Η Αγία Βαρβάρα και ο Γεωλόγος

Η συμμετοχή μου σε εορτασμούς για το γιορτή της Αγίας Βαρβάρας ξεκίνησε από τότε που η Ολυμπιάδα -η μάνα μου- με έστειλε στον ΠαπάΓιωρκο για να τον βοηθάω στο έργο του στην εκκλησία της Αγίας στο Καϊμακλί, ένα προάστιο της Λευκωσίας, όπου μεγάλωσα. Ήμουν ένα από τα παπαδάκια. Αυτό κράτησε από την πρώτη τάξη του Δημοτικού μέχρι την πρώτη του Γυμνασίου.

Οι μεγάλες εκδηλώσεις πραγματοποιούνταν στις 4 του Δεκέμβρη, όταν γιόρταζε η πολιούχος. Ευτυχισμένος ο ΠαπάΓιωρκος, γιατί γέμιζαν με λεφτά τα κουτιά για το άναμμα κεριών, αλλά και οι δίσκοι που οι καντηλανάφτες μάζευαν από τον κόσμο. Πολλοί άνθρωποι προσπαθούσαν να τους αποφύγουν. Ήταν οι φτωχοί. Χαρούμενοι και όσοι πίσω από τους πάγκους του πανηγυριού μπορούσαν να πουλήσουν την πραμάτεια τους, από σουτζούκο μέχρι κρασιά από το χωριό.

Την Αγία Βαρβάρα την «γνώριζα» ακόμα πιο νωρίς. Θα πλησίαζα τα τρία μου, όταν η μάνα με έντυσε «με τα καλά μου» και ο πατέρας μου για πρώτη φορά με ανέβασε μαζί του στο ποδήλατο του.

«Θα κρατάς γερά», μου λέει. «Κι’ αν κουραστείς μου το λες για να κάνουμε διάλλειμα».

Το ταξίδι κράτησε πάνω από μια ώρα, με συχνές διακοπές για ξεκούραση. Από Σκαρίνου για Καλαβασό, όπου ο Κωστής -ο πατέρας μου- κέρδιζε το ψωμί μας στις στοές του χωριού. Έφθασε λαχανιασμένος στην Καλαβασό, ύστερα από μιάμιση ώρα ποδηλασίας με εμένα επιβάτη επιπλέον. Εκείνη την μέρα δε μπήκαμε στις γαλαρίες.

Φθάνοντας στο χωριό αντικρίσαμε τον κόσμο ντυμένο πανηγυρικά και κάποια λάβαρα που απεικόνιζαν μια όμορφη γυναίκα. Ακόμη κι αν δεν έχεις κλείσει τα τρία, την ωραία γυναίκα την διακρίνεις! Προφανώς η ατμόσφαιρα θα με γήτεψε, γιατί άκουσα τον πατέρα μου να λέει στο συνάδερφο του από τις στοές: «Ο γιός μου θα πρέπει να γοητεύθηκε απ’ την Αγία Βαρβάρα. Το βλέπεις στην έκφραση του, στα μάτια του».

Μετά μου κέρασαν πορτοκαλάδα του χωριού και άρχισαν να μου διηγούνται για την προστάτιδα τους, όπως την ονόμασαν. Ήταν 4 Δεκέμβρη του 1949.

Η Βαρβάρα, κόρη ενός πλούσιου εμπόρου, του Διόσκουρου, έζησε στη Νικομήδεια (σημερινή Τουρκία) τον 3ο αιώνα μ.Χ. ‘Hταν ένα κορίτσι εξαιρετικής ομορφιάς, την οποία έκλεισε ο πατέρας της σε έναν πύργο για να την απομακρύνει από πολλούς φλογερούς μνηστήρες που την στριφογύριζαν και δεν ήταν της αρεσκείας του. Εκτός από αυτό, ήθελε να την αποτρέψει από τη συνήθεια να βοηθά τους φτωχούς. Πάνω απ’ όλα όμως ο πατέρας της Βαρβάρας ήταν αφοσιωμένος στο ελληνορωμαϊκό θρησκευτικό δόγμα. Ως εκ τούτου, ήθελε να την εμποδίσει να μιλά με οπαδούς μιας νέας θρησκείας, του Χριστιανισμού, που θεωρούσε επικίνδυνη. Ανησυχούσε μήπως την προσηλυτιστεί. Εκείνη την εποχή, είχε υιοθετηθεί κυρίως από τους φτωχούς και τους κατατρεγμένους.

Ο πατέρας της Βαρβάρας ήταν ένας πλούσιος έμπορος που περιφρονούσε το νέο αυτό κίνημα. Πέρα από την προσωπική του προκατάληψη ήταν και η οικονομική πλευρά, αφού οποιαδήποτε σχέση με την «παράνομη» θρησκεία θα έβλαπτε την επιχείρηση των σιτηρών του.

Η Βαρβάρα εγκαταστάθηκε στον πύργο, όπου όμως έβαλε να ανοίξουν ένα τρίτο παράθυρο προς τιμήν της Αγίας Τριάδας. Όταν ο πατέρας της επέστρεψε από ένα μεγάλο ταξίδι θέλησε να την παντρέψει με έναν αλλόθρησκο, πλούσιο γαμπρό, αλλά η Βαρβάρα αρνήθηκε, δηλώνοντας ότι ως χριστιανή ήταν αφοσιωμένη στον Χριστό. Ο πατέρας εξαγριώθηκε, αλλά η Βαρβάρα κατάφερε να του ξεφύγει καταλήγοντας στα βουνά, όπου ένας βράχος φάνηκε να ανοίγεται μπροστά της για να την προστατεύσει από τον διώκτη της.

Τελικά, όμως, η κρυψώνα της αποκαλύφθηκε και η Βαρβάρα βασανίστηκε και καταδικάστηκε σε θάνατο ως χριστιανή. Εκτελέστηκε με το ίδιο της το σπαθί από τον πατέρα της, το Διόσκουρο, τον οποίο ο Θεός κεραυνοβόλησε, σύμφωνα με την παράδοση. Η ζωή και το φρικτό τέλος της Βαρβάρας συγκίνησαν τη μάζα των φτωχών και καταδιωγμένων σε τέτοιο βαθμό που ακόμα και σήμερα λατρεύεται ως η προστάτιδα πληθώρας επαγγελματιών, κοινωνικών ομάδων, κ.τλ.

Δεν υπάρχει καθαρή εξήγηση πώς η Αγία Βαρβάρα έγινε η προστάτιδα των μεταλλωρύχων. Κατά πολλούς έχει να κάνει με το γεγονός ότι, σύμφωνα με τον μύθο, ένα βουνό άνοιξε μπροστά της, ενώ εκείνη προσπαθούσε να διαφύγει. Θα μπορούσε να ήταν ένα υπόγειο σπήλαιο ή ένα παλιό μεταλλείο. Πιο λογική μου ακούγεται η ερμηνεία πως οι μεταλλωρύχοι ανά την υφήλιο, «οι άνθρωποι του ήλιου και του αέρα απαρνητές που σέρνονται σαν σκουλήκια της γης στα μεταλλεία» και βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο, βρήκαν καταφύγιο στην στοργική για όλους κοπελιά της Νικομήδειας. Και αυτό γιατί χρειάζονται ψυχική υποστήριξη σε περίπτωση ανάγκης, όπως είναι η κατάρρευση ενός τμήματος του μεταλλείου. Οι λάτρεις, όμως, της Αγίας Βαρβάρας την παρακαλούσαν να τους προστατεύσει από κεραυνούς ή τα πυρά των κανονιών.

Ο κατάλογος δεν τελειώνει εδώ. Είναι προστάτιδα των παρθένων, των ψυχορραγούντων, των πυροβολητών, όσων υποφέρουν από λοιμώδεις αρρώστιες, όπως η ευλογιά. Πιστεύουν ότι θεραπεύει τις γαστρικές, ρευματικές και δερματικές παθήσεις. Ακόμα η Αγία θεωρείται προστάτιδα των πυροσβεστών, των αρχιτεκτόνων, των βιβλιοθηκάριων, των οικοδόμων, των μηχανικών του στρατού, των μαθηματικών και των ναυτεργατών.

Η Αγία Βαρβάρα απεικονίζεται συνήθως με μακρύ ένδυμα με ζώνη. Τα χαρακτηριστικά της περιλαμβάνουν έναν πύργο με τρία παράθυρα, ένα δισκοπότηρο, ένα σπαθί, ένα κανόνι, ένα φοίνικα και το στέμμα της Αγίας (εικόνα 3). Πάντως η Αγία Βαρβάρα που πρωτογνώρισα στο ναό του Καϊμακλιού ήταν διαφορετική. Το κάλυμμα της εικόνας της ήταν από επίχρυσο ασήμι. Φτιάχτηκε πολύ παλιά, το 1869, από το χέρι του αργυροχρυσοχόου Χατζηιωάννη Χατζηελευθερίου. Μπορεί πραγματικά να φαίνεται αριστουργηματικό, αλλά η απορία μου από τότε που το έβλεπα μικρός κάθε Σαββατοκύριακο παραμένει: «θα ήθελε η ίδια να είναι καλυμμένη με χρυσό και ασήμι»; Αφού πρόκειται για ρητορική ερώτηση, θα ριψοκινδύνευα να απαντήσω πως όχι. Η ζωή της, όπως περιγράφεται, δε σου αφήνει περιθώρια για τέτοιες εικασίες. Προφανώς ο λόγος που οδήγησε τους Καϊμακλιώτες να την σκεπάσουν με ασήμι και χρυσό θα είναι άλλοι. Δικαίωμα τους!

Η ζωή επιφυλάσσει στους γεωλόγους εκπλήξεις, όπως και η Γη που μελετούν στους κατοίκους της. Ήταν Απρίλης του 2007, όταν έφθασα, μαζί με τη μια μικρή ομάδα της EMED Mining και τη γυναίκα μου, για πρώτη φορά στη Σεβίλλη, την «Νύμφη» του Γουαδαλκιβίρ, την ομορφότερη ισπανική μεγαλούπολη και ένα από τα πλέον ενδιαφέροντα μητροπολιτικά κέντρα ολόκληρης της Ευρώπης.

Στόχος μας να «αναστήσουμε» τα περίφημα ορυχεία χαλκού στην πόλη Minas de Rio Tinto (Μεταλλεία του Κόκκινου Ποταμού). Στην είσοδο των γραφείων των μεταλλείων με περίμενε η πρώτη εντυπωσιακή εικόνα. Το άγαλμα του μεταλλωρύχου να τρυπάει ένα κόκκινο μετάλλευμα. Ένα αφιέρωμα στους υπηρέτες της εξόρυξης για να έχουμε όλοι εμείς σπίτια, αμάξια, αεροπλάνα, κινητά τηλέφωνα, ηλεκτρονικούς υπολογιστές, καθώς και νερό ή ηλεκτρικό ρεύμα στις κατοικίες και τα γραφεία μας. Ο από τότε καλός μου φίλος Jesus Cavallos, με ξενάγησε στην περιοχή μαζί με μια διήγηση για την ιστορία της εξόρυξης στη λεγόμενη Λεκάνη των Μεταλλείων (Cuenca Minera) της Ανδαλουσίας.

Η ιστορία εξόρυξης της Λεκάνης των Μεταλλείων της Ανδαλουσίας ξεκίνησε πριν από περισσότερα από 3.000 χρόνια, δηλ. στην Εποχή του Χαλκού. Τα μεταλλοφόρα εδάφη της έχουν αξιοποιηθεί από πολλούς πολιτισμούς, ανάμεσα στους οποίους ήταν και το Βασίλειο των Tartessus, που ευημερούσε από το εμπόριο χαλκού με τους Φοίνικες και τους Καρχηδόνιους, από τους οποίους πιθανότατα καταστράφηκε γύρω στο 500 π.Χ. Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους η πρωτεύουσα του Βασιλείου βρισκόταν κοντά στη σημερινή Σεβίλλη.

Η εκμετάλλευση άνθισε στη Ρωμαϊκή εποχή, λόγω της προηγμένης τεχνολογίας που ανέπτυξαν οι Ρωμαίοι. Στη νεότερη περίοδο, και συγκεκριμένα το 1873, το Ισπανικό κράτος πούλησε τα μεταλλεία του Rio Tinto σε Άγγλους, ενώ η «Rio Tinto Company Limited» τα εκμεταλλεύτηκε για περισσότερα από 80 χρόνια. Από εκεί ξεκίνησε την αυτοκρατορία της μια από τις μεγαλύτερες μεταλλευτικές εταιρείες στον κόσμο, η ομώνυμη Rio Tinto και αργότερα Rio Tinto Zinc.

