Ηθικές και κοινωνικές αρχές της εξορυκτικής βιομηχανίας

Στις μέρες μας, μια από τις δύσκολες εξισώσεις της ανθρωπότητας είναι αφενός η ανάγκη άμεσης αντιμετώπισης της κλιματικής κρίσης, η οποία σημαίνει επείγουσα και δραστική αύξηση της εξορυκτικής παραγωγής, και αφετέρου το γεγονός ότι «δεν αγαπάμε την εξόρυξη». Οι ρυθμοί εξόρυξης των αναγκαίων ποσοτήτων στοιχείων, όπως το λίθιο, οι σπάνιες γαίες, ο χαλκός και γενικά οι κρίσιμες πρώτες ύλες, είναι χαμηλοί και σε ορισμένες περιοχές, όπως η Ευρώπη, σχεδόν μηδενικοί.

Οι ορυκτές πρώτες ύλες (ΟΠΥ) βρίσκονται ήδη στο επίκεντρο της ηλεκτροκίνησης της οικονομίας και των προσπαθειών απαλλαγής από τον άνθρακα, καθώς μετακινούμαστε από τα ορυκτά καύσιμα στην αιολική και ηλιακή ηλεκτροπαραγωγή, στα ηλεκτρικά οχήματα και στην παραγωγή υδρογόνου.

Η παγκόσμια οικονομία μπορεί να επιτύχει τον στόχο της για περιορισμό της αύξησης της θερμοκρασίας στον 1,5°C, μόνο αν υπάρχουν τεχνολογικά μείγματα που θα περιλαμβάνουν διαφορετικούς συνδυασμούς πρώτων υλών. Ανεξάρτητα από την πορεία απεξάρτησης από τον άνθρακα που θα ακολουθήσουμε, θα υπάρξουν θεμελιώδεις αλλαγές στη ζήτηση και αυτές θα αλλάξουν τον τομέα των μετάλλων και των ορυχείων, όπως τον ξέρουμε σήμερα, δημιουργώντας νέες πηγές αξίας, ενώ άλλες θα συρρικνωθούν.

Οι τρεις βασικοί πρωταγωνιστές σε αυτό το ανθρώπινο χρέος είναι, κατά την άποψη μου, οι Κυβερνήσεις (κρατικές και περιφερειακές), οι Εταιρείες Εξόρυξης και η Κοινωνία. Είναι σαφές ότι έχει έρθει η ώρα όλοι αυτοί οι παίκτες να αναλάβουν τις σημαντικές τους ευθύνες. Το αργότερο μόλις σταματήσουν οι άλλοι παίκτες να παίζουν ποδόσφαιρο στο Μουντιάλ του Κατάρ!

Δεδομένου ότι τα τελευταία χρόνια η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και οι Κεντρικές Διοικήσεις σε όλο σχεδόν τον Κόσμο έχουν προβεί σε αρκετές πρωτοβουλίες για τη στήριξη της εξόρυξης ΟΠΥ - στο πλαίσιο της Πράσινης Ανάπτυξης και της Κυκλικής Οικονομίας (Εικόνα 1)- εναπόκειται στις κυβερνήσεις των κρατών μελών της Ε.Ε και της Παγκόσμιας Κοινότητας να στηρίξουν διοικητικά και ουσιαστικά αυτές τις πολιτικές.

Είναι πραγματικά απογοητευτικά τα νέα από την πρόσφατη 27η Σύνοδο Κορυφής του ΟΗΕ για το Κλίμα - COP27 - στο Αιγυπτιακό θέρετρο Σαρμ ελ Σέιχ, που έληξε δύο ημέρες αργότερα από ό,τι είχε προγραμματιστεί, αφού οι διαπραγματεύσεις για το «κοινό καλό» έφτασαν μια ανάσα από την κατάρρευση. Η συμφωνία στην οποία κατέληξε είναι χειρότερη και από αυτή της περσινής Συνόδου - COP26 που πραγματοποιήθηκε στη Γλασκώβη - και πολύ πίσω από τους στόχους της Συμφωνίας του Παρισιού του 2015.

Σε ό,τι αφορά στις ΟΠΥ, οι κυβερνήσεις θα πρέπει να κάνουν πολύ περισσότερα για να επιταχύνουν τις αδειοδοτήσεις και τις περιβαλλοντικές εγκρίσεις, ενώ όσοι ενδιαφέρονται για την επίτευξη του καθαρού μηδενικού στόχου μέχρι το 2050 θα πρέπει να ξεπεράσουν την έμφυτη «απέχθεια» τους για την εξόρυξη.

Η έλλειψη κυβερνητικής εγρήγορσης, σε συνδυασμό με τη εμφανή ένδεια ενδιαφέροντος μεταξύ των μεγάλων μεταλλευτικών εταιρειών να αναπτύξουν νέα ορυχεία, την απροθυμία των τραπεζών να χρηματοδοτήσουν έργα και την κακή εικόνα της εξόρυξης μεταξύ των «πράσινων» επενδυτών, όλα μαζί θα μπορούσαν να μας οδηγήσουν σε μια μη αναστρέψιμη κατάσταση.

Η εξορυκτική βιομηχανία αντιμετωπίζει διάφορα προβλήματα, αλλά φαίνεται να παλεύει ακόμη με το πώς θα περάσει το μήνυμά της. Στα προβλήματα αυτά περιλαμβάνονται:

1. Το πώς να πείσει τους επενδυτές ότι στις δράσεις για τον έλεγχο της κλιματικής αλλαγής η κρίσιμη συνιστώσα είναι η παραγωγή ΟΠΥ εδώ και τώρα και όχι το τέλος της αλυσίδας, δηλαδή η κατασκευή ηλεκτρικών αυτοκινήτων, ηλιακών συλλεκτών και αιολικών πάρκων. Τα δεύτερα δεν μπορούν να υπάρξουν χωρίς τα πρώτα!
2. Η μάχη για να πεισθούν οι επενδυτές να βάλουν κεφάλαια σε νέα μεταλλεία, τα οποία συχνά αντιμετωπίζουν δύσκολες διαδικασίες αδειοδότησης και χρειάζονται αρκετά χρόνια για να αποφέρουν κέρδη, πρέπει να είναι επίμονη.
3. Αλλά και αν ακόμη τα καταφέρουν να φτάσουν μέχρι εκεί, το κόστος ανάπτυξης νέων ορυχείων αυξάνεται σήμερα με ταχύτερο ρυθμό από την τιμή των προϊόντων που παράγουν. Το γεγονός ότι ο χαλκός διαπραγματεύεται το 2022 σε ψηλά ρεκόρ - πάνω από 10.000 δολάρια ανά τόνο - δεν σημαίνει ότι η κατασκευή ενός νέου μεταλλείου χαλκού είναι κατ' ανάγκην οικονομικά συμφέρουσα.

Όμως, πάνω από όλα, η εξορυκτική βιομηχανία πρέπει να βελτιώσει την σε μεγάλο βαθμό αρνητική της εικόνα. Τα ορυχεία αφήνουν πίσω τους ένα άσχημο περιβαλλοντικό αποτύπωμα. Ακόμη και τα έργα που διαχειρίζονται σωστά τα περιβαλλοντικά θέματα, μοιάζουν συχνά με κακοποιημένα τοπία με μεγάλα ορύγματα, με βαριά οχήματα σε κυκλοφορία, με εργοστάσια επεξεργασίας, με φράγματα αποβλήτων και με λίμνες τελμάτων. Επομένως, η επένδυση σε ένα λαμπερό νέο αυτοκίνητο μιας ξακουστής βιομηχανίας αυτοκινήτων φαίνεται πολύ πιο ελκυστική από το να ρίξει κάποιος τα χρήματα του σε ένα ορυχείο χαλκού στην Αφρική ή την Ασία.

Ευτυχώς κάπως έτσι το αντιλαμβάνονται και κάποιοι εκπρόσωποι της σύγχρονης βιομηχανίας, όπως π.χ. ο Brian Menell, Διευθύνων Σύμβουλος της Επενδυτικής Εταιρείας Techmet. Όπως δήλωσε φέτος σε ένα πάνελ επενδυτών, σε μεταλλευτικό συνέδριο στο Κέιπ Τάουν «πρέπει να αλλάξουμε εντελώς την εικόνα της εξορυκτικής βιομηχανίας. Μόνο αυτό θα μπορέσει να προσελκύσει επενδυτές που εστιάζουν σε θέματα περιβαλλοντικά, κοινωνικά και σωστής διακυβέρνησης». [2]

Όσο καλοδεχούμενη και αν είναι η αλλαγή στη ρητορική, τα λόγια πρέπει να ακολουθηθούν από πράξεις για να αποφευχθεί μια κρίση ΟΠΥ που απειλεί τον ρυθμό που επιδιώκουμε για την ενεργειακή μετάβαση. Κατά την άποψη μου, τώρα είναι μια μεγάλη ευκαιρία για τη δημιουργία θετικής εντύπωσης της κοινής γνώμης για την ανάγκη παραγωγικής αξιοποίησης των κοιτασμάτων που μπορούν να στηρίξουν τις τεχνολογικές εφαρμογές που εντάσσονται στην νέα ενεργειακή στρατηγική.

Οι μεταλλευτικές εταιρείες οφείλουν να σταθούν ιδιαίτερα στο θέμα της Κοινωνικής Άδειας Λειτουργίας, χωρίς την οποία είναι εξαιρετικά δύσκολο να μιλάμε για μια νέα προοπτική στην στήριξη και ανάπτυξη της εξορυκτικής βιομηχανίας, προπάντων στην Ευρώπη. Είναι, επίσης, ζωτικής σημασίας να κινητοποιήσουν την ευαισθητοποίηση των καταναλωτών σχετικά με τις ΟΠΥ που χρησιμοποιούν καθημερινά, να συνεργαστούν με τις κοινότητες που πιθανά πλήττονται από την εξόρυξη, να μην αγνοήσουν τα αντισταθμιστικά οφέλη προς αυτές, αλλά και να παροτρύνουν τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής να αναλάβουν μεγαλύτερη ευθύνη, ώστε να αναπτυχθεί ένα κοινό όραμα για το πώς θα πρέπει να μοιάζει ένα βιώσιμο παγκόσμιο σύστημα παραγωγής και κατανάλωσης ΟΠΥ.

Είναι αυτονόητο ότι η αποκατάσταση και προστασία του περιβάλλοντος οφείλει να είναι τμήμα του αρχικού προγραμματισμού της εξόρυξης, αλλά και να παρατείνεται και πολύ πιο μετά από τον τερματισμό της παραγωγικής διαδικασίας. Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερες εταιρείες ανταποκρίνονται υπεύθυνα στο ρόλο αυτό. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτό της Ελληνικός Χρυσός, η οποία όχι μόνο αναλαμβάνει την παράλληλη αποκατάσταση του πληγωμένου τοπίου, αλλά και στηρίζει οικονομικά την εκ νέου χρήση της γης από την τοπική κοινότητα (Εικόνα 2).

Πρέπει, τέλος, να υπάρξει ένας ανοικτός διάλογος με τις λεγόμενες Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ) που αντιτίθενται στην ανάπτυξη της εξορυκτικής βιομηχανίας. Ο διάλογος δεν είναι μόνο ένα δημοκρατικό επίτευγμα, αλλά και μία αναγκαία λύση σε περιπτώσεις κρίσεων. Και προφανώς η σχέση ανάμεσα στη μεταλλευτική βιομηχανία και τις ΜΚΟ, ιδιαίτερα στην Ελλάδα, βρίσκεται σε μια κρίσιμη φάση.

Θα συνοψίσω το ρόλο της μεταλλευτικής βιομηχανίας στη φράση ότι οφείλει να εφαρμόσει υπεύθυνη εξόρυξη και βιώσιμη εκμετάλλευση που να μπορεί να προσελκύσει τόσο τους επενδυτές, όσο και τις κοινότητες εντός των ορίων των οποίων λειτουργεί.

Η Κοινωνία είναι ένας πολύ ευρύς όρος. Περιλαμβάνει τον καθένα από εμάς, τον καταναλωτή των προϊόντων της εξορυκτικής βιομηχανίας και τις οργανωμένες ομάδες που πολεμούν κάθε σκέψη και ενέργεια για εκμετάλλευση ΟΠΥ.

Φαντάζομαι ότι τα στελέχη και τα μέλη των οργανώσεων αυτών (ΜΚΟ) επικοινωνούν μεταξύ τους με έξυπνα τηλέφωνα, ανάβουν τα βράδια τις τηλεοράσεις τους, αλλά και το φως της κρεβατοκάμαρας τους. Το πρωί πλένουν τα δόντια τους με οδοντόπαστα και παίρνουν το αμάξι τους για να πάνε στις δουλειές τους. Μερικές φορές τον χρόνο «αρπάζουν» και κάποιο αεροπλάνο ή τραίνο για να πετάξουν για Θεσσαλονίκη, Αθήνα ή Αλεξανδρούπολη. Κάθονται στον ηλεκτρονικό τους υπολογιστή για να στείλουν μηνύματα ή να συνομιλήσουν με τους ομοϊδεάτες τους. Εγκαθιστούν στην οροφή του σπιτιού τους ένα ηλιακό θερμοσίφωνα ή/και ηλιακά πάνελ. Αυτό που δεν αντιλαμβάνονται είναι ότι τίποτα από αυτά που κάνουν εύκολη την καθημερινή μας ζωή δεν θα υπήρχε χωρίς τις ΟΠΥ, και ιδιαίτερα αυτές που αποκαλούμε κρίσιμες ή στρατηγικές.

Εάν επομένως ζητάμε από τις κυβερνήσεις και την εξορυκτική βιομηχανία να ενημερώσει σωστά τους καταναλωτές των προϊόντων της, άλλο τόσο υπάρχει ανάγκη όπως η κοινωνία αφουγκραστεί τα εμπεριστατωμένα συμπεράσματα της επιστημονικής κοινότητας: «Αυξήστε την παραγωγή ΟΠΥ, αλλιώς χανόμαστε». Και αυτό είναι ανεξάρτητο από το μεγάλο δίλημμα στο οποίο μας παρουσιάζουν τα εκάστοτε αντιμαχόμενα στρατόπεδα:

1. Η κλιματική κρίση οφείλεται στη φύση και όχι στη βιομηχανική επανάσταση, μας λένε πολλοί γεωεπιστήμονες.
2. Η κλιματική κρίση οφείλεται στο διοξείδιο του άνθρακα και άλλους ρύπους που εκπέμπει ο σημερινός Homo sapiens, ισχυρίζονται οι «φίλαθλοι» του νέου οικονομικού μοντέλου.

Παράκληση και προς τα δυο στρατόπεδα. Ανεξάρτητα από τις αιτίες της κλιματικής αλλαγής, η κρίση είναι μπροστά μας. Ας την αντιμετωπίσουμε, λοιπόν, ως Homo sapiens (Άνθρωπος ο σοφός) και όχι ως Homo neanderthalensis (Άνθρωπος του Νεάντερταλ).

Ένα τελικό μήνυμα προς όλους: Έχουμε ανάγκη για μια συλλογική πρωτοβουλία για τον θετικό μετασχηματισμό της εξόρυξης - ιδιαίτερα της λεγόμενης βιοτεχνικής εξόρυξης - και την προσφορά μιας ηθικής λύσης για την προμήθεια ΟΠΥ. Απαιτείται να προωθήσουμε μια υπεύθυνη, παραγωγική και κερδοφόρα για όλους αλυσίδα εφοδιασμού. Μαζί μπορούμε, όπως λένε οι πολιτικοί!

1. https://www.europarl.europa.eu/
2. https://www.reuters.com/business/energy/mining-is-key-energy-transition-its-still-unloved-russell-2022-05-11/
3. Η συμβολή της Ελληνικός Χρυσός στο θετικό απολογισμό της ελληνικής μεταλλευτικής βιομηχανίας - RAWMATHUB.GR