Το Γεωπάρκο Τροόδους στην Κύπρο, Μέλος του Ευρωπαϊκού Δικτύου Γεωπάρκων και του Καταλόγου των Παγκόσμιων Γεωπάρκων της UNESCO, ανακηρύχθηκε Μνημείο Παγκόσμιας Γεωλογικής Κληρονομιάς τον Σεπτέμβριο του 2015 από τη Διεθνή Επιτροπή Γεωπάρκων στο πλαίσιο των εργασιών του Παγκόσμιου Συνεδρίου Γεωπάρκων στην Φινλανδία. Το πρόγραμμα του Γεωπάρκου του Τροόδους σχεδιάστηκε και εκπονήθηκε από πολυκλαδική επιτροπή τεχνοκρατών του κρατικού τομέα της Κύπρου.

Το Γεωπάρκο Τροόδους καταλαμβάνει το κεντρικό ορεινό τμήμα της Κύπρου και έχει έκταση γύρω στα 1147 τετρ. χιλιόμετρα, δηλαδή το 36% της συνολικής έκτασης του Τροόδους. Τα όρια του ακολουθούν το περίγραμμα των ορίων του Οφιολιθικού Συμπλέγματος, ενώ υψομετρικά εκτείνεται από τα 300 μέτρα μέχρι τη ψηλότερη κορυφή της Κύπρου, τον Όλυμπο ή Χιονίστρα, στα 1952 μέτρα. Περιλαμβάνει 110 κοινότητες με συνολικό πληθυσμό περίπου 25.000 κατοίκους (Εικόνα 1).

Σκοπός του Γεωπάρκου είναι η ανάδειξη της γεωλογικής και μεταλλευτικής κληρονομιάς της Κύπρου, η προώθηση της γεω-εκπαίδευσης και η ανάπτυξη του γεω-τουρισμού.

Γιατί όμως; Τι είναι αυτό που κάνει το Τρόοδος τόσο ξεχωριστό;

Απλά οι γεωλογικοί θησαυροί του. Οι θησαυροί που μέσα από μια σπάνια συγκυρία της Φύσης διατηρήθηκαν ολοκληρωμένοι και ακέραιοι μέσα από τις συνεχώς μεταβαλλόμενες γεωλογικές συνθήκες και τον γεωλογικό χρόνο, με τρόπο που προσδίδει στο Τρόοδος, και κατά συνέπεια και στην Κύπρο, μια παγκόσμια μοναδικότητα. Το Τρόοδος αποτελεί ένα γεωλογικό πρότυπο παγκόσμιας εμβέλειας που προσελκύει το ενδιαφέρον των γεω-επιστημόνων από όλο τον κόσμο.

Τι είναι λοιπόν το Γεωπάρκο Τροόδους μέσα από την γεωλογική του έννοια;

Η οροσειρά του Τροόδους είναι ένας οφιόλιθος, ένα κομμάτι αρχαίου ωκεάνιου φλοιού μαζί με κατάλοιπα του ανώτερου μανδύα της Γης. Αποτελείται από μια συγκεκριμένη ακολουθία πετρωμάτων μαγματικής προέλευσης, όπως ακριβώς η ακολουθία πετρωμάτων που συνθέτουν τον ωκεάνιο φλοιό των σημερινών ωκεανών.

Το Τρόοδος λοιπόν σχηματίστηκε στα βάθη ενός αρχαίου ωκεανού της Νεοτηθύος που εκτεινόταν από τα Πυρηναία μέχρι τα Ιμαλάια, πριν από 92 εκ. χρόνια περίπου, σε βάθος 8 χιλιομέτρων, από ανερχόμενο μάγμα κατά μήκος ενός άξονα διεύρυνσης του ωκεανού πάνω από μια ζώνη καταβύθισης τμήματος παλαιότερου φλοιού. Ανυψώθηκε και τοποθετήθηκε στη σημερινή του θέση μέσα από μια σειρά πολύπλοκων γεωλογικών διεργασιών, κυρίως μέσα από την σύγκρουση Λιθοσφαιρικών Τεκτονικών Πλακών, της Αφρικανικής και της Ευρασιατικής και την καταβύθιση της πρώτης κάτω από τη δεύτερη.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η κίνηση αυτή συνεχίζεται μέχρι σήμερα με αποτέλεσμα την συνεχιζόμενη ανύψωση του Τροόδους καθώς και την έντονη σεισμική δραστηριότητα στην ευρύτερη περιοχή της Κύπρου και της Μεσογείου.

Ο Ωκεάνιος Φλοιός του Τροόδους έχει μία πλήρη στρωματογραφική ακολουθία, με όλα τα χαρακτηριστικά πετρώματα καλά διατηρημένα να εκτίθενται στην επιφάνεια, καθιστώντας εύκολη την πρόσβαση για επιστημονική παρατήρηση και εκπαίδευση. Στην οροσειρά του Τροόδους εμφανίζεται ολοκληρωμένη και συνεχής η ακολουθία των οφιολιθικών πετρωμάτων:

• Πετρώματα Μανδύα (χαρζβουργίτης, σερπεντινίτης)
• Σωρειτικά Πετρώματα (δουνίτης, βερλίτης, πυροξενίτης, γάββρος)
• Φλεβικά Πετρώματα - Σύστημα Πολλαπλών Φλεβών (διαβάσης, πλαγιογρανίτης)
• Ηφαιστειακά Πετρώματα - Προσκεφαλοειδείς Λάβες (βασάλτης, ολιβινικός βασάλτης)
• Χημικά ιζήματα (φαιόχωμα)

Μια συναρπαστική ιστορία 92 εκατομμυρίων χρόνων

Όπως έχει ήδη αναφερθεί, στον ευρύτερο χώρο της Κύπρου, πριν 92 εκατομμύρια χρόνια, η σύγκλιση των λιθοσφαιρικών πλακών την Αφρικής και της Αραβίας με την Ευρασιατική στον πυθμένα του ωκεανού της Νεοτηθύος, προκάλεσε το σπάσιμο του παλαιού ωκεάνιου φλοιού και την δημιουργία διαδοχικών ζωνών καταβύθισης και την καταβύθιση μέρους του φλοιού.

Για περίοδο πάνω από 10 εκατομμύρια χρόνια, κατά μήκος ενός τμήματος του άξονα διεύρυνσης της Νεοτηθύος, άρχισε να δημιουργείται - και σταδιακά να ανέρχεται - μάγμα βασαλτικής σύστασης, από το οποίο σχηματίστηκαν τα πετρώματα του Τροόδους. Πριν 70 εκατομμύρια χρόνια και με την συνεχιζόμενη σύγκλιση των πλακών, ο ηπειρωτικός φλοιός εισήλθε μέσα στη ζώνη καταβύθισης. Σαν αποτέλεσμα της σύγκρουσης τερματίστηκε η διαδικασία δημιουργίας νέου ωκεάνιου φλοιού και η μικροπλάκα του Τροόδους αποκόπηκε από τον νέο ωκεάνιο φλοιό, κινούμενη με αριστερόστροφη περιστροφή 90 μοιρών (Εικόνα 2).

Η συνεχιζόμενη σύγκρουση των πλακών ήταν ο πρωταρχικός παράγοντας για την σταδιακή ανύψωση του Τροόδους. Τα διάφορα στάδια αυτής της εξελικτικής γεωλογικής διαδικασίας - της ανύψωσης - αποτυπώνονται σήμερα στα θαλάσσια ιζηματογενή πετρώματα που αποτέθηκαν πάνω και γύρω από το Τρόοδος μέσα στα τελευταία 67 εκατομμύρια χρόνια, όπου το αρχικό θαλάσσιο περιβάλλον ήταν πολύ βαθύ και σταδιακά εξελίσσεται σε αβαθές.

Το Τρόοδος αναδύθηκε πάνω από την επιφάνια της θάλασσας πριν 10 εκατομμύρια χρόνια. Ο συνδυασμός της συνεχιζόμενης σύγκρουσης των πλακών και της σερπεντινίωσης του πυρήνα (ενυδάτωση των υπερβασικών πετρωμάτων του μανδύα της Γης), με τη δημιουργία δόμου, καθώς και η διαφορική διάβρωση που ακολούθησε σε κατοπινό στάδιο, οδήγησαν στην φαινομενική αναστροφή της ακολουθίας, με τα στρωματογραφικά χαμηλότερα πετρώματα να εμφανίζονται στα τοπογραφικά ψηλότερα σημεία της οροσειράς και τα άλλα στους πρόποδες.

H δημιουργία και η ανύψωση του Τροόδους στη σημερινή του θέση, δηλαδή 1952 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, είναι άμεσα συνδεδεμένη με την γένεση της Κύπρου. Αυτή η συνεχιζόμενη ανοδική πορεία, κατά την οποία παρατηρούνται και επεισόδια έξαρσης, προκάλεσαν έντονα τεκτονικά φαινόμενα και κατακερματισμό των πετρωμάτων. Η διάβρωση των πετρωμάτων που ακολούθησε με την ανάδυση του Τροόδους, οδήγησε στη δημιουργία ενός ακτινωτού δικτύου βαθιών κοιλάδων και στη διαμόρφωση ενός έντονου ανάγλυφου.

Το Τρόοδος, λοιπόν, είναι ένα μοναδικό παγκόσμιο φαινόμενο, ένας μοναδικός παγκόσμιος Γεώτοπος, καθώς είναι το καλύτερα διατηρημένο και πλήρως ανεπτυγμένο κομμάτι ωκεάνιου φλοιού πάνω στην επιφάνεια της Γης.

Πέραν του τεράστιου επιστημονικού ενδιαφέροντος, το Τρόοδος είναι πλούσιο σε ποικιλία και ποσότητα ορυκτών πόρων, μεταλλικών και αμέταλλων. Ο χαλκός (ενίοτε με μικρή περιεκτικότητα χρυσού) ο αμίαντος, ο χρωμίτης, το φαιόχωμα, η ώχρα ο κελαδονίτης και άλλες φυσικές χρωστικές ουσίες, είναι μέρος των γεωλογικών θησαυρών του Τροόδους.

Τα πλούσια κοιτάσματα χαλκού γνωστά στη γεωλογική oρολογία ως «κοιτάσματα κυπριακού τύπου» που βρίσκονται μέσα στα ηφαιστειακά πετρώματα, τις προσκεφαλοειδείς λάβες, στη περιφέρεια της οροσειράς, ήταν γνωστά από την αρχαιότητα, ενώ η εκμετάλλευση τους συνέβαλε διαχρονικά στην ευμάρεια και την ανάπτυξη του νησιού, καθιστώντας την Κύπρο συνώνυμη με τον χαλκό.

Συνολικά σαράντα σωροί από αρχαίες σκουριές που αποτελούν κατάλοιπα και απόδειξη της αρχαίας μεταλλευτικής και μεταλλουργικής δραστηριότητας, βρίσκονται διάσπαρτες σε πολλά μεταλλεία χαλκού στο νησί και είναι προστατευόμενες. Το μεταλλείο Σκουριώτισσας που λειτούργησε από την 3η χιλιετία π.Χ. μέχρι τις μέρες μας, καθώς και μια σειρά άλλων μεταλλείων μεικτών θειούχων κοιτασμάτων, εμπίπτουν μέσα στα όρια του γεωπάρκου (Εικόνα 3).

Μέσα στη περιοχή του γεωπάρκου και συγκεκριμένα μέσα στον σερπεντινίτη, βρίσκεται επίσης το αμιαντωρυχείο από όπου εξορύχθηκε ένα από τα μεγαλύτερα κοιτάσματα χρυσοτιλικού αμιάντου της Ευρώπης, καθώς και τα τρία υπόγεια μεταλλεία χρωμίτη μέσα σε δουνιτικά πετρώματα. Σήμερα δεν υπάρχει μεταλλευτική δραστηριότητα μέσα στα όρια του γεωπάρκου με εξαίρεση μικρής έκτασης περιστασιακές εξορύξεις φαιοχώματος. Επίσης υπάρχουν δύο χώροι λατόμευσης.

Ο ορεινός όγκος του Τροόδους επηρεάζει δραστικά τις κλιματολογικές συνθήκες της περιοχής και κυρίως τη βροχόπτωση γι’ αυτό και διαθέτει σημαντικούς υδάτινους πόρους που οφείλονται στην διείσδυση και αποθήκευση μεγάλων ποσοτήτων νερού σε μεγάλα βάθη μέσα από τα κατακερματισμένα πετρώματα και τη δημιουργία υδροφορέων, καθώς και την εκφόρτιση πηγών σε διάφορα υψόμετρα.

Στο χώρο του γεωπάρκου υπάρχουν πέραν των 60 επιλεγμένων γεωτόπων που μπορεί κάποιος να επισκεφθεί. Μπορεί να εξετάσει τις εμφανίσεις όλων των αντιπροσωπευτικών πετρωμάτων του οφιόλιθου και να μελετήσει τις γεωλογικές διεργασίες που συνέβησαν στον βυθό της Νεοτηθύος δημιουργώντας νέο ωκεάνιο φλοιό, κομμάτι του οποίου είναι και το Τρόοδος. Ή απλά να κάνει μια μεγάλη περιδιάβαση σε βάθος μέχρι τον μανδύα της Γης.

Περπατώντας στα βουνά του Τροόδους περπατάμε πάνω στα πετρώματα ενός αρχαίου ωκεάνιου φλοιού και ταυτόχρονα πάνω στα πετρώματα που σχηματίζονται σήμερα κατά μήκος των αξόνων διεύρυνσης των σύγχρονων ωκεανών (Εικόνα 4).

Ενδιαφέρον σημείο του χώρου είναι και το Κέντρο Πληροφόρησης Επισκεπτών (Εικόνα 5), όπου ο επισκέπτης έχει την ευκαιρία να παρακολουθήσει σχετικό φιλμάκι για τη γεωλογία και άλλα ενδιαφέροντα και αξιόλογα που υπάρχουν στο Τρόοδος, να δει τη συλλογή ορυκτών και πετρωμάτων της Κύπρου, αναπαράσταση αρχαίας μεταλλουργίας και ομοίωμα γαλαρίας και να προμηθευτεί πληροφοριακό υλικό.

Αξίζει να αναφερθεί ότι το κέντρο βρίσκεται μέσα στο χώρο του παλαιού αμιαντωρυχείου, όπου οι εργασίες αποκατάστασης και επαναφοράς του περιβάλλοντος προηγήθηκαν της δημιουργίας του γεωπάρκου. Το κτήριο είναι το παλιό σχολείο για τα παιδιά των αμιαντωρύχων, πλήρως ανακαινισμένο και απαλλαγμένο από ίνες αμιάντου.

Γεωπάρκο Τροόδους! Ο χώρος που συνδυάζει ένα έντονο γεωλογικό ενδιαφέρον με ένα φυσικό περιβάλλον εξαιρετικής ομορφιάς, με τη παραδοσιακή αρχιτεκτονική, τα βυζαντινά μοναστήρια και εκκλησίες (δέκα στον κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO), τα Εθνικά Δάση, τους μοναδικούς βιότοπους και οικοσυστήματα με προστατευόμενη χλωρίδα και πανίδα, τη γαστρονομία και τα γλυκόπιοτα κρασιά.

Ας ανεβούμε λοιπόν στο κέντρο της Γης μαζί!

[1] Field Excursion Guidebook, International Ophiolite Symposium, Nicosia, Cyprus, 1979

[2] Field Excursion Guidebook, Symposium TROODOS 87-Ophiolite and Oceanic Lithosphere, Nicosia Cyprus, 1987

[3] Η Γεωλογία της Κύπρου, Τμήμα Γεωλογικής Επισκόπησης Κύπρου, 1997

[4] Αποκατάσταση Περιβάλλοντος στό Μεταλλείο Αμιάντου, Τμήμα Γεωλογικής Επισκόπησης Κύπρου, 2003

[5] Χαλκός και Μεταλλεία Χαλκού στην Κύπρο, Τμήμα Γεωλογικής Επισκόπησης Κύπρου, 2005

Φωτογραφικό υλικό: Φωτογραφικό αρχείο Τμήματος Γεωλογικής Επισκόπησης

Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή ή αναδημοσίευση, μερική ή ολική, του εν λόγω περιεχομένου. Το RAWMATHUB.GR διατηρεί το αποκλειστικό δικαίωμα δημοσίευσης και παροχής αδειών αναδημοσίευσης κατόπιν έγγραφης άδειας, επιφυλασσόμενο για την άσκηση κάθε νόμιμου δικαιώματος του. Εφόσον επιθυμείτε να χρησιμοποιήσετε το περιεχόμενο, παρακαλούμε επικοινωνήστε μαζί μας στο Αυτή η διεύθυνση Email προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε..