντί να πωλούν προϊόντα που καταλήγουν σε βουνά απορριμμάτων στο τέλος του κύκλου ζωής τους, διαθέτουν πλέον στην αγορά συσκευές που μπορούν να αποσυναρμολογηθούν αποτελεσματικά και να επαναχρησιμοποιηθούν. Με αυτόν τον τρόπο, η λεγόμενη οικονομία της απόρριψης υλικών υποχωρεί σε αυτό που ονομάζεται κυκλική οικονομία.
Τέλος, χάρη στην αυξανόμενη αποδοτικότητα του κόστους - και τα εταιρικά κέρδη - οι επενδυτές «επιβιβάζονται στο τρένο της αστικής εξόρυξης». Ακριβώς όπως η βιώσιμη ενέργεια, έτσι και η αστική εξόρυξη εξελίσσεται σταδιακά σε μια σημαντική χρηματιστηριακή ευκαιρία.
Τα όρια της αστικής εξόρυξης στην Ευρώπη
Στην Ευρώπη, η οποία μας ενδιαφέρει άμεσα, υπάρχει ένα χάσμα μεταξύ του δυναμικού παραγωγής πρώτων υλών που μπορεί να προσφέρει η αστική εξόρυξη και των ποσοτήτων πρώτων υλών που ανακτώνται αποτελεσματικά. Η διαδικασία ανακύκλωσης ηλεκτρονικών ειδών στην Ευρώπη περιλαμβάνει κυρίως το λιώσιμο των συσκευών σε κλίβανο και την αφαίρεση των πλέον χρήσιμων μετάλλων, συνήθως του χαλκού, του αργύρου και του χρυσού.
Ειδικότερα, τα σημερινά συστήματα ανακύκλωσης έχουν πολλούς περιορισμούς για τις κρίσιμες πρώτες ύλες, η ανάκτηση των οποίων από τους χώρους υγειονομικής ταφής και τις λίμνες τελμάτων είναι αμελητέα. Για τα περισσότερα από αυτά, τα ποσοστά ανακύκλωσης είναι μικρότερα του 10% της δυνητικά ανακυκλώσιμης ποσότητας.
Οι σχεδιαστές προϊόντων αρχίσουν να βρίσκουν μια ισορροπία μεταξύ της αποδοτικότητας και της ανακυκλωσιμότητας του προϊόντος: τα πιο αποδοτικά προϊόντα είναι συχνά πιο πολύπλοκα και δύσκολο ανακυκλώσιμα, αλλά η βελτιωμένη αποδοτικότητα μειώνει την κατανάλωση ενέργειας και το περιβαλλοντικό αποτύπωμα του προϊόντος.
Ταυτόχρονα, οι κυβερνήσεις μπορούν να έχουν σημαντική συνεισφορά με την εφαρμογή ενός ρυθμιστικού πλαισίου που να δίνει κίνητρα για την ανακύκλωση έναντι της υγειονομικής ταφής, να κατευθύνει τα δευτερογενή υλικά εκεί όπου χρειάζονται περισσότερο και να παρέχει υποδομές για την υποστήριξη της ανακύκλωσης και αστικής εξόρυξης.
Εάν η ΕΕ μπορέσει να εφαρμόσει με επιτυχία τους φιλόδοξους στόχους της Πράσινης Συμφωνίας [4], η αστική εξόρυξη μπορεί πράγματι να κερδίσει μια σημαντική θέση στην κυκλική και ουδέτερη οικονομία. Εάν η ΕΕ μπορέσει να εφαρμόσει με επιτυχία τους φιλόδοξους στόχους της Πράσινης Συμφωνίας, η αστική εξόρυξη μπορεί πράγματι να κερδίσει μια σημαντική θέση στην κυκλική και ουδέτερη οικονομία και να συμβάλλει στη μείωση της πρωτογενούς παραγωγής ορυκτών πρώτων υλών (Εικόνα 4).
Εικόνα 4: Απλοποιημένο μοντέλο ανάπτυξης της κυκλικής οικονομίας [5]
Αναδημοσίευση από το Περιοδικό των Πολιτικών Μηχανικών Κύπρου (Aπρίλιος 2025) με την άδεια του συγγραφέα
Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή ή αναδημοσίευση, μερική ή ολική, του εν λόγω περιεχομένου. Το RAWMATHUB.GR διατηρεί το αποκλειστικό δικαίωμα δημοσίευσης και παροχής αδειών αναδημοσίευσης κατόπιν έγγραφης άδειας, επιφυλασσόμενο για την άσκηση κάθε νόμιμου δικαιώματος του. Εφόσον επιθυμείτε να χρησιμοποιήσετε το περιεχόμενο, παρακαλούμε επικοινωνήστε μαζί μας στο