Η σημερινή κάτοχος και παραγωγός του χαλκού, η Atalaya Mining Plc, πήρε το όνομα της από το μεγαλύτερο ορυχείο επιφανειακής εκμετάλλευσης της Ευρώπης και ένα από τα μεγαλύτερα στον κόσμο, το Corta Atalaya. Η εξόρυξη του είχε ολοκληρωθεί τον 20 αιώνα, ενώ οι εντυπωσιακές διαστάσεις του είναι 1.200 μέτρα μήκος, 900 μέτρα πλάτος και 350 μέτρα βάθος.

Από τη πρώτη βόλτα στις γειτονιές της Minas de Rio Tinto ξεχώρησα τη στενή σχέση της πόλης με τη μεταλλεία, αλλά και την Αγία Βαρβάρα. Είναι αυτονόητο ότι η Αγία Βαρβάρα αποτελεί την πολιούχο της Minas de Rio Tinto, με το «σπίτι» της να βρίσκεται στην Iglesia de Santa Bárbara (Εκκλησία της Αγίας Βαρβάρας) στην κεντρική πλατεία. Από εδώ ξεκινά στις 4 του Δεκέμβρη κάθε χρόνο και η πορεία με επικεφαλής την προτομή της Αγίας Βαρβάρας προς τα μεταλλεία.

Επικεφαλής η Δήμαρχος της πόλης με το Δημοτικό Συμβούλιο, οι υπεύθυνοι της μεταλλευτικής εταιρείας, ο καθολικός ιερέας και εκατοντάδες κόσμου, πιστών και μη. Όλοι νοιώθουν την ανάγκη να είναι εκεί. Ο καθένας για τους δικούς του λόγους. Για την πίστη τους, για την περηφάνεια τους σαν μεταλλωρύχοι, για την πολιτική τους παρουσία, για επιχειρηματικούς λόγους ή απλά για τη χαρά από τέτοιες εκδηλώσεις που ενώνουν τους πάντες κάτω από το γαλάζιο ουρανό της Ανδαλουσίας, ακόμα και Δεκέμβρη μήνα.

Έτσι βάδιζε στη πορεία για τα μεταλλεία και το κάποτε παπαδάκι της Αγίας Βαρβάρας στο Καϊμακλί. Κάποιες φορές αγκαλιά με την τότε Δήμαρχο της πόλης, την πάντα χαμογελαστή Nuria Hernandez, μια φίλη που στήριζε πάντα τη μεταλλευτική δραστηριότητα, στη πόλη, που εκτός άλλων, έφερε το ποδόσφαιρο στην Ισπανία. Αλλά αυτή είναι μια άλλη μεγάλη ιστορία. 

Οι φωτογραφίες που ακολουθούν είναι από τη λιτανεία για τη γιορτή της Αγίας Βαρβάρας που πάντα καταλήγει στις τεράστιες τρύπες πάνω στη Γη, απ’ όπου -εμείς οι άνθρωποι της- παίρνουμε αυτό που χρειαζόμαστε για να ζούμε σαν εξελιγμένοι θνητοί.

Κάτω από το τρισδιάστατο γλυπτό της Αγίας Βαρβάρας πολλές φορές σκεφτόμουν τον Κωστή, τον μεταλλωρύχο της Καλαβασού, στη μνήμη του οποίου αφιερώνεται αυτό το συγγραφικό πόνημα.

Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή ή αναδημοσίευση, μερική ή ολική, του εν λόγω περιεχομένου. Το RAWMATHUB.GR διατηρεί το αποκλειστικό δικαίωμα δημοσίευσης και παροχής αδειών αναδημοσίευσης κατόπιν έγγραφης άδειας, επιφυλασσόμενο για την άσκηση κάθε νόμιμου δικαιώματος του. Εφόσον επιθυμείτε να χρησιμοποιήσετε το περιεχόμενο, παρακαλούμε επικοινωνήστε μαζί μας στο Αυτή η διεύθυνση Email προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε..