Γράφει η Δικηγόρος Φαίη Σελίμη, Αναπληρώτρια Διευθύντρια του Ινστιτούτου Κυκλικής Οικονομίας και Κλίματος του EPLO.
Η ναυτιλία εξυπηρετεί διεθνώς πάνω από το 80% του παγκόσμιου εμπορίου, καθώς αποτελεί τον πλέον ενδεδειγμένο και οικονομικό τρόπο μεταφοράς εμπορευμάτων. Η ψηφιοποίηση και οι αυτοματισμοί έχουν βελτιώσει ιδιαίτερα τα συστήματα πλοήγησης των πλοίων ενώ αντίστοιχα έχει αναβαθμιστεί και η σχεδίαση των πλοίων και των συστημάτων προώθησης, βελτιώνοντας αξιοσημείωτα την ασφάλεια και την αποδοτικότητα τους. Ιδιαίτερη πρόκληση, όμως, αποτελεί για τη ναυτιλία η πράσινη μετάβαση, για την οποία υπολογίζεται ότι θα πρέπει να δαπανηθούν από 250-800 δις δολάρια μεταξύ 2030-2050.
Σχεδόν το 3% των ετήσιων ανθρωπογενών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου προκαλούνται από τη ναυτιλία, όσο περίπου και οι αντίστοιχες ετήσιες εκπομπές ενός κράτους, όπως λχ. η Ιαπωνία, επιτείνοντας την πρόκληση για τον Παγκόσμιο Οργανισμό Ναυτιλίας (IMO), o οποίος δεσμεύτηκε ότι οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου από τη ναυτιλία θα μειωθούν κατά 50% έως το 2050.
Προκειμένου να επιτευχθεί ο ανωτέρω φιλόδοξος στόχος, ο IMO - που έχει ως ιδρυτικό σκοπό του την ασφαλή ναυτιλία σε καθαρούς ωκεανούς ακολουθώντας τους στόχους της Αειφόρου Ανάπτυξης για βιώσιμη χρήση των ωκεανών και των πόρων τους - στοχεύει στη βελτίωση της ενεργειακής αποτελεσματικότητας των πλοίων, στη χρήση πράσινων καυσίμων και στη μείωση της κατανάλωσης (Data Collection System, DCS), επιστρατεύοντας ακόμη και την Τεχνητή Νοημοσύνη. Επιπροσθέτως, επιδιώκει την αυστηροποίηση των Κανονισμών ιδίως όσον αφορά στην ελάχιστη αποδοτικότητα καυσίμου που απαιτείται για κάθε ναυτικό μίλι που διανύεται.
Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία επιδιώκει την εκμηδένιση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου έως το 2050. Καθοριστική σημασία στην επίτευξη της κλιματικής ουδερότητας διαδραματίζουν η πράσινη ενέργεια και η κυκλική οικονομία. Τα πράσινα καύσιμα αφ’εαυτών δεν αρκούν για την επίτευξη της κλιματικής ουδερότητας.
Η κυκλική οικονομία στη ναυτιλία παίζει καθοριστικό ρόλο στη βιωσιμότητα του κλάδου, προωθώντας την αποδοτική χρήση των πόρων, τη μείωση των αποβλήτων και γενικότερα του ενεργειακού, κλιματικού και περιβαλλοντικού αποτυπώματος κάθε ναυτιλιακής δραστηριότητας. Επιδιώκει την επαναχρησιμοποίηση υλικών και την ανακύκλωση σε όλο τον κύκλο ζωής των προϊόντων, του εφοδιασμού των πλοίων και της ανακύκλωσής τους στο τέλος του κύκλου ζωής τους. Αυτό περιλαμβάνει τη διαχείριση των αποβλήτων, τη μείωση της κατανάλωσης ενέργειας και καυσίμων, και την ενσωμάτωση καινοτομιών, όπως η χρήση ανακυκλώσιμων υλικών κατά την κατασκευή πλοίων.
Με αυτόν τον τρόπο, η κυκλική οικονομία συμβάλλει στη μείωση του ενεργειακού, περιβαλλοντικού και κλιματικού αποτυπώματος της ναυτιλίας, προωθώντας παράλληλα οικονομικά αποδοτικές πρακτικές και τη συμμόρφωση με τις αυστηρότερες διεθνείς περιβαλλοντικές ρυθμίσεις, τόσο του ΙΜΟ όσο και της Πράσινης Συμφωνίας καθώς και του Fit for 55. Στο πλαίσιο αυτό η εφαρμογή της περιβαλλοντικής και κοινωνικής διακυβέρνησης (ΕSG) στις ναυτιλιακές επιχειρήσεις αποτελεί βέλτιστη πρακτική που αναδεικνύει την κυκλικότητα τους και προσφέρει ευκολότερη πρόσβαση στις «πράσινες χρηματοδοτήσεις», σύμφωνα με τον Κανονισμό της ΕΕ για την Ταξινομία.
