Η Προστάτιδα των Μεταλλωρύχων μέσα από τη ματιά των Τσέχων

Στις 4 Δεκεμβρίου γιορτάζεται η Αγία Βαρβάρα, η προστάτιδα των μεταλλωρύχων, των ανθρακωρύχων, των ανδρών του πυροβολικού και γενικά όσων ζουν μέσα στον κίνδυνο. Γιορτάζεται παντού - σε Ανατολή και Δύση - την ίδια μέρα, πράγμα όχι και τόσο συνηθισμένο, αφού οι μέρες των γιορτών διαφέρουν συχνά ανάλογα με την θρησκευτική και γεωγραφική κατάταξη των χωρών. Στη Τσεχία, όπου είχα την τύχη να ζήσω δέκα χρόνια, η μέρα της Αγίας Βαρβάρας συνδέεται επίσης με μια σειρά από λαϊκά έθιμα και δεισιδαιμονίες. Ας ξαναδούμε όμως πρώτα ποια ήταν η Αγία Βαρβάρα.

Σύμφωνα με τον αρχαίο χριστιανικό μύθο, η Βαρβάρα γεννήθηκε τον 3ο αιώνα μ.Χ. στη Νικομήδεια (σημερινή Τουρκία). Ήταν κόρη ενός πλούσιου εμπόρου, του Διόσκουρου. Ως πολύ όμορφη και μορφωμένη προσέλκυε τους άνδρες, χωρίς η ίδια να το αποζητά. Ασπάσθηκε από νωρίς τον χριστιανισμό με αποτέλεσμα να βρίσκεται σε συνεχή διαμάχη με τον πατέρας της, ο οποίος ήταν ορκισμένος εχθρός του. Ο τελευταίος την κλείδωσε προληπτικά σε έναν πύργο (Εικόνα 1) για να αποφύγει τους υποψήφιους γαμπρούς. Ας σημειώσουμε ότι επρόκειτο για έναν πολυτελώς εξοπλισμένο πύργο, τον οποίο έχτισε ακριβώς δίπλα στο δικό του επιβλητικό οίκο.

Η συνεχής αντιπαράθεση τους, το γεγονός ότι ένας από τους υπηρέτες της ήταν κρυφός χριστιανός και η άρνηση της να παντρευτεί τον πλούσιο γαμπρό, που επέλεξε ο Διόσκουρος, οδήγησε τον τελευταίο στην απόφαση να την σκοτώσει ο ίδιος. Αυτό με προκαλεί να αναφερθώ στην «αβάσταχτη ελαφρότητα της ύπαρξης» του Μίλαν Κούντερα, πόσο μάλλον που «βρισκόμαστε» στη Τσεχία, αλλά ας μείνουμε στο θέμα μας.

Η νεαρή Βαρβάρα ξέφυγε απ’ τον πατέρα της μέσα από ένα βράχο που άνοιξε - «ως εκ θαύματος» - μπροστά της. Η κρυψώνα του κοριτσιού αποκαλύφθηκε γρήγορα, με αποτέλεσμα ο πατέρας της, μαζί με τους άνδρες του, να την πιάσουν, να την μαστιγώσουν και την υποβάλουν σε πολλά άλλα βασανιστήρια, ξύνοντας π.χ. τα μαλλιά της με σιδερένιες χτένες, κλωτσώντας το κεφάλι της ή κόβοντας τα στήθη της.

Η Βαρβάρα δεν υποχώρησε με αποτέλεσμα ο βάρβαρος πατέρας της να την καταδικάσει σε θάνατο. Όταν την έσυραν ακρωτηριασμένη μέσα από την πόλη προς το σημείο της εκτέλεσης, λέγεται πως ένας άγγελος κάλυψε το αιμόφυρτο σώμα της με ένα λευκό φόρεμα. Στη συνέχεια ο ίδιος ο πατέρας της ανέλαβε το ρόλο του δήμιου αποκεφαλίζοντας το παιδί του. Πάντοτε σύμφωνα με τον μύθευμα, η δικαιοσύνη αποκαταστάθηκε άμεσα, αφού ένας τιμωρός κεραυνός - σταλμένος από τον ουρανό - έκαψε τον Διόσκουρο (Εικόνα 1).

Την παραμονή της γιορτής της Αγίας Βαρβάρας παρέες κοριτσιών ντυμένες στα λευκά και με σκόρπια μαλλιά, κυκλοφορούσαν γύρω από τα σπίτια. Το έθιμο συνεχίστηκε ακόμα και τον 19ο αιώνα. Σύμφωνα με τον θρύλο, τους έστελνε ο Άγιος Πέτρος πάνω σε ένα χρυσό άρμα. Τα κορίτσια φορούσαν ένα πέπλο ή ένα μαντήλι πάνω από τα πρόσωπάα τους. Στο κεφάλι είχαν στεφάνι με λουλούδια (Εικόνα 2).

Στα χέρια τους κρατούσαν ένα καλάθι με μήλα, ξηρούς καρπούς και γλυκά και ένα «μαστίγιο». Σε κάθε σπίτι σταματούσαν και παρουσίαζαν ένα σύντομο θεατρικό έργο ή τραγούδι για την Αγία Βαρβάρα. Στα καλά παιδιά έδιναν φρούτα και γλυκά, ενώ τα άτακτα τα «χτυπούσαν» με το μαστίγιο. Μετά ζητούσαν από τα παιδιά να τραγουδήσουν ή να πουν ποιήματα.

Το έθιμο συνεχίζεται και σήμερα με την διαφορά ότι έχει μεταφερθεί χρονικά κατά δύο μέρες, ενώ τον ρόλο των λευκών κοριτσιών έχει αναλάβει ο Άγιος Νικόλαος μαζί με αγγέλους και σατανάδες! Ο Άγιος Νικόλαος παρουσιάζεται με επισκοπική ενδυμασία και μακριά λευκή γενειάδα (Εικόνα 3).

Η παρέα αυτή κάνει τον γύρο των σπιτιών στις 5 Δεκεμβρίου, παραμονή της ημέρας του Αγίου Νικολάου. Οι άγγελοι και ο Νικόλαος μοιράζουν δώρα, ενώ οι σατανάδες φροντίζουν να τιμωρούν και να τρομάζουν – συμβολικά πάντοτε - τα άτακτα παιδιά.

Όταν δεν έρχεται ο Άης Νικόλας, τον ρόλο βέβαια αναλαμβάνουν οι γονείς. Στην Ελλάδα και την Κύπρο, τον Άγιο Νικόλαο και την 5η Δεκεμβρίου αντικατέστησαν ο Άης Βασίλης και η Πρωτοχρονιά. Πρωταγωνιστές πάντοτε οι γονείς και τα παιδιά τους.

Εκτός από το πιο πάνω έθιμο, υπάρχουν στη Τσεχία διάφοροι λαϊκοί μύθοι που συνδέονται με τη γιορτή της Αγίας Βαρβάρας. Λέγεται π.χ. ότι «αν η Αγία Βαρβάρα έχει άσπρη ποδιά (χιόνι), θα υπάρχει (την Άνοιξη) πολύ χορτάρι».

Είναι αυτονόητο ότι εκκλησίες αφιερωμένες στην Αγία Βαρβάρα βρίσκονται κυρίως σε περιοχές με παράδοση σε ορυχεία/μεταλλεία, αφού η Αγία Βαρβάρα είναι η προστάτιδα των μεταλλωρύχων/ ανθρακωρύχων. Στη Τσεχία ο πιο γνωστός ναός της Αγίας Βαρβάρας, που ιδρύθηκε το 1388, και αποτελεί μοναδικό έργο υψηλής - ύστερο-γοτθικής αρχιτεκτονικής - βρίσκεται στην πόλη της Kutná Hora (Εικόνα 4).

Στην Kutná Hora η ιστορία της εξόρυξης αργύρου χρονολογείται από το 985 μ.Χ., ενώ ο μεγάλος πυρετός για το πολύτιμο αυτό μέταλλο ξέσπασε στα τέλη του 13ου αιώνα. Ήταν τότε που ο βασιλιάς Wenceslas ο 2ος εξέδωσε τον «Νόμο για την Εξόρυξη» συγκεντρώνοντας ταυτόχρονα την κοπή νομισμάτων στο κεντρικό νομισματοκοπείο της πόλης - το Vlašský dvůr - και ο οποίος εισήγαγε το περίφημο γρόσι ή δουκάτο της Πράγας. Όλα αυτά οδήγησαν την Εκκλησία της Αγίας Βαρβάρας, το νομισματοκοπείο και τα υπόλοιπα μνημεία του ιστορικού κέντρου της πόλης στον Παγκόσμιο Κατάλογο Μνημείων της UNESCO.

Η απαρίθμηση και παρουσίαση σε εικόνες των υπόλοιπων ναών της Τσεχίας που είναι αφιερωμένοι στην Αγία Βαρβάρα και η συνάρτηση τους με την εξόρυξη μεταλλευμάτων θα απαιτούσε μερικές επιπλέον σελίδες. Ας τα αφήσουμε, λοιπόν, για μια μελλοντική δημοσίευση.

Στο τέλος άφησα μια εικόνα από τον γιορτασμό της μέρας των μεταλλωρύχων στην Καρδιά της Ευρώπης – τη Χρυσή Πράγα - όπου παρευρέθηκαν μεταλλωρύχοι και ανθρακωρύχοι από όλο τον κόσμο (Εικόνα 5).

[1] https://cesketradice.cz/sv-barbora/

[2] https://cesketradice.cz/navstevy-barborek/

[3] https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/ac/Santa_and_devil.JPG

[4] https://chramsvatebarbory.cz/

[5] https://zpravy.aktualne.cz/domaci/obrazem-hornici-z-cele

πηγή φωτογραφίας εξωφύλλου: Depositphotos.com

Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή ή αναδημοσίευση, μερική ή ολική, του εν λόγω περιεχομένου. Το RAWMATHUB.GR διατηρεί το αποκλειστικό δικαίωμα δημοσίευσης και παροχής αδειών αναδημοσίευσης κατόπιν έγγραφης άδειας, επιφυλασσόμενο για την άσκηση κάθε νόμιμου δικαιώματος του. Εφόσον επιθυμείτε να χρησιμοποιήσετε το περιεχόμενο, παρακαλούμε επικοινωνήστε μαζί μας στο Αυτή η διεύθυνση Email προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε..