Το νομισματοκοπείο της «Πόλης του Χαλαζία»

Υπάρχουν τίτλοι αφηγημάτων που πλανεύουν. Κερδίζουν τον αναγνώστη από την πρώτη στιγμή, αλλά στην πορεία μπορεί να τον απογοητεύσουν. Όσοι αποφάσισαν να διαβάσουν αυτό το κείμενο, αισιοδοξώ πως δε θα απογοητευθούν. Θα τους οδηγήσει ακόμα μια φορά στην καρδιά της Ευρώπης, στο Μεσαίωνα (όχι τον πνευματικό).

Σε υπόγειες στοές με χαλαζία και χρυσό, αλλά κυρίως σε ένα κτίριο όπου για 700 τόσα χρόνια το κίτρινο και άσπρο μέταλλο, αλλά και ο μπρούντζος, μετατρέπονταν σε δουκάτα, φλορίνια, γρόσια, μετάλλια, κέρματα και αναμνηστικά νομίσματα. Μόνο τα δουκάτα του έφθασαν τον αριθμό των είκοσι ενός εκατομμυρίων μέσα σε εφτακόσια χρόνια. Κόπηκαν μέσα σε αυτό το κτίριο που αποτελεί το αρχαιότερο νομισματοκοπείο στον κόσμο που ακόμα βρίσκεται σε παραγωγή (Εικόνα 1).

Επειδή όμως κάποια αδημονία την ώρα του διαβάσματος οδηγεί στην αμφίβολης ποιότητας τηλεόραση, ας ξεκαθαρίσουμε τα της «Πόλης του Χαλαζία». Το αυθεντικό όνομα της πόλης είναι Kremnica. Για όσους γνωρίζουν Σλοβάκικα ή/και Τσέχικα, ίσως να κατάλαβαν ότι η λέξη Kremnica, προέρχεται από το ορυκτό křemen (στα Τσέχικα) ή kremeň (στα Σλοβάκικα).

Πρόκειται για τον κοινό χαλαζία, που αφθονούσε στα βουνά και αργότερα σε όλα τα υπόγεια μεταλλεία της Kremnica και αποτελούσε το κύριο ορυκτό που συνόδευε τον χρυσό ή τον άργυρο (Εικόνα 2). Το ετυμολογικό λογοπαίγνιο, λοιπόν, δεν ήταν παγίδα προσέλκυσης όσων αγαπούν το διάβασμα και τον εμπλουτισμό των γνώσεων, αλλά μια προσπάθεια εμβάθυνσης στη ενημέρωση.

Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, αλλά και μετέπειτα, η Κρέμνιτσα ήταν από τις σημαντικότερες πόλεις εξόρυξης χρυσού και αργύρου στον κόσμο. Οι πρώτες ενδείξεις για υπόγειες μεταλλευτικές δραστηριότητες μας παραπέμπουν στον 9ο αιώνα μ.Χ. Τα πλούσια κοιτάσματα των νομισματικών μετάλλων ήταν ο λόγος για τον οποίο ο Ούγγρος Μονάρχης Κάρολος Ροβέρτος του Ανζού ανακήρυξε την Κρεμνιτσμπάνια (Οικισμό των Μεταλλείων του Χαλαζία), σε Ελεύθερη Βασιλική Πόλη, εκδίδοντας το λεγόμενο Προνόμιο της (Εικόνα 3) στις 17 Νοεμβρίου του 1328.

Η ανακήρυξη της Κρέμνιτσα σε Ελεύθερη Βασιλική Πόλη στηρίχθηκε στο γεγονός ότι ήταν και η έδρα του μεγαλύτερου Ουγγρικού Νομισματοκοπείου και του Μεταλλευτικού Επιμελητηρίου. Το Προνόμιο της ανακήρυξης της πόλης θεωρείται και ως η ιδρυτική πράξη του νομισματοκοπείου. Από τη στιγμή της ίδρυσης του μέχρι σήμερα, εδώ κόβονται νομίσματα επί σχεδόν 700 χρόνια.

Με τέτοιο υπόγειο πλούτο, η Κρέμνιτσα έμελλε να γίνει σημαντικό κέντρο κοπής νομισμάτων. Τα πρώτα νομίσματα από χρυσό 23 καρατίων δημιουργήθηκαν σύμφωνα με το πρότυπο των νομισμάτων της Φλωρεντίας και έτσι αρχικά ονομάστηκαν φλορίνια. Καθώς όμως η λατινική επιγραφή σε ένα παρόμοιο χρυσό νόμισμα στην πόλη της Βενετίας τελείωνε με τις λέξεις iste ducatus, ο κόσμος άρχισε να τα αποκαλεί δουκάτα. Ως εκ τούτου, έμειναν στην ιστορία με αυτή την ονομασία (Εικόνα 4).

Το βάρος του δουκάτου (3,548 γραμμάρια) - με το βάρος του καθαρού χρυσού στα 3,52 γραμμάρια - δεν άλλαξε για αιώνες. Σύμφωνα με τα αρχεία, κόπηκαν στο Νομισματοκοπείο της Κρέμνιτσα, στη διάρκεια της ύπαρξης του, εικοσιένα και μισό εκατομμύρια δουκάτα. Τα τελευταία κόπηκαν ως κρατικό νόμισμα το 1881.

Η μείωση της εξόρυξης χρυσού στα τέλη του 15ου αιώνα προκάλεσε αλλαγές στο νομισματικό σύστημα. Τα χρυσά νομίσματα αντικαταστάθηκαν από βαριά ασημένια. Τα πρώτα μεγάλα ασημένια νομίσματα (Εικόνα 5), γνωστά ως γκουλντινέρ της Κρέμνιτσας, κόπηκαν μεταξύ 1499 και 1506.

Το 1553, το νομισματοκοπείο της Κρέμνιτσας άρχισε να κόβει τόλαρα και μισά τόλαρα ως το επίσημο νόμισμα της Ουγγρικής μοναρχίας. Αν δεν κάνω λάθος, από αυτά θα προέρχεται και η λέξη τάλιρα που χρησιμοποιείται στην Ελλάδα, αλλά και το αμερικανικό δολάριο. Ο τελευταίος τύπος τόλαρου κόπηκε στο νομισματοκοπείο της Κρέμνιτσα το 1867.

Το πρώτο μετάλλιο δημιουργήθηκε από άγνωστο σχεδιαστή με την ευκαιρία της στέψης του ανήλικου βασιλιά της Ουγγαρίας Λουδοβίκου του 2ου (1505-1526) το 1508. Ωστόσο, η πρώτη περίοδος της κοπής μεταλλίων της Κρέμνιτσας συνδέεται με τα ονόματα μεγάλων δημιουργών, όπως των Christopher Füssl (Εικόνα 6), Lukáš Richter, Abrahám Eisker και άλλων.

Δημιούργησαν αναγεννησιακά μετάλλια που συγκαταλέγονται σήμερα ανάμεσα στα πιο πολύτιμα νομισματικά στολίδια. Οι κυριότεροι εκπρόσωποι της κατασκευής μεταλλίων της Κρέμνιτσας κατά την περίοδο από τον 17ο αιώνα έως τα μέσα του 18ου αιώνα ήταν τα μέλη της οικογένειας Roth von Rothenfels. Έγινε διάσημη για τα μετάλλια κυρίως του Αγίου Γεωργίου (Εικόνα 7).

Η μακροχρόνια παράδοση της κοπής εξαίρετων μεταλλίων συνεχίζεται και σήμερα. Τα νέα μετάλλια προγραμματίζονται και κόπτονται κάθε χρόνο. Ένα από αυτά, το οποίο είναι αφιερωμένο στην ίδια την πόλη της Κρέμνιστα, βρίσκεται στην Εικόνα 8.

Από αμνημονεύτων χρόνων, η μεγαλύτερη τέχνη των νομισματοποιών ήταν η τεχνική γνώση της τέλειας χύτευσης του μετάλλου στις χαραγμένες εσοχές των χαλύβδινων καλουπιών. Η κοπή νομισμάτων είναι επεξεργασία των μετάλλων χωρίς θέρμανση. Όταν η μηχανή κρούσης χτυπά τα νομίσματα, υπό μεγάλη πίεση, γεμίζουν οι κοιλότητες του αρνητικού ανάγλυφου της άνω και κάτω μήτρας. Από πολύ παλιά τα νομίσματα χτυπιούνται με το χέρι. O χαράκτης τοποθετούσε μια πλάκα από το μέταλλο που έκοβε με ψαλίδι και χτυπούσε το νόμισμα με ένα βαρύ σφυρί (Εικόνα 9).

Αυτή η τεχνική κοπής επικράτησε για ένα πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα. Μόνο στις αρχές του 18ου αιώνα αντικαταστάθηκε τελικά από τη μηχανική κοπή, με τη χρήση μιας πρέσας με άτρακτο. Χάρη στον σουηδικής καταγωγής κατασκευαστή μεταλλίων Daniel Warou, η Κρέμνιτσα ήταν το πρώτο νομισματοκοπείο στη Αυστρο-Ουγγαρία στο οποίο εισήχθησαν μετά το 1710 οι λεγόμενες «Balanciers» (πρέσες με άτρακτο), οι οποίες συνέβαλαν στην αύξηση της τεχνικής και καλλιτεχνικής ποιότητας των νομισμάτων και των μεταλλίων. Οι χαράκτες νομισμάτων της Κρέμνιτσας ήταν σε θέση να κατασκευάζουν οι ίδιοι τα «Balanciers» και να τα προμηθεύουν και σε άλλα νομισματοκοπεία. 

Μετά την κατάρρευση της Αυστροουγγρικής μοναρχίας το 1918, ο Ουγγρικός στρατός μετέφερε τα μηχανήματα και τα αποθέματα πολύτιμων μετάλλων στη Βουδαπέστη. Τον Ιούνιο του 1921, η παραγωγή στο νομισματοκοπείο της Κρέμνιτσα ξεκίνησε ξανά, για τις ανάγκες της ανεξάρτητης πια Πρώτης Τσεχοσλοβάκικης Δημοκρατίας. Οι νέες ηλεκτροκίνητες μηχανές της Vulkan Maschinenfabrik A.G. εισήχθησαν από τη Βιέννη. Τα πρώτα κέρματα που κόπηκαν στις μηχανές της Vulkan ήταν τα εικοσάρικα της κορώνας, του νέου νομίσματος της Τσεχοσλοβακίας.

Κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, το νομισματοκοπείο δέχθηκε μεγάλες καταστροφές. Κατά τη διάρκεια της υποχώρησης, ο γερμανικός στρατός πήρε μέρος του εξοπλισμού και τα αποθέματα νομισματικών μετάλλων, ενώ κατέστρεψε με εκρηκτικά και τις μηχανές κοπής. Μετά την απελευθέρωση άρχισε η εντατική ανακατασκευή ολόκληρου του νομισματοκοπείου. Ήδη από τις 26 Μαρτίου του 1946 άρχισε η κοπή των κερμάτων μιας κορώνας (Εικόνα 11) της απελευθερωμένης Τσεχοσλοβακίας.

Ιστορικά, η μεγαλύτερη έκρηξη στην παραγωγή μεταλλίων καταγράφηκε την περίοδο μετά το 1945. Η εξέλιξη αυτή επηρεάστηκε από τον μεταπολεμικό οικοδομικό ενθουσιασμό και κυρίως από την ιδεολογικοποίηση στα πλαίσια του Μαρξισμού-Λενινισμού, η οποία επεδίωκε να χρησιμοποιήσει τα μετάλλια για δικούς της διακηρυκτικούς σκοπούς. Η αναβίωση της παραγωγής μεταλλίων έγινε τη δεκαετία του 1960, ενώ η στροφή προς στην αδέσμευτη δημιουργία μόλις τη δεκαετία του 1980 (Εικόνα 12).

Μετά τη ειρηνική διαίρεση της Τσεχοσλοβακίας, το Νομισματοκοπείο έγινε η κρατική επιχείρηση της νέας Σλοβακικής Δημοκρατίας· από την 1η Ιανουαρίου του 1993. Κατάφερε να παράγει τα πρώτα Σλοβακικά κέρματα σε χρόνο ρεκόρ. Δηλαδή σε λιγότερο από τρεις μήνες μετά το σχεδιασμό του νομίσματος. Κατά τη διάρκεια των 16 ετών ύπαρξης του νομίσματος της σλοβακικής κορώνας, το Νομισματοκοπείο της Κρέμνιτσας έκοψε περισσότερα από 1,373 δισεκατομμύρια κέρματα κυκλοφορίας, καθώς και περισσότερα από 1 εκατομμύριο αναμνηστικά νομίσματα.

Μετά την απόφαση για την ένταξη της Σλοβακίας στη ζώνη του Ευρώ, το νομισματοκοπείο μεταφέρθηκε, τον Ιούλιο του 2008, από το παλιό εργοστάσιο έξω από την πόλη, στις εγκαταστάσεις του ανακαινισμένου ιστορικού εργοστασίου στο κέντρο της Κρέμνιτσα, με σύγχρονο πια εξοπλισμό (Εικόνα 13).

Η πρώτη παραγγελία σε αυτό το σύγχρονο εργοστάσιο ήταν η παραγωγή σλοβακικών κερμάτων του ευρώ για την Εθνική Τράπεζα της Σλοβακίας, τα οποία κόπηκαν σε χρόνο ρεκόρ (από τα μέσα Αυγούστου έως τα τέλη Δεκεμβρίου 2008). Μια ποσότητα 470 εκατομμυρίων τεμαχίων (Εικόνα 14). Από το 2009, η βάση του προγράμματος παραγωγής είναι η κοπή κερμάτων κυκλοφορίας κυρίως για τις χώρες της Λατινικής Αμερικής (Παραγουάη, Ουρουγουάη, Νικαράγουα, Γουατεμάλα, Αργεντινή, Βενεζουέλα, Κόστα Ρίκα, Κολομβία, Ονδούρα), για το Μπαγκλαντές και τη Σρι Λάνκα, αλλά και για άλλες χώρες όπως η Τυνησία, η Μαυριτανία, η Λευκορωσία, η Σλοβενία, η Εσθονία και η Αρμενία.

Προφανώς η παραγωγή περιλαμβάνει και την ετήσια κοπή κερμάτων ευρώ της Σλοβακίας για την Εθνική Τράπεζα της Σλοβακίας. Εκτός από τα κέρματα κυκλοφορίας, το Νομισματοκοπείο της Κρέμνιτσα χαράσσει επίσης αναμνηστικά και συλλεκτικά νομίσματα από πολύτιμα μέταλλα. Μετά την εισαγωγή του νέου νομίσματος στη Σλοβακία, παράγονται αναμνηστικά κέρματα ονομαστικής αξίας 2 ευρώ, ασημένια συλλεκτικά κέρματα ονομαστικής αξίας 10 και 20 ευρώ και χρυσά κέρματα ονομαστικής αξίας 100 ευρώ.

Η Κύπρος και η Ελλάδα ανήκουν στις χώρες που χρησιμοποίησαν τις υπηρεσίες του Νομισματοκοπείου της Κρέμνιτσα για να εκτυπώσουν είτε κοινά κέρματα, είτε αναμνηστικά νομίσματα· παρουσιάζονται στις Εικόνες 15-16. Κόπηκαν ύστερα από παραγγελίες των Εθνικών Τραπεζών της Κύπρου και Ελλάδας, αντίστοιχα, με την ευκαιρία σημαντικών γεγονότων και επετείων.

Οι προσεγγίσεις των λαών στην πολιτισμική τους κληρονομιά ποικίλουν. Στην Κύπρο και την Ελλάδα είμαστε περήφανοι για τους «Αρχαίους ημών προγόνους», αλλά πόσοι Έλληνες δεν έχουν καν επισκεφθεί την Ακρόπολη και τον Παρθενώνα; Πόσοι Ελληνο-Κύπριοι δεν έχουν επισκεφθεί την Αρχαία Σαλαμίνα; Έστω πριν την καταλάβουν οι Τούρκοι. Οι Σλοβάκοι όχι μόνο προστατεύουν και προβάλλουν την πολιτιστική τους κληρονομιά, αλλά κυρίως αναλαμβάνουν να τη «διατηρήσουν και να τη λαμπρύνουν».

Την ηθική αυτή υποχρέωση για αξιοποίηση της αλλοτινής κληρονομίας εξέφρασαν ίσως με τον καλύτερο τρόπο στην εικόνα και στο κείμενο του μεταλλίου που εκδόθηκε με την ευκαιρία των εγκαινίων του ανακαινισθέντος νομισματοκοπείου: «Θα διατηρήσω και θα λαμπρύνω την ένδοξη κληρονομιά μας», λέει η εγγονή στη γιαγιά της, με ένα φιλί στο μέτωπο (Εικόνα 17).

Για αυτό και το νεογέννητο κράτος της Σλοβακίας έχει σήμερα οκτώ Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς, ενώ πάμπολλα κτίρια, τοποθεσίες και οικοδομήματα προστατεύονται από την ίδια τη χώρα. Ανάμεσα τους και το ιστορικό κέντρο της Κρέμνιτσα με την Εκκλησία της Αγίας Κατερίνας και το Νομισματοκοπείο (Εικόνα 18).

[1] https://www.visitkremnica.com/mincovna/

[2] http://www.awminerals.com/minerals/preview/minid:PM73

[3] https://www.visitkremnica.com/historia-mesta/

[4] https://www.numisbids.com/n.php?p=lot&sid=450&lot=11

[5] https://www.numisbids.com/n.php?p=lot&sid=7813&lot=2695 

[6] https://www.coinarchives.com

[7] https://www.mint.sk/sites/default/files/history_images

[8] https://www.mint.sk/eshop/minca-zlata-25-dollars-kremnicky-zlaty

[9] https://www.mint.sk/sites/default/files/history_images

[10] https://www.biblioteka.sk/encyklopedia/

[11] https://aukro.cz/mince-csr-1-kcs-1946-6962915887

[12] https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/

[13] https://www.mint.sk/sites/default/files/history_images/

[14] https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Euromince.jpg

[15] Από προσωπικό αρχείο (αριστερή φωτογραφία)

[16] https://numizmat.sk/en/cyprus

[17] Από προσωπικό αρχείο (αριστερή φωτογραφία)

[18] https://numizmat.sk/en/greece

[19] https://www.mint.sk/historia-mincovni

[20] https://slovakia.travel/en/kremnica-town-castle#prettyPhoto[gallery1]/3/ 

Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή ή αναδημοσίευση, μερική ή ολική, του εν λόγω περιεχομένου. Το RAWMATHUB.GR διατηρεί το αποκλειστικό δικαίωμα δημοσίευσης και παροχής αδειών αναδημοσίευσης κατόπιν έγγραφης άδειας, επιφυλασσόμενο για την άσκηση κάθε νόμιμου δικαιώματος του. Εφόσον επιθυμείτε να χρησιμοποιήσετε το περιεχόμενο, παρακαλούμε επικοινωνήστε μαζί μας στο Αυτή η διεύθυνση Email προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε..