Η παραγωγή λιθίου στη Βολιβία φέρνει αντιμέτωπες δύο κοσμοθεωρίες

Αν και τα ηλεκτρικά οχήματα εκπέμπουν μικρότερες ποσότητες αερίων του θερμοκηπίου από τα οχήματα με κινητήρα εσωτερικής καύσης, οι μπαταρίες τους απαιτούν μεγαλύτερες ποσότητες μετάλλων, ιδιαίτερα λιθίου, που χρησιμοποιείται επίσης για την κατασκευή μπαταριών για smartphone και υπολογιστές.

Σε αντίθεση με τη γειτονική Χιλή και Αργεντινή, η Βολιβία δεν έχει καταφέρει να γίνει σημαντικός παράγοντας στην παγκόσμια αγορά λιθίου, τουλάχιστον έως σήμερα. Εν μέρει, αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι αλυκές απόληψης λιθίου είναι ουσιαστικά μια αλμυρή έρημος σε μεγάλο υψόμετρο, η μεγαλύτερη στον πλανήτη, όπου η συνήθης μέθοδος ανάκτησης λιθίου - εξάτμιση μέσω της ηλιακής ακτινοβολίας- δεν είναι εφικτή. Αλλά αυτό φαίνεται ότι σύντομα θα αλλάξει. 

Τον Ιανουάριο του 2023, η κρατική εταιρεία YLB υπέγραψε συμφωνία με την κινεζική κοινοπραξία CBC, στην οποία συμμετέχει ο μεγαλύτερος παραγωγός μπαταριών ιόντων λιθίου στον κόσμο. Στόχος της κοινοπραξίας είναι η εφαρμογή μιας νέας μεθόδου, γνωστής ως «Άμεση Εξαγωγή Λιθίου» (Direct Lithium Extraction, DLE). Η μέθοδος αυτή μπορεί να αλλάξει τη θέση της Βολιβίας στον παγκόσμιο χάρτη της παραγωγής λιθίου, προσφέροντας στη χώρα σημαντικά οικονομικά οφέλη.

Αξίζει να σημειωθεί ότι από την εποχή της αποικιοκρατίας, η κληρονομιά των άφθονων φυσικών ορυκτών πόρων στη Βολιβία ήταν παράλληλα μία πηγή ρύπανσης, φτώχειας και εκμετάλλευσης. Ενώ ορισμένοι κάτοικοι είναι αισιόδοξοι για τα πιθανά οφέλη της αναπτυσσόμενης βιομηχανίας λιθίου, άλλοι ανησυχούν για τις επιπτώσεις που θα έχει η δραστηριότητα σε τοπικό επίπεδο. Ειδικότερα, η άμεση εξαγωγή λιθίου απαιτεί χρήση γλυκού νερού, ενδεχομένως θέτοντας σε κίνδυνο τα γειτονικά οικοσυστήματα, όπως συνέβη σε άλλες περιοχές του «τριγώνου του λιθίου» στη Νότια Αμερική.

Η ταχεία κλιμάκωση της εξαγωγής λιθίου στην περιοχή των Άνδεων της Βολιβίας έχει επίσης οδηγήσει σε μια διαφαινόμενη σύγκρουση μεταξύ δύο θεμελιωδώς διαφορετικών απόψεων για τη φύση: της άποψης που έχει η σύγχρονη βιομηχανική κοινωνία και αυτής των αυτόχθονων κοινοτήτων της περιοχής.

Η Βολιβία φιλοξενεί 36 εθνότητες στις ορεινές και πεδινές περιοχές της. Οι εθνότητες των Aymara και των Quechua αποτελούν την πλειονότητα των αυτόχθονων κοινοτήτων στα βουνά των Άνδεων. Για αυτούς τους πολιτισμούς, η φύση δεν είναι μέσο για την επίτευξη των σκοπών του ανθρώπου. Αντίθετα, θεωρείται ως μια ομάδα όντων με προσωπικότητα, ιστορία και δύναμη πέρα ​​από τον άνθρωπο.

Για παράδειγμα, η γυναικεία θεότητα της γονιμότητας, στην οποία οι άνθρωποι οφείλουν σεβασμό, είναι η Pachamama. Η θεότητα αυτή συντηρεί και διασφαλίζει την αναπαραγωγή της ζωής και οι ιθαγενείς των Άνδεων κάνουν προσφορές στην Pachamama σε αρχέγονες τελετές, γνωστές ως challas, επιδιώκοντας να ενισχύσουν τη σύνδεση τους μαζί της.

Ομοίως, οι ορεινές ομάδες αυτοχθόνων αναγνωρίζουν τα βουνά όχι ως ένα σύνολο αδρανών βράχων, αλλά ως προγονικούς φύλακες που ονομάζονται «Achachilas» στη γλώσσα των Aymara και «Apus» στη γλώσσα των Quechua. Κάθε κοινότητα αυτοχθόνων στις Άνδεις λατρεύει ένα κοντινό βουνό που πιστεύουν ότι προστατεύει και επιβλέπει τη ζωή τους.

Στο Uyuni, για παράδειγμα, όπου θα κατασκευαστεί ένα από τα δύο νέα εργοστάσια λιθίου, οι αυτόχθονες κοινότητες αναγνωρίζουν την παρουσία αυτών των ιερών όντων. Μέχρι σήμερα, η κοινότητα των αυτοχθόνων στην περιοχή Lipez εξηγούν την προέλευση των αλυκών με ένα παραδοσιακό θρύλο: οι αλυκές είναι το μητρικό γάλα του Apu τους, ενός θηλυκού ηφαιστείου που ονομάζεται Tunupa.

Ωστόσο, θρησκευτικές έννοιες όπως το «ιερό» ή το «θείο» δεν αποτυπώνουν απαραιτήτως τις σχέσεις που οι ιθαγενείς των Άνδεων έχουν δημιουργήσει από καιρό με υπεράνθρωπα όντα, γνωστά από την προαποικιακή εποχή ως «huacas». Αυτές οι οντότητες δεν θεωρούνται «θεοί». Αντιθέτως, αντιμετωπίζονται ως αναπόσπαστο κομμάτι της επίγειας καθημερινής ζωής των ανθρώπων.

Για παράδειγμα, πριν τα γεύματα, οι λαοί των Quechua και των Aymara πετούν φύλλα κόκας ή χύνουν κάποια ποσότητα από το ποτό τους στο έδαφος για να μοιραστούν το φαγητό τους με αυτά τα όντα ως ένδειξη ευγνωμοσύνης και αμοιβαιότητας.

Στις βιομηχανικές κοινωνίες, από την άλλη πλευρά, η φύση νοείται ως κάτι εξωτερικό για την ανθρωπότητα, ένα αντικείμενο που μπορεί να κατακτηθεί μέσω της επιστήμης και της τεχνολογίας. H σύγχρονη οικονομία μετατρέπει τη φύση σε πηγή πρώτων υλών, δηλαδή η φύση είναι μια ηθικά και πνευματικά αδρανής ύλη που υφίσταται απλώς για να καταναλωθεί σε παγκόσμιο επίπεδο. Σε αυτό το πλαίσιο, ένα ορυκτό, όπως το λίθιο, είναι ένας φυσικός πόρος που πρέπει να γίνει εκμεταλλεύσιμος για την επιδίωξη οικονομικού κέρδους για τον άνθρωπο.

Στην πραγματικότητα, η ιστορία αυτών των ανταγωνιστικών εννοιών είναι βαθιά συνυφασμένη με την ιστορία της αποικιακής εποχής, όταν διαφορετικοί πολιτισμοί ήρθαν σε βίαιη σύγκρουση. Καθώς οι Ισπανοί ανακάλυψαν την αφθονία των ορυκτών του λεγόμενου Νέου Κόσμου, όπως ο χρυσός και το ασήμι, ξεκίνησαν εντατική εξόρυξη του ορυκτού πλούτου, βασιζόμενοι στην καταναγκαστική εργασία ντόπιων κατοίκων και εισαγόμενων σκλάβων.

Η έννοια των «πρώτων υλών» μπορεί να εντοπιστεί στη θεολογική έννοια της «πρώτης ύλης». Ο όρος προέρχεται αρχικά από τον Αριστοτέλη, το έργο του οποίου εισήχθη στο Χριστιανισμό μέσω λατινικών μεταφράσεων γύρω στον 12ο αιώνα. Με τον τρόπο που οι Χριστιανοί υιοθέτησαν τη συγκεκριμένη ιδέα για την «πρώτη ύλη», όλα ήταν διατεταγμένα βάσει του επίπεδου «τελειότητας», που κυμαινόταν από το χαμηλότερο επίπεδο – την «πρώτη ύλη», το πιο βασικό «πράγμα» του κόσμου – μέχρι τους βράχους, τα φυτά, τα ζώα, τους ανθρώπους, τους αγγέλους και, τέλος, το Θεό.

Η Καθολική Εκκλησία και η Ισπανική Αυτοκρατορία χρησιμοποίησαν αργότερα αυτή την κατανόηση της ύλης ως κάτι παθητικό, χωρίς πνεύμα, για να δικαιολογήσουν τη λεηλάτηση των φυσικών πόρων κατά την περίοδο της αποικιοκρατίας. Όσο πιο κοντά ήταν τα πράγματα στην πρώτη ύλη, βάσει του επιχειρήματός τους, τόσο περισσότερο χρειάζονταν το ανθρώπινο αποτύπωμα και ανθρώπινη παρέμβαση για να τα κάνει πολύτιμα.

Αυτή η έννοια χρησιμοποιήθηκε επίσης από χριστιανούς αποικιστές που είχαν σκοπό να υποβιβάσουν τις παραδόσεις που θεωρούσαν ειδωλολατρικές. Στα μάτια τους, η ευλάβεια προς ένα βουνό ή την ίδια τη γη ήταν λατρεία για ένα απλό «πράγμα», έναν ψεύτικο θεό. Η εκκλησία και η κοσμική εξουσία πίστευαν ότι ήταν κρίσιμο να υποβαθμίσουν την ιερότητα αυτών των υπεράνθρωπων οντοτήτων, με σκοπό την αντιμετώπιση τους ως άψυχη ύλη που μπορεί να αποτελεί έναν εκμεταλλεύσιμο φυσικό πόρο.

Αυτή η υποβαθμισμένη άποψη για τη φύση χρησίμευσε ως βάση για τη σύγχρονη οικονομική αντίληψη γύρω από τις πρώτες ύλες, η οποία εισήχθη τον 18ο αιώνα με την ανάπτυξη της οικονομίας ως κοινωνική επιστήμη.

Τα έργα λιθίου στη Βολιβία δημιουργούν μια νέα πιθανή σύγκρουση κοσμοθεωριών. Ωστόσο, οι εξορυκτικές δραστηριότητες στη Βολιβία έχουν αντιμετωπίσει σοβαρά εμπόδια τα τελευταία χρόνια, συμπεριλαμβανομένων κοινωνικών αναταραχών, της πολιτικής κρίσης του 2019, αλλά και της έλλειψης της απαραίτητης τεχνολογίας. Η συμφωνία με την κινεζική κοινοπραξία δημιουργεί ένα νέο ορόσημο, Τα αποτελέσματά της είναι ακόμη αβέβαια για την οικονομία, για τις τοπικές κοινωνίες και για τον πλανήτη.

Σήμερα, τα ηλεκτρικά οχήματα θεωρούνται ευρέως ως μέρος της λύσης για την κλιματική κρίση. Ωστόσο, θα απαιτήσουν ένα άλμα των δραστηριοτήτων εξόρυξης για να καλυφθούν οι ανάγκες σε μέταλλα για την κατασκευή των μπαταριών τους. Εάν οι κοινωνίες θέλουν πραγματικά ένα πιο πράσινο μέλλον, οι τεχνολογικές αλλαγές, όπως τα ηλεκτρικά οχήματα, θα είναι μόνο μέρος των αλλαγών που χρειαστούν στις οποίες συμπεριλαμβάνεται ο βιώσιμος πολεοδομικός σχεδιασμός και τα βελτιωμένα μέσα μαζικής μεταφοράς.

Ίσως όμως άλλοι πολιτισμοί θα μπορούσαν να μάθουν από τις σχέσεις των λαών των Άνδεων με τη φύση. Η σχέση αυτή θα μπορούσε να αποτελέσει μια έμπνευση για την επανεξέταση του ισχύοντος μοντέλου οικονομικής ανάπτυξης με σκοπό το μετασχηματισμό του τρόπου ζωής μας, έτσι ώστε οι συνέπειες του να μην είναι καταστροφικές για τον πλανήτη.

Με πληροφορίες από theconversation.com