Η Ρωσία, το νερό της Ναμίμπια και το ουράνιο

Disclaimer: Απαγορεύεται η αναδημοσίευση, αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική ή κατά παράφραση ή διασκευή ή απόδοση του περιεχομένου του παρόντος διαδικτυακού τόπου με οποιονδήποτε τρόπο, χωρίς αναφορά στο RAWMATHUB.GR (με ενεργό link) ή χωρίς την προηγούμενη γραπτή άδεια του RAWMATHUB.GR. 

Ο Impo Gift Kapamba Musasa κρατά ένα λάστιχο στο ένα χέρι και με το άλλο δείχνει έναν κήπο με λαχανικά. Ο Impo είναι δάσκαλος στο ερειπωμένο χωριό Leonardville στην επαρχιακή Ναμίμπια, όπου το νερό σπανίζει.

Τα λαχανικά που καλλιεργούνται για τα παιδιά στο δημοτικό σχολείο όπου διδάσκει, ποτίζονται από έναν από τους μεγαλύτερους υδροφόρους ορίζοντες στη γη. Τα υπόγεια ύδατα τρέφουν δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους και είναι η πηγή ζωής της ερήμου Καλαχάρι, η οποία εκτείνεται σε όλη τη Ναμίμπια, καθώς και στη γειτονική Μποτσουάνα και τη Νότια Αφρική.

Γύρω από το Leonardville, 240 μίλια από την πρωτεύουσα Windhoek, θαμνώδεις εκτάσεις συναντούν αμμόλοφους στο χρώμα της ώχρας που είναι γνωστοί ως «τα κόκκινα δάχτυλα της Καλαχάρι» (red fingers of the Kalahari) για τον τρόπο που απλώνονται στην απέραντη έρημο.

Το Leonardville είναι ένα χωριό εκτροφέων βοοειδών που ζουν από πενιχρά κρατικά κουπόνια και τοπικώς καλλιεργούμενα λαχανικά, αλλά βρίσκεται επίσης πάνω από τεράστια κοιτάσματα ουρανίου, το καύσιμο για τους πυρηνικούς αντιδραστήρες. Αυτό έχει στρέψει τα φώτα στο χωριό των μερικών χιλιάδων κατοίκων τα τελευταία χρόνια.

Στις βιτρίνες των καταστημάτων και σε διάφορα σημεία του χωριού, εμφανίζονται αφίσες που φέρουν το όνομα και το λογότυπο της Rosatom – Russian's State Atomic Energy Corporation, μιας από τις μεγαλύτερες εταιρείες ουρανίου στον κόσμο.

Η Rosatom έχει περάσει χρόνια προσπαθώντας να δημιουργήσει ένα ορυχείο στην ανατολική Ναμίμπια μετά την άρση της προσωρινής απαγόρευσης της εξόρυξης ουρανίου το 2017. Το απομονωμένο αφρικανικό χωριό έχει λάβει κάποια οικονομική υποστήριξη μέσω επενδύσεων από εταιρείες που συνδέονται με τη ρωσική κυβέρνηση.

Μια θυγατρική της Rosatom, η Headspring Investments, πρότεινε το 2011 τη χρήση μιας αμφιλεγόμενης μεθόδου εξόρυξης ουρανίου, γνωστή ως in-situ εξόρυξη, η οποία αφορά στην έγχυση ενός διαλύματος που περιλαμβάνει θεϊικό οξύ απευθείας στο κοίτασμα ουρανίου. Ενώ αυτή η μέθοδος χρησιμοποιείται συχνά στην Αυστραλία, δεν έχει επιχειρηθεί ποτέ στην Αφρική και δεν γίνεται συνήθως γύρω από υδροφόρους ορίζοντες, όπως αναφέρουν ειδικοί στην εξόρυξη.

Ενώ η προοπτική οικονομικής ανταμοιβής κάνει ορισμένους ντόπιους υποστηρικτικούς σε ένα πιθανό ορυχείο στην περιοχή, η πρόταση της Rosatom έχει επίσης εγείρει ανησυχίες.

Ο Calle Schlettwein, υπουργός γεωργίας, υδάτων και αναδιαμόρφωσης χρήσεων γης, έχει ήδη αναφέρει στην Εθνοσυνέλευση της Ναμίμπια στις 29 Φεβρουαρίου 2024 ότι οι δραστηριότητες της Headspring θα μπορούσαν να «θέσουν σε κίνδυνο τα υπόγεια ύδατα» στη Ναμίμπια, τη Νότια Αφρική και τη Μποτσουάνα, «καταστρέφοντας την οικονομική βάση για ολόκληρη την περιοχή».

Επιπλέον, λόγω της ανάγκης ψύξης του εξοπλισμού κατά την εξόρυξη ουρανίου, η διαδικασία είναι επίσης μία από τις πιο απαιτητικές εργασίες σε χρήση νερού. Η Ναμίμπια ήδη αντιμετωπίζει σημαντικά ζητήματα λόγω της κλιματικής αλλαγής και, καθώς οι βροχοπτώσεις έχουν μειωθεί σηαντικά, οι κάτοικοι εξαρτώνται περισσότερο από τους υδροφόρους ορίζοντες για να καλλιεργήσουν την τροφή τους. Με την προοπτική ενός ορυχείου ουρανίου και τις επιπτώσεις του να τους απειλούν, οι ντόπιοι αγρότες ανησυχούν ότι θα αντιμετωπίσουν πολύ σοβαρές συνέπειες.

«Η ρύπανση πρόκειται να αλλάξει τα μέσα διαβίωσης των ανθρώπων», λέει ο δάσκαλος Impo, κοιτάζοντας τις καλλιέργειες του. Ορισμένοι ντόπιοι ιδιοκτήτες γης έχουν αρχίσει ακόμη και εκστρατείες κατά του σχεδιαζόμενου ορυχείου ουρανίου, ζητώντας από την κυβέρνηση να εξετάσει τους κινδύνους στην παροχή νερού.

«Εάν επιτραπεί η εξόρυξη ουρανίου, θα μπορούσε να καταστήσει το νερό στη νοτιοανατολική περιοχή της Ναμίμπια ακατάλληλο για ανθρώπινη και ζωική κατανάλωση, φέρνοντας ουσιαστικά τη γεωργία της περιχοής σε πλήρες και μόνιμο αδιέξοδο», δήλωσε ο πρώην πρόεδρος της Namibia Agricultural Union (NAU), Piet Gouws.

Καθώς διαφαινόταν ότι η Rosatom βρισκόταν στο κατώφλι της επίτευξης του στόχου της για την κατασκευή του ορυχείου ουρανίου, η κυβέρνηση της Ναμίμπια ακύρωσε τις άδειες γεώτρησης τον Νοέμβριο του 2021, επικαλούμενη μη συμμόρφωση με τους αδειοδοτικούς όρους. Πολλοί αγρότες ήλπιζαν ότι αυτά ήταν το τελευταία νέα που θα άκουγαν για την Headspring. Αλλά η Rosatom επέμεινε, προσπαθώντας να κερδίσει υποστηρικτές με πιο ήπιους τρόπους.

Από το 2021, η Rosatom κατηγορήθηκε ότι διεξήγαγε μια εκστρατεία επιρροής (influence campaign) στη Ναμίμπια, χρηματοδοτώντας ταξίδια κυβερνητικών αξιωματούχων και δημοσιογράφων για να επισκεφθούν τη Ρωσία.

Τον Απρίλιο του 2024, η θυγατρική της Rosatom, Uranium One, κάλεσε τον Υπουργό Υγείας και Κοινωνικών Υπηρεσιών της Ναμίμπια Kalumbi Shangula στο Σότσι της Ρωσίας για να παρευρεθεί στην Atomexpo 2024, μια εκδήλωση για την πυρηνική βιομηχανία που διοργάνωσε η Rosatom, όπου μίλησε για τα αυξανόμενα κρούσματα καρκίνου στη χώρα του. Η Uranium One είχε νωρίτερα δωρίσει ένα σύχρονο όχημα στο Υπουργείο Υγείας της Ναμίμπια.

Ο Pijoo Nganate, ο κυβερνήτης της περιοχής Omaheke όπου βρίσκεται το Leonardville, έχει επίσης επισκεφθεί τη Ρωσία πολλές φορές σε ταξίδια που επιβεβαίωσε ότι χρηματοδοτήθηκαν τουλάχιστον εν μέρει από τη Rosatom.

«Αφήστε τους να κάνουν αυτούς τους ισχυρισμούς», είπε όταν πληροφορήθηκε για τις κατηγορίες ότι η τοπική ηγεσία ευθυγραμμίζεται με τη ρωσική κρατική οντότητα, προσθέτοντας: «Αυτό δεν έχει σημασία, χάνετε τη μεγαλύτερη εικόνα». Συνέχισε λέγοντας ότι τα υπουργεία της Ναμίμπια είχαν ζητήσει κάποιες δωρεές με τη μορφή τροφίμων και φαρμάκων από τη Rosatom, και όχι το αντίστροφο, και επεσήμανε τη σοβαρή ανεργία και τη φτώχεια στην περιοχή Omaheke. Η περιοχή Omaheke έχει τον μικρότερο πληθυσμό στη Ναμίμπια, αλλά ένα από τα υψηλότερα ποσοστά φτώχειας, με 51% του πληθυσμού να βρίσκεται κάτω από το όριο.

Και άλλοι κυβερνητικοί αξιωματούχοι περιλαμβάνονται σε ταξιδιωτικά έγγραφα, καθώς συμμετείχαν σε πολλαπλά χορηγούμενα ταξίδια στη Ρωσία και το Καζακστάν μεταξύ 2022 και 2023. Οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι της Ναμίμπια που εμφανίζονται σε αυτά τα έγγραφα είναι ο κυβερνήτης Nganate, ο Obeth Kandjoze, διευθυντής της Εθνικής Επιτροπής Σχεδιασμού, ο περιφερειακός κυβερνήτης Hardap Salomon April, ο οποίος δήλωσε αδυναμία να παραστεί και ο πρόεδρος της μόνιμης κοινοβουλευτικής επιτροπής για τους φυσικούς πόρους, Tjeero Tweya.

Απαντώντας στο αίτημα για σχολιασμό σχετικά με τις κατηγορίες ότι η εταιρεία προσπαθεί να αποκτήσει επιρροή μέσω δωρεών και χορηγούμενων ταξιδιών, ο εκπρόσωπος της Rosatom, Riaan van Rooyen, είπε: «Είναι απογοητευτικό να βλέπεις και να ακούς ότι υπάρχουν εκείνοι οι κυνικοί άνθρωποι που χαρακτηρίζουν την κοινωνική προσφορά της Uranium One. ως προσπάθεια greenwashing ή ακόμα και δωροδοκίας».

«Στην περιοχή, οι κάτοικοι είχαν πολλές ευκαιρίες και χρόνο για να αναβαθμίσουν τις κοινότητες τους», είπε, αναφερόμενος στους αγρότες που κατέχουν τη γη.

Για τους επικριτές της Rosatom, τα σχόλια του van Rooyen ήταν ένα παράδειγμα προσπαθειών πυροδότησης φυλετικών εντάσεων που επιμένουν περισσότερες από τρεις δεκαετίες μετά το τέλος του απαρτχάιντ, μεταξύ πλουσιότερων, κυρίως λευκών γαιοκτημόνων και φτωχότερων έγχρωμων χωρικών που έλκονται από τις υποσχέσεις της ρωσικής εταιρείας.

Το Leonardville είναι ένα φτωχό και άγονο χωριό με στοιχειώδες οδικό δίκτυο και σπίτια από λαμαρίνα, όπου οι κάτοικοι περνούν ολόκληρες μέρες μέσα σε αυτά για να γλιτώσουν από την ανυπόφορη ζέστη. Οι νέοι περιφέρονται σε ομάδες αναζητώντας δουλειά και ξοδεύουν χρήματα σε αλκοόλ. Πολλοί παρασύρονται στο εμπόριο ναρκωτικών ενώ οι μητέρες προσεύχονται για ένα καλύτερο μέλλον για τα παιδιά τους.

Γύρω από τον οικισμό, οι συνθήκες διαβίωσης είναι δύσκολες καθώς συχνά 10 άτομα ζουν σε ένα σπίτι δύο υπνοδωματίων. Οι κάτοικοι του χωριού λένε ότι αισθάνονται ότι τους εκμεταλλεύονται οι κατά κύριο λόγο λευκοί ιδιοκτήτες γης που υπαγορεύουν τους όρους εργασίας και την αμοιβή τους. Οι λευκοί αγρότες κατέχουν το 70% της γεωργικής γης στη Ναμίμπια, ενώ οι έγχρωμοι κατείχαν μόλις το 16% έως το 2018, σύμφωνα με την Στατιστική Υπηρεσία της Ναμίμπια (NSA), παρόλο που ο πληθυσμός της Ναμίμπια αποτελείται κατά 98,2% από έγχρωμους.

το 2023, τα ασθενοφόρα - τα οποία συχνά πρέπει να διανύσουν 145 χιλιόμετρα από την Gobabis, την περιφερειακή πρωτεύουσα και την πλησιέστερη πόλη, για να φτάσουν στο χωριό - σταμάτησαν να έρχονται στο Leonardville, αφού η κυβέρνηση της Omaheke απέσυρε τη χρηματοδότηση λόγω του κόστους και της απόστασης.

Τα οχήματα της αστυνομίας έχουν καταστραφεί από το χώμα και την άμμο και δεν έχουν αντικατασταθεί. Η ενδοοικογενειακή βία αυξάνεται. «Το βράδυ καλούμε την αστυνομία. Αλλά η αστυνομία δεν έρχεται», είπε η Magdelena, μια 53χρονη μητέρα πέντε παιδιών στο χωριό, η οποία είπε ότι η χρήση ναρκωτικών και οι βανδαλισμοί αυξάνονται. Όλα τα παιδιά της, εκτός από ένα, ψάχνουν για δουλειά.

Η Petronella Subelelo, κάτοικος του Leonardville, ανησυχεί για την έλλειψη θέσεων εργασίας και το αυξανόμενο ποσοστό εγκληματικότητας. Πιστεύει ότι η εξόρυξη ουρανίου μπορεί να βοηθήσει να βελτιωθεί η κατάσταση στην κοινότητα.

«Επειδή δεν υπάρχουν ευκαιρίες εργασίας, οι νέοι πίνουν πολύ και η εγκληματικότητα αυξάνεται συνεχώς», είπε η συνταξιούχος, που γεννήθηκε και μεγάλωσε στο χωριό. «Γιατί δεν μπορεί να ανοίξει το ορυχείο στο Leonardville; Αυτό θέλουμε να μάθουμε».

Περίπου 800 άνθρωποι έχουν πεθάνει από υποσιτισμό στην περιοχή Omaheke από το 2022, συμπεριλαμβανομένων 45 παιδιών το 2023, σύμφωνα με τον κυβερνήτη Nganate.

Τα τρόφιμα συχνά καλλιεργούνται τοπικά και χιλιάδες άνθρωποι βασίζονται στα υπόγεια ύδατα για τη διατροφή τους. Οι τιμές βασικών προϊόντων όπως το σιτάρι, το καλαμπόκι, τα ζυμαρικά και το ρύζι αυξήθηκαν δραματικά τον Απρίλιο του 2022, μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Η Ναμίμπια κήρυξε κατάσταση έκτακτης ανάγκης λόγω ξηρασίας τον Μάιο, την δεύτερη σε πέντε χρόνια.

Η ανάλυση δεδομένων από το Google Earth Engine για το υπέργειο γλυκό νερό και τη φυτική ζωή, δείχνει ότι η βλάστηση μειώθηκε σημαντικά μεταξύ 2011 και 2021. Η κυβέρνηση ανακοίνωσε σχέδια να θανατώσει εκατοντάδες άγρια ​​ζώα για να αποτρέψει την πείνα για τους κατοίκους της Ναμίμπια τον Αύγουστο, εν μέρει επειδή δεν υπήρχε αρκετό γλυκό νερό για να συντηρηθούν.

Χωρίς τον υδροφόρο ορίζοντα που εμπλέκεται στα σχέδια της Rosatom, θα μπορούσε να αποκοπεί μια ζωτικής σημασίας γραμμή νερού για τη Ναμίμπια και τις γειτονικές χώρες.

Στο πλαίσιο αυτού που υποστηρίζει η Rosatom ότι είναι μια προσπάθεια ανακούφισης του υποσιτισμού, η εταιρεία δημιούργησε μια κουζίνα στις 24 Μαΐου 2024 στο Δημοτικό Σχολείο Noasanabis στο Leonardville, το ίδιο σχολείο όπου διδάσκει ο Impo, επενδύοντας περισσότερα από 22.000 δολάρια ΗΠΑ ετησίως στο έργο σίτισης. Η κουζίνα, εξοπλισμένη με σύγχρονο εξοπλισμό και σκεύη, απασχολεί 10 μάγειρες για να ταΐσουν περισσότερα από 600 παιδιά.

Η Salome Witbooi, η πρόεδρος του Συμβουλίου του χωριού Leonardville, είπε ότι η κουζίνα θα βοηθήσει στην αντιμετώπιση του υποσιτισμού και προέτρεψε τους κατοίκους να μην την βανδαλίσουν, καθώς η εγκληματικότητα αυξάνεται στο χωριό.

Με τις νέες εγκαταστάσεις, οι προσπάθειες της Impo να ταΐσει τους μαθητές του έχουν ξεχαστεί σε μεγάλο βαθμό, καθώς το σχολείο δεν χρειάζεται πια τα προϊόντα από τον λαχανόκηπο του.

Αντίθετα, πολλοί στο χωριό ελπίζουν ότι ένα ορυχείο ουρανίου μπορεί επιτέλους να τους βγάλει από την φτώχεια, παρόλο που άλλοι φοβούνται ότι η κοινότητα μπορεί να πληρώσει βαρύ τίμημα για αυτό.

Το 2010, ο τότε Ρώσος πρόεδρος Dmitry Medvedev και ο πρωθυπουργός Vladimir Putin ταξίδεψαν στη Ναμίμπια για να υπογράψουν ένα μνημόνιο προθέσεων για εργασίες εξερεύνησης ουρανίου στη χώρα. Ο Sergei Kiriyenko, επικεφαλής της Rosatom, ανέφερε ότι η Ρωσία σχεδίαζε να επενδύσει περίπου 1 δισ. δολάρια στο ουράνιο της Ναμίμπια.

Την ίδια χρονιά, η Headspring απέκτησε οκτώ αποκλειστικές άδειες αναζήτησης (EPLs) στη Ναμίμπια. Η εταιρεία άρχισε να δημιουργεί εγκαταστάσεις δοκιμών νερού σε πολλά αγροκτήματα στο Leonardville μετά την απόκτηση πιστοποιητικού περιβαλλοντικής συμμόρφωσης (ECC) το 2011, με τη διάνοιξη τουλάχιστον 600 γεωτρήσεων εξερεύνησης και 36 γεωτρήσεων για την παρακολούθηση του νερού σε 39 διαφορετικά αγροκτήματα. Το έργο αναμενόταν να διαρκέσει 15 έως 25 χρόνια.

Αυτές οι άδειες δεν εγκρίθηκαν αρχικά για εξερεύνηση ουρανίου, λόγω μιας απαγόρευσης σε εθνικό επίπεδο για 10 χρόνια. Ωστόσο, η κυβέρνηση της Ναμίμπια ήρε το moratorium της εξόρυξης ουρανίου το 2017. Όταν το έκανε, επέκτεινε όλες τις άδειες της Headspring σε «υλικά πυρηνικών καυσίμων», επιτρέποντας στην εταιρεία να πραγματοποιήσει γεωτρήσεις για ουράνιο.

Ο αξιωματούχος που ενέκρινε τις άδειες εξερεύνησης της Headspring για την εξόρυξη ουρανίου ήταν ο Επίτροπος Ορυχείων Erasmus Shivolo, ο οποίος απομακρύνθηκε από το ρόλο του τον Οκτώβριο του 2022 μετά από καταγγελίες ότι είχε λάβει δωρεές ύψους 2,8 εκατ. ΗΠΑ από μία κινέζικη εξορυκτική εταιρεία λιθίου με την επωνυμία Xinfeng Investments, σύμφωνα με τα μέσα ενημέρωσης της Ναμίμπια.

Ο υπουργός Ορυχείων και Ενέργειας Tom Alweendo δεν απέλυσε τον Shivolo, αλλά τον μετέφερε σε διαφορετικό τμήμα του υπουργείου. Ο Alweendo αρνήθηκε τις κατηγορίες ότι γνώριζε τη δωροδοκία.

Κατά τη διάρκεια των γεωτρήσεων, η Headspring ανακάλυψε ένα μεγάλο κοίτασμα ουρανίου στον ψαμμίτη κάτω από τον υδροφόρο ορίζοντα που «θεωρείται ότι είναι κατάλληλο για επιτόπια εκχύλιση», είπε. Το επόμενο βήμα θα περιλάμβανε τη διάνοιξη περισσότερων οπών και την έγχυση ενός αραιού διαλύματος θεϊικού οξέος στο έδαφος για να φτάσει στο ουράνιο.

Για να ξεκινήσει η γεώτρηση, η Headspring έπρεπε να αποκτήσει ακόμη ένα πιστοποιητικό περιβαλλοντικής συμμόρφωσης από μια αδειοδοτημένη εταιρεία συμβούλων. Η Headspring πλησίασε δύο εταιρείες για το πιστοποιητικό, αλλά και οι δύο αρνήθηκαν να προχωρήσουν στην πιστοποίηση, με τη δεύτερη να αναφέρει «ασυμβίβαστες διαφορές» με τη Headspring ως αιτία.

Σε εκείνο το σημείο, οι αγρότες του Leonardville είχαν αρχίσει να κινητοποιούνται ενάντια στην Headspring και η κυβέρνηση το παρατήρησε. Ο πρώην εκτελεστικός διευθυντής γεωργίας Percy Misika ενημέρωσε την εταιρεία με επιστολή του στις 9 Νοεμβρίου 2021, ότι η κυβέρνηση ακυρώνει δύο άδειες εξόρυξης λόγω «εξαιρετικής αμέλειας».

«Με βάση τις κατάφωρες παραβιάσεις και τη μη συμμόρφωση με τους όρους της άδειας, η Άδεια Νο 11561 και η Άδεια Νο 11562 ανακαλούνται με την παρούσα με άμεση ισχύ και δεν επιτρέπονται περαιτέρω γεωτρήσεις», έγραψε ο Misika.

«Παρόλο που δεν πραγματοποιούνται εξορυκτικές δραστηριότητες, ο αριθμός των γεωτρήσεων που έχουν ανοίξει, έχει αγνοήσει τους όρους της αδειοδότησης για σωστή σφράγιση και ενέματα πλήρωσης», είπε ο υπουργός Γεωργίας Schlettwein μιλώντας στους βουλευτές στην Εθνοσυνέλευση.

Αν και η Headspring έχασε δύο από τις άδειες που της είχαν απονεμηθεί, έχει ακόμα επτά. Άλλες οκτώ άδειες εμφανίζονται σε δημόσια μητρώα υπό την ιδιοκτησία μιας εταιρείας που ονομάζεται Green Mining, η οποία πιθανότατα έχει εταιρική σχέση με την Headspring.

Σε μια βιτρίνα στο Leonardville υπάρχει μια αφίσα στα Afrikaans  - την πιο ομιλούμενη γλώσσα στο χωριό  - η οποία γράφει: «Η Headspring Investments γνωρίζει ότι διαδίδονται φήμες σχετικά με τις δραστηριότητες στο Tripoli», ένα αγρόκτημα στο χωριό, όπου οι φήμες μιλούν για μόλυνση των υπόγειων υδάτων λόγω των εξορυκτικών δραστηριοτήτων. «Αν θέλετε να μάθετε περισσότερα και θέλετε να εξοικειωθείτε με τις δραστηριότητες εκεί, καλέστε τον Riaan van Rooyen».

Ο Van Rooyen είναι ο αναπληρωτής διευθυντής στρατηγικής επικοινωνίας και διαχείρισης φήμης για την Uranium One, μέσω της οποίας δραστηριοποιείται η Headspring στη χώρα. Ο Rooyen έχασε την προηγούμενη δουλειά του στην Bank Windhoek, αφού συνέκρινε τους έγχρωμους κατοίκους με τους πιθήκους σε μια ανάρτηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Οι ανακοινώσεις της εταιρείας είχαν ως στόχο την αντιμετώπιση των ανησυχιών σχετικά με τη χρήση θεϊικού οξέος στην εξόρυξη ουρανίου. Σε περιοχές όπου η στάθμη του νερού είναι πολύ υψηλή, οι εταιρείες δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν την εξόρυξη ανοιχτού λάκκου όπως κάνουν στην έρημο της Ναμίμπια, γιατί τα ορυχεία θα πλημμύριζαν. Αντίθετα, αναγκάζονται να εγχύσουν είτε ένα ισχυρό οξύ ή μια αλκαλική ουσία - όπως το ανθρακικό νάτριο - ώστε να εκχυλίσουν το ουράνιο, να το συλλέξουν και να το οδηγήσουν προς καθαρισμό.

Κατά τη διάρκεια μιας ενημέρωσης Τύπου με θέμα την πιθανή μόλυνση του υδροφόρου ορίζοντα τον Μάρτιο, οι δημοσιογράφοι ρώτησαν σχετικά τον van Rooyen. Ο van Rooyen απάντησε ότι οι αγρότες «χρησιμοποιούσαν θεϊικό οξύ για δεκαετίες στην περιοχή της υδάτινης λεκάνης Stampriet», κάτι που η ένωση εξόρυξης ουρανίου Stampriet Aquifer (SAUMA) αποκάλεσε παραπληροφόρηση.

Ένας τοπικός αγρότης, όπως ισχυρίστηκε ο van Rooyen, χρησιμοποίησε θεϊικό οξύ για να μειώσει την τιμή του pH του εδάφους. Ορισμένα τρόφιμα, ιδιαίτερα οι φράουλες και τα βατόμουρα, αναπτύσσονται καλύτερα όταν το pH είναι χαμηλότερο, αλλά κανένα από τα δύο φρούτα δεν είναι ενδημικά στη Ναμίμπια και δεν έχουν παρατηρηθεί ανάλογες καλλιέργειες στο Leonardville. «Λοιπόν γιατί ανησυχούν τόσο;» κατέληξε ο van Rooyen. Όταν του ζητήθηκε να διευκρινίσει το σχόλιο, απάντησε ότι ο υποτιθέμενος αγρότης δεν μπορούσε να εντοπιστεί και ότι δεν μπορούσε να δώσει περισσότερες λεπτομέρειες γιατί «εμείς, στη Headspring, δε γνωρίζουμε τι έκανε λάθος ο αγρότης».

Όταν ρωτήθηκε εάν η Headspring θα μπορούσε να παράγει αναφορές για το νερό που να δείχνουν τα πριν και μετά επίπεδα ουρανίου και θεϊικού οξέος στον υδροφόρο ορίζοντα, ο van Rooyen απάντησε με μια φωτογραφία τριών φακέλων και είπε: «Έχουμε αποδείξεις για τις αναλύσεις νερού».

Η Rosatom χρειάζεται έγκριση από τρεις διαφορετικές κυβερνητικές υπηρεσίες για να επαναφέρει την ισχύ των αδειών της και να ξαναρχίσει τις γεωτρήσεις, θέτοντας τις βάσεις για ένα έργο πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων που θα μπορούσε να εδραιώσει τη θέση της Ρωσίας στην αγορά ουρανίου για δεκαετίες.

Από αυτές τις υπηρεσίες, το Υπουργείο Ορυχείων και Ενέργειας της Ναμίμπια (Namibian Ministry of Mines and Energy) και το Υπουργείο Περιβάλλοντος, Δασοκομίας και Τουρισμού (Ministry of Environment, Forestry and Tourism) φέρεται να μην παρεμπόδισαν το σχέδιο της Rosatom, το οποίο αναφέρεται σε κυβερνητικά έγγραφα ως «Project Wings». Το Υπουργείο Γεωργίας, Μεταρρύθμισης Υδάτων και Αναδιαμόρφωσης Χρήσεων Γης (Ministry for Agriculture, Water and Land Reform), είναι το μόνο που δημιουργεί εμπόδια στη διαδικασία.

«Στο τέλος της ημέρας, δεν μπορούμε να επιβιώσουμε χωρίς νερό και φαγητό, αλλά μπορούμε να ζήσουμε χωρίς άνθρακα ή ουράνιο», δήλωσε ο υπουργός Γεωργίας Schlettwein.

Η τύχη αυτών των αδειών θα αποφασιστεί τώρα από την κυβέρνηση της Ναμίμπια, η οποία προέκυψε μετά από τις εκλογές στις 27 Νοεμβρίου. Ο Netumbo Nandi-Ndaitwah που κέρδισε τις εκλογές, δεν έχει σχολιάσει τη διαμάχη, αλλά η ρωσική επιρροή στη χώρα είναι βαθιά και μακρά.

Η πρώην Σοβιετική Ένωση υποστήριξε την εξόριστη κυβέρνηση της παράταξης Swapo πριν η χώρα αποσχιστεί από το απαρτχάιντ της Νότιας Αφρικής το 1990. Το κόμμα εξακολουθεί να βρίσκεται στην εξουσία μέχρι σήμερα και δεν έχει χάσει ποτέ εκλογές.

Τώρα είναι η σειρά της Ρωσίας να ζητήσει κάτι από τη Ναμίμπια.

Η Ναμίμπια έγινε ο δεύτερος μεγαλύτερος παραγωγός ουρανίου στον κόσμο το 2021, πίσω μόνο από το Καζακστάν, έναν μακροχρόνιο σύμμαχο της Ρωσίας. Το ουράνιο της Ναμίμπια έχει γίνει πιο σημαντικό για την αφρικανική ήπειρο από το κλείσιμο του ορυχείου ουρανίου Arlit στον Νίγηρα, λίγο πριν οι στρατιωτικοί ηγέτες της Ρωσίας αντικαταστήσουν την πολιτική κυβέρνηση, η οποία είχε δυτική υποστήριξη.

Εάν οι άδειες γεώτρησης της Rosatom αποκατασταθούν στη Ναμίμπια, η Ρωσία θα βρεθεί να έχει τον έλεγχο μιας από τις πιο σημαντικές πηγές πυρηνικών καυσίμων στον κόσμο.

Η Ρωσία κατείχε το 40% της συνολικής υποδομής μετατροπής ουρανίου στον κόσμο από το 2020 και το 46% της συνολικής ικανότητας εμπλουτισμού ουρανίου, σε μια εποχή που οι χώρες στρέφονται προς την πυρηνική ενέργεια. Τον Μάιο, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Joe Biden υπέγραψε ένα δικομματικό νομοσχέδιο που απαγορεύει τις εισαγωγές εμπλουτισμένου ουρανίου στη Ρωσία, το οποίο εξακολουθεί να αποτελεί περίπου το 35% του πυρηνικού καυσίμου των ΗΠΑ.

Λόγω του πολέμου στην Ουκρανία, πολλά ευρωπαϊκά κράτη άρχισαν να επενδύουν στην πυρηνική ενέργεια, σε μια προσπάθεια να μειώσουν την εξάρτηση τους από το ρωσικό φυσικό αέριο. Στις 13 Μαΐου 2022, το Ηνωμένο Βασίλειο δημιούργησε ένα ταμείο για να καταστεί δυνατή η κατασκευή οκτώ νέων πυρηνικών αντιδραστήρων έως το 2030, ενώ το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενέκρινε νόμο της Ευρωπαϊκής Ένωσης που χαρακτηρίζει την πυρηνική ενέργεια ως πράσινη στις 6 Ιουλίου του ίδιου έτους.

Ωστόσο, οι ενεργειακοί αναλυτές ανησυχούν ότι οι προσπάθειες μπορεί να αφήσουν πολλές κυβερνήσεις να εξαρτώνται από μια εφοδιαστική αλυσίδα πυρηνικής ενέργειας που ήδη κυριαρχείται από ρωσικές κρατικές επιχειρήσεις.

«Η Rosatom είναι βασικός παράγοντας στα πυρηνικά καύσιμα παγκοσμίως και πουλά αγαθά και υπηρεσίες στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ», δήλωσε ο James Acton του Ινστιτούτου Ενέργειας Carnegie, ενόψει της πρώτης επετείου του πολέμου στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2023. «Ειρωνικά, η διαδικασία απεξάρτησης από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα έχει αφήσει την Ευρώπη να εξαρτάται ιδιαίτερα από τις ρωσικές εξαγωγές πυρηνικών καυσίμων».

Στις 18 Ιουνίου 2024, η Γερουσία των ΗΠΑ ψήφισε τον νόμο ADVANCE για να επιταχύνει την υιοθέτηση πυρηνικών αντιδραστήρων επόμενης γενιάς στις ΗΠΑ. Η Darya Dolzikova, ερευνήτρια στο Royal United Services Institute, έγραψε τον Μάρτιο ότι «οι επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας των ΗΠΑ ενδέχεται να δυσκολευτούν να διατηρήσουν σε λειτουργία τους πυρηνικούς σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής, εάν διακοπεί η προμήθεια ρωσικού εμπλουτισμένου ουρανίου».

Στις 15 Νοεμβρίου, η Ρωσία άρχισε να περιορίζει τις εξαγωγές εμπλουτισμένου ουρανίου στους πυρηνικούς σταθμούς των ΗΠΑ ως απάντηση στις κυρώσεις.

Το διοικητικό συμβούλιο της Rosatom προεδρεύεται από τον Sergey Kirienko, έναν πρώην πρωθυπουργό της Ρωσίας, ο οποίος έχει παραδεχτεί ότι «ενορχηστρώνει την προσάρτηση των κατεχόμενων εδαφών της Ουκρανίας από τη Ρωσία». Η εταιρεία φέρεται επίσης να παρείχε εξοπλισμό και όπλα στον ρωσικό στρατό. Η Ναμίμπια απείχε από ψηφοφορία των Ηνωμένων Εθνών που καταδίκαζε την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία τον Μάρτιο του 2022, μαζί με την πλειοψηφία των αφρικανικών εθνών.

Εν τω μεταξύ, η Ρωσία έχει αρχίσει να συνεργάζεται με άλλες χώρες για να δημιουργήσουν τους δικούς τους αντιδραστήρες σε όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένης της Κίνας, της Ινδίας, του Ιράν και του Μπαγκλαντές, ενώ μνημόνια συνεργασίας για την πυρηνική συνεργασία έχουν υπογραφεί με τη Ζιμπάμπουε, το Μάλι, την Μπουρκίνα Φάσο και τη Βραζιλία.

Στην Τουρκία, η Rosatom πρωτοστάτησε σε ένα μοντέλο «build-to-own» όπου το ρωσικό κράτος χρηματοδοτεί πυρηνικούς αντιδραστήρες τους οποίους κατασκευάζει σε χώρες εκτός Ρωσίας και τελικά κατέχει, πουλώντας την ηλεκτρική ενέργεια πίσω στην ίδια τη χώρα στην οποία έχουν κατασκευαστεί οι αντιδραστήρες. Στελέχη της Rosatom ανέφεραν ότι οι πυρηνικοί σταθμοί στην Τουρκία θα μπορούσαν να προμηθευτούν ουράνιο από τη Ναμίμπια μόλις αναπτυχθεί το προγραμματισμένο ορυχείο στο Leonardville.

Από τότε που έχασε τις άδειες εξερεύνησης, η Rosatom ανακοίνωσε επίσης σχέδια για τη χρηματοδότηση ενός πυρηνικού σταθμού στη Ναμίμπια. Η ανάπτυξη θα μπορούσε να σηματοδοτήσει την πρώτη φορά που η εφοδιαστική αλυσίδα μιας αφρικανικής χώρας θα ελέγχεται από το ρωσικό κράτος, από την εξαγωγή του ουρανίου έως τη στιγμή που οι ράβδοι αναλωμένου καυσίμου αφαιρούνται από τον πυρηνικό αντιδραστήρα.

Τον Απρίλιο, ο Ryan Collyer, διευθύνων σύμβουλος της Rosatom για την Κεντρική και Νότια Αφρική, επισκέφθηκε τη Νότια Αφρική, όπου το πυρηνικό εργοστάσιο Koeberg της Rosatom στο Κέιπ Τάουν, είναι ο μόνος πυρηνικός αντιδραστήρας στην ήπειρο. Ο Collyer προέτρεψε τη Νότια Αφρική «να αγκαλιάσει την πυρηνική ενέργεια».

Όμως η Ρωσία δεν είναι η μόνη χώρα που θέλει να ελέγξει τις εφοδιαστικές αλυσίδες που τροφοδοτούν πυρηνικές εγκαταστάσεις. Ευρισκόμενο στην έρημο Namib, κοντά στην παραλιακή πόλη Arandis και 70 χιλιόμετρα από το Swakopmund στην ακτή του Ατλαντικού, το Rossing, το μεγαλύτερο ανοιχτό ορυχείο ουρανίου της Ναμίμπια, έχει προσελκύσει επενδύσεις από την Κίνα τα τελευταία χρόνια, με την China National Uranium Corporation (CNNC) να αγοράζει του 69% των μετοχών της εκμετάλλευσης από τον όμιλο Rio Tinto το 2018. Η κυβέρνηση του Ιράν κατέχει επίσης το 15% του ορυχείου Rossing από το 1976.

Εργαζόμενοι στο ορυχείο Rossing είπαν στο Al Jazeera ότι απολύθηκαν μετά την εξαγορά από την Κίνα και αντικαταστάθηκαν με εργολάβους, που είναι πιο εύκολο να προσληφθούν και να απολυθούν και δεν έχουν πρόσθετα έξοδα, όπως συνταξιοδοτικές εισφορές. Η CNNC κατέχει επίσης το ορυχείο Husab, μόλις 5 χιλιόμετρα νότια, το οποίο πρόκειται να ξεπεράσει την παραγωγή ουρανίου του Rossing τα επόμενα χρόνια.

Πρώην εργαζόμενοι κατηγόρησαν τους Κινέζους ιδιοκτήτες για τακτικές «καταστροφής των συνδικάτων» στις εγκαταστάσεις ουρανίου της στη Ναμίμπια. Η CNNC απέλυσε ολόκληρο το παράρτημα της Ένωσης Μεταλλωρύχων της Ναμίμπια (Miners Union of Namibia, MUN) στο Rossing αφού διαμαρτυρήθηκαν για την κατάργηση των προτύπων υγείας και ασφάλειας, σύμφωνα με σχετικούς ισχυρισμούς.

Μια φορητή συσκευή παρακολούθησης της ατμοσφαιρικής ρύπανσης γύρω από το Swakopmund, τη δεύτερη πιο ανεπτυγμένη πόλη της Ναμίμπια με 75.921 κατοίκους και 66 χιλιόμετρα από το ορυχείο της CNNC, έδειξε υψηλά επίπεδα σωματιδίων PM2,5, που συνδέονται με περιπτώσεις καρκίνου. Τα περιστατικά καρκίνου αυξάνονται στη Ναμίμπια και παράδειγμα αποτελεί και ο θάνατος από καρκίνο του τρίτου προέδρου της χώρας, Hage Geingob, τον Φεβρουάριο του 2024.

Κάτοικοι στο Swakopmund, οι οποίοι είναι πλουσιότεροι κατά μέσο όρο από την υπόλοιπη χώρα, είπαν ότι φοβούνται τη μόλυνση των υπόγειων υδάτων με ουράνιο. Κάποιοι είχαν εγκαταστήσει έως και τρία ξεχωριστά φίλτρα νερού πριν πιουν από τη βρύση.

«Οι ιστορίες που ακούσαμε από αρκετούς ανθρώπους ήταν πολύ ανησυχητικές», είπε ένας εργαζόμενος σε μία εγκατάσταση επεξεργασίας νερού, που ήθελε να μιλήσει ανώνυμα, ο οποίος συμμεριζόταν τις ανησυχίες ότι χιλιάδες άνθρωποι ήταν περισσότερο εκτεθειμένοι σε ουράνιο στο πόσιμο νερό, από ό,τι είχε γίνει δημόσια παραδεκτό.

Για να ελέγξει πόσο ουράνιο μπορεί να βρεθεί στο πόσιμο νερό στο Swakopmund, ο εργαζόμενος εγκατέστησε ένα φίλτρο για πολλούς μήνες για να συλλέξει το ουράνιο που εισέρχεται στα νοικοκυριά της Ναμίμπια, απευθείας από την παροχή νερού. Σκόπευε να αποδείξει το πραγματικό επίπεδο ουρανίου στο νερό της βρύσης, αλλά όταν έστειλε το φίλτρο για δοκιμή, οι εγκαταστάσεις νερού είπαν ότι οι δοκιμές θα ήταν πολύ επικίνδυνες.

«Το σύστημα φίλτρου, όπως υποβλήθηκε από την εταιρεία σας, πυροδότησε τον συναγερμό ακτινοβολίας», ήταν η απάντηση του εργαστηρίου. Η εταιρεία αρνήθηκε να εξετάσει το φίλτρο λόγω του κινδύνου για το προσωπικό της, πράγμα που σημαίνει ότι δεν ήταν δυνατός ο έλεγχος για τα πραγματικά επίπεδα ουρανίου.

Ο Kuiri Tjipangandjara, πρόεδρος του Ομίλου Water Solutions, μιας συνεργασίας δημόσιων και ιδιωτικών εταιρειών που στοχεύει να ενισχύσει την ανθεκτικότητα της Αφρικής στην κλιματική ξηρασία, επέδειξε αποτελέσματα μόλυνσης του νερού από την Headspring κατά τη διάρκεια μιας παρουσίασης στις 17 Ιουνίου, τα οποία αποκάλυψαν ότι σε δείγματα τρίων έως τεσσάρων από τις 10 γεωτρήσεις υπήρχε διαλυμένο ουράνιο στο νερό και ότι τα ραδιονουκλεΐδια υπερέβαιναν τα επιτρεπτά όρια. Ωστόσο, οι δοκιμές βρήκαν επίσης υψηλά επίπεδα ουρανίου σε δείγματα που δεν σχετίζονται με την εξορυκτική δραστηριότητα, γεγονός που καθιστά δύσκολο να αποδοθεί οποιαδήποτε μόλυνση στην εταιρεία.

Ο Tjipangandjara προειδοποίησε να μην επιτρέπεται η Headspring ή άλλοι επενδυτές ουρανίου να μην είναι αρμόδιοι των επιπέδων ουρανίου στα ύδατα της λεκάνης, επικαλούμενος μια «σοβαρή σύγκρουση συμφερόντων».

Πίσω στο Leonardville, η Stampriet Aquifer Uranium Mining Association (SAUMA) και οι ιδιοκτήτες γης συνεχίζουν να αντιμετωπίζουν την αντίθεση πολλών χωρικών. Οι συνεδριάσεις του δημοτικού συμβουλίου είναι τεταμένες, γεμάτες κατηγορίες και από τις δύο πλευρές.

Η τελευταία ξηρασία στη Ναμίμπια μειώνει ακόμη περισσότερο την ψυχραιμία. Περισσότερα ζώα πεθαίνουν καθώς τα βοσκοτόπια αντιμετωπίζουν έντονη ξηρασία. «Είναι φρικτό», είπε η SAUMA, η οποία αντιπροσωπεύει πολλούς από τους ιδιοκτήτες γης. «Αυτή η ξηρασία τα ξεπερνά όλα. Το λίγο νερό που είχαμε, δεν υπάρχει πια».

Το νερό κάτω από τα πόδια τους γίνεται γρήγορα η μόνη πηγή του Leonardville. Αλλά για πολλούς κατοίκους, η ευκαιρία να ξεφύγουν από τη φτώχεια αξίζει κάθε κίνδυνο, ακόμη και αυτόν που θα μπορούσε να καταστρέψει τον υδροφόρο ορίζοντα που συντηρεί σχεδόν όλη τη ζωή γύρω τους.

Με πληροφορίες από aljazeera.com

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ - ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ RAWMATHUB.GR