Ο δρόμος προς την πράσινη μετάβαση μπορεί να χαρακτηριστεί τόσο καθοριστικός για τη ναυτιλία όσο ήταν και η μετάβαση από τα ιστιοφόρα πλοία στα ατμόπλοια.
Τα πράσινα καύσιμα στη ναυτιλία αναφέρονται σε εναλλακτικές πηγές ενέργειας που στοχεύουν στη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και της ρύπανσης που προκύπτουν από τα παραδοσιακά ορυκτά καύσιμα. Αυτές οι πηγές περιλαμβάνουν το υδρογόνο, την αμμωνία, τα βιοκαύσιμα και το υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG), καθώς και την ηλεκτρική ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές σε περίπτωση αποθήκευσής της.
Η μετάβαση σε πιο καθαρά καύσιμα αποτελεί κρίσιμη πρόκληση για την ενεργειακή μετάβαση της ναυτιλίας και την προώθηση της σχετικής καινοτομίας. Προς το παρόν, και έως τη χρησιμοποίηση των πράσινων καυσίμων ως προς τα οποία οι απόψεις διίστανται ακόμη, σε περιφερειακό επίπεδο το Ευρωπαϊκό Σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών (EU ETS), του οποίου ο σκοπός είναι η καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής μέσω της μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου με οικονομικά αποδοτικό τρόπο, επεκτάθηκε από την 1η Ιανουαρίου 2024 και στις εκπομπές της ναυτιλίας.
Αφορά σε όλα τα πλοία άνω των 5.000 GT που εισέρχονται σε ευρωπαϊκά λιμάνια ανεξαρτήτως της σημαίας τους, καλύπτοντας το 50% των εκπομπών για διεθνή ταξίδια που αρχίζουν ή τελειώνουν εκτός ΕΕ και το 100% για εκπομπές που αφορούν διευρωπαϊκά ταξίδια. Το ETS στη ναυτιλία θα εφαρμοστεί προοδευτικά ξεκινώντας με το 40% των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου για το 2024 και φτάνοντας στο 100% από το 2027 και μετά. Οι ναυτιλιακές εταιρείες θα πρέπει να υποβάλλουν ετήσιες αναφορές και σε περίπτωση μη συμμόρφωσης θα προβλέπονται πρόστιμα και κυρώσεις.
Η χρήση βιοκαυσίμων και άλλων εναλλακτικών - πράσινων - καυσίμων σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Οδηγία για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (RED) απαλλάσσει τις ναυτιλιακές εταιρείες από τις υποχρεώσεις του ETS. Το ETS σε συνδυασμό με τον κανονισμό (ΕΕ)2015/757 για την παρακολούθηση, την υποβολή εκθέσεων και την επαλήθευση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα από θαλάσσιες μεταφορές (Κανονισμός MRV) αποτελούν το κανονιστικό πλαίσιο της ΕΕ για τις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου από τη ναυτιλία.
Σημειωτέον ότι την άνοιξη του 2025 αναμένεται από τον ΙΜΟ μια καθοριστικής σημασίας απόφαση που πιθανότατα θα επιβάλει ένα παγκόσμιο τέλος εκπομπών (levy) για τη ναυτιλία. Είναι προφανές ότι σε αυτή την περίπτωση θα περιοριστεί η βαρύτητα των αντίστοιχων μέτρων της EE, αφού τα μέτρα της απόφασης του ΙΜΟ θα έχουν παγκόσμια εμβέλεια. Εκτός από την επιβολή οικονομικών ανταποδοτικών μέτρων, η ΕΕ προβλέπει και πράσινες χρηματοδοτήσεις για τη ναυτιλία μέσω του Κανονισμού για την Ταξινομία (Taxonomy).
Σύμφωνα με τον κανονισμό Taxonomy, οι ναυτιλιακές δραστηριότητες θεωρούνται βιώσιμες εάν συμβάλλουν ουσιαστικά στην προσαρμογή και μείωση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Αυτό περιλαμβάνει τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από τα πλοία μέσω της χρήσης καθαρότερων καυσίμων, ενεργειακής αποδοτικότητας και επενδύσεων σε πράσινες τεχνολογίες, όπως τα πλοία με μηδενικές εκπομπές. Επιπλέον, ο κανονισμός προωθεί τις πρακτικές που συμβάλλουν στην προστασία των θαλάσσιων οικοσυστημάτων, τη βελτιστοποίηση των θαλάσσιων δρομολογίων για τη μείωση κατανάλωσης καυσίμων και την αναβάθμιση των λιμενικών υποδομών για τη χρήση πιο καθαρών μορφών ενέργειας.
Με αυτόν τον τρόπο, ο κανονισμός Taxonomy προσπαθεί να διασφαλίσει ότι οι επενδύσεις στον τομέα της ναυτιλίας ευθυγραμμίζονται με τους στόχους της ΕΕ για τη μείωση των εκπομπών κατά τουλάχιστον 55% έως το 2030 και την επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας μέχρι το 2050. Η ανάπτυξη πράσινων/κυκλικών λιμανιών είναι κρίσιμη για την επίτευξη των κλιματικών στόχων της ναυτιλίας, συμβάλλοντας στη μείωση των εκπομπών CO₂ και στην ενίσχυση της βιωσιμότητας της αλυσίδας εφοδιασμού. Επίσης, προσφέρουν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα για τα λιμάνια, καθώς πολλές ναυτιλιακές εταιρείες επιλέγουν πλέον λιμάνια με πράσινες υποδομές που συμμορφώνονται με αυστηρότερους περιβαλλοντικούς κανονισμούς.
Επιπλέον, τα πράσινα λιμάνια επιδιώκουν τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης μέσω καινοτόμων τεχνολογιών και την αναβάθμιση των υποδομών για να υποστηρίξουν πιο καθαρά καύσιμα, όπως το υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG) και το υδρογόνο καθώς και την ηλεκτροκίνηση στο πλαίσιό τους. Βελτιώνουν επίσης την οργάνωση των λιμενικών διαδικασιών, όπως την ψηφιοποίηση της διαχείρισης εμπορευματοκιβωτίων, με σκοπό τη μείωση της κατανάλωσης καυσίμων και τη βελτιστοποίηση των θαλάσσιων δρομολογίων.
Τέλος πολλά υποσχόμενη είναι η εφαρμογή του cold ironing, γνωστού και ως shore power, που είναι μια διαδικασία που επιτρέπει στα πλοία να χρησιμοποιούν ηλεκτρική ενέργεια - πράσινη ιδανικά - από το δίκτυο μέσω της ηλεκτρικής παροχής ενός λιμανιού, αντί να αναλώνουν ρυπογόνα καύσιμα για να καλύψουν τις ανάγκες τους σε ενέργεια όταν είναι σταθμευμένα. Το cold ironing έχει σημαντικά περιβαλλοντικά οφέλη, καθώς μειώνει τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου και άλλων ρυπογόνων ουσιών που παράγονται από τους κινητήρες πλοίων και περιορίζουν την ηχορύπανση.
Ο δρόμος προς την πράσινη μετάβαση μπορεί να χαρακτηριστεί τόσο καθοριστικός για τη ναυτιλία όσο ήταν και η μετάβαση από τα ιστιοφόρα πλοία στα ατμόπλοια. Είναι σημαντικό ότι τόσο οι ναυτιλιακές εταιρείες όσο και όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς έχουν κατανοήσει τη βαρύτητα και τις προκλήσεις του εγχειρήματος στη μάχη κατά της κλιματικής αλλαγής, η τεχνολογία και η καινοτομία σίγουρα παρέχει και θα προσφέρει πολλαπλές λύσεις στο μέλλον, ενώ το θεσμικό πλαίσιο που διέπει την πράσινη ναυτιλία είναι ακόμη υπό διαμόρφωση.
ΣΥΝΤΟΜΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ
Η Φαίη Σελίμη είναι Δικηγόρος, MSc, Yποψήφια Διδάκτωρ Νομικής ΕΚΠΑ, και Αναπληρώτρια Διευθύντρια του Ινστιτούτου Κυκλικής Οικονομίας και Κλίματος του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Δημοσίου Δικαίου (EPLO). Είναι επίσης εκπρόσωπος του EPLO στη Σύμβαση Espoo και το Πρωτόκολλο SEA του ΟΗΕ (UNECE) και Senior Associate στη δικηγορική εταιρεία Δημητρίου Βακαλόπουλου, Θεοδώρας Νένδου & Συνεργατών.
Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή ή αναδημοσίευση, μερική ή ολική, του εν λόγω περιεχομένου. Το RAWMATHUB.GR διατηρεί το αποκλειστικό δικαίωμα δημοσίευσης και παροχής αδειών αναδημοσίευσης κατόπιν έγγραφης άδειας, επιφυλασσόμενο για την άσκηση κάθε νόμιμου δικαιώματος του. Εφόσον επιθυμείτε να χρησιμοποιήσετε το περιεχόμενο, παρακαλούμε επικοινωνήστε μαζί μας στο
