Η Γεωλογία είναι η μελέτη της Γης, τόσο από της άποψης της φυσικής της δομής, όσο και σε ό,τι αφορά στην εξέλιξη της ζωής. Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι πρόκειται για ένα κλάδο με τόση ποικιλομορφία, ο τομέας αυτός παραμένει παραδοσιακά ανδροκρατούμενος. Οι γυναίκες δεν μπορούσαν να αποφοιτήσουν, να γίνουν μέλη γεωλογικών εταιρειών ή ακόμη και να παρακολουθήσουν διαλέξεις γεωλογίας μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα.

Ορισμένες από τις πρώτες επιστημονικές ενώσεις, όπως η Βρετανική Γεωλογική Υπηρεσία και η Βασιλική Εταιρεία, προτιμούσαν ή απαιτούσαν οι γυναίκες επιστήμονες να παραμένουν ανύπαντρες και άτεκνες [1], ενώ συχνά έχαναν τη θέση τους μόλις παντρεύονταν ή αποκτούσαν παιδί. Ακόμη και στο περίφημο Στάνφορντ, το αν οι γυναίκες μπορούσαν να συμμετέχουν ή όχι σε υπαίθριες εργασίες ήταν υπό συζήτηση μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1960, όταν οι πρώτες τρεις κατάφεραν να γραφτούν στο θερινό μάθημα υπαίθριας γεωλογίας.

Σήμερα, σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία, στις ΗΠΑ το 21,3% των γεωλόγων είναι γυναίκες, ενώ το 78,7% άνδρες [2]. Η αναλογία αυτή φαίνεται να ισχύει και σε παγκόσμιο επίπεδο. Επομένως, υπάρχουν ακόμη μεγάλα περιθώρια βελτίωσης. Για να ενθαρρύνουμε, λοιπόν, περισσότερα κορίτσια να ασχοληθούν με τις θετικές επιστήμες, και ιδιαίτερα με τις γεωεπιστήμες, οφείλουμε να υμνήσουμε τα επιτεύγματα των θηλυκών γεωλόγων σε αυτόν τον τομέα και να δείξουμε ότι είναι όχι μόνο δυνατό να ακολουθήσουν αυτό το γεωλογικό μονοπάτι, αλλά και να είναι επιτυχημένες. Γι’ αυτό και εδώ παρουσιάζουμε, πολύ συνοπτικά, μερικές εμπνευσμένες γυναίκες-γεωλόγους και αποκαλύπτουμε πώς άφησαν ή αφήνουν το στίγμα τους.

Η Γη -και αυτή θηλυκού γένους- είναι πανίσχυρη, πονηρή και μας κρύβει πολλά από τα κάλλη της. Για αυτό και σήμερα, στις 8 του Μάρτη, Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας, πέρα από τις ευχές μας για όλες τις γυναίκες του κόσμου, το χειρόγραφο αυτό αφιερώνεται στις εκπροσώπους του γυναικείου φύλου που συνέβαλαν (ή συμβάλουν ακόμα) στις γεωεπιστημονικές γνώσεις και μας αποκαλύπτουν τα θαύματα του πλανήτη μας, πάνω και κάτω από την επιφάνεια του, αλλά και στους αιθέρες.

Η Catherine Joséphine Krafft –πολύ περισσότερο γνωστή ως Katia Krafft- γεννημένη στις 17 Απριλίου του 1942, ήταν Γαλλίδα ηφαιστειολόγος, που δυστυχώς έχασε τη ζωή της, μαζί με τον σύζυγο της Maurice Paul Krafft, εξαιτίας της ροής πυροκλαστικών στο όρος Unzen της Ιαπωνίας, στις 3 Ιουνίου του 1991. Μαζί με το ζευγάρι των Krafft, σκοτώθηκαν ακόμα 41 άνθρωποι.

Αυτοί οι περιπετειώδεις εξερευνητές της λάβας και της φωτιάς αφιέρωσαν στην εξερεύνηση των ηφαιστείων 25 χρόνια, ταξιδεύοντας σε ολόκληρο τον κόσμο, από το Stromboli της Ιταλίας μέχρι το όρος Krafla της Ισλανδίας, το Nevado del Ruiz της Κολομβίας και το Unzen της Ιαπωνίας. 

Ζούσαν σε γήινους ρυθμούς, τρέχοντας προς τον κίνδυνο για να μελετήσουν τα φυσικά φαινόμενα των ηφαιστείων. Ακόμη και τα θανατηφόρα γκρίζα ηφαίστεια με τις πυροκλαστικές ροές τους. Οι Kraffts ζούσαν με τη φωτιά της αγάπης και των ηφαιστείων, όπου άφησαν και την τελευταία τους ανάσα.

Η Katia Krafft ήταν μια ατρόμητη πρωτοπόρος στην ηφαιστειολογία, που μελέτησε τις εκρηκτικές κορυφές των ηφαιστείων σε μια εποχή που υπήρχαν λίγες γυναίκες σε αυτό τον τομέα. Τη στιγμή που εκρήγνυτο ένα ηφαίστειο, το ζευγάρι εγκατέλειπε τα πάντα για να ερευνήσει και να αποτυπώσει την ομορφιά και το μυστήριο του γεγονότος. Τα εκπληκτικά κοντινά πλάνα τους επέτρεψαν στους γεωλόγους να αναλύσουν τις περίπλοκες λεπτομέρειες κάθε έκρηξης, όπως ποτέ άλλοτε. Οι Krafft (Εικόνα 1) έγραψαν βιβλία, γύρισαν ταινίες και περιόδευσαν στα μέσα ενημέρωσης για να μοιραστούν τις γνώσεις τους με ανθρώπους σε όλο τον κόσμο, ευαισθητοποιώντας τους για τους ηφαιστειακούς κινδύνους.

«Μόλις δεις μια έκρηξη, δεν μπορείς να ζήσεις χωρίς αυτήν, γιατί είναι τόσο μεγαλειώδης, τόσο ισχυρή», είχε πει η Krafft στο ντοκιμαντέρ του National Geographic «Fire of Love».

Ύστερα από αυτή τη δήλωση, κάθε άλλη κουβέντα για την Katia είναι περιττή.

Η Παρασκευή Νομικού είναι η Ελληνίδα «σωματοφύλακας» των Κυκλαδικών ηφαιστείων. Όλοι όμως την γνωρίζουν σαν Εύη. Τις τελευταίες βδομάδες οι πάντες, μα πάνω απ’ όλους οι κάτοικοι της Σαντορίνης και της Αμοργού, κρέμονται από τα χείλη της. Κάποιοι «παλιοί» θυμούνται τι έγινε το 1956 και ζαλίζονται. Πάλι καλά που κανένας δεν έχει την εμπειρία «των αρχαίων ημών προγόνων», όπως αρεσκόμαστε να λέμε με περηφάνεια. Αυτών που ζούσαν «τω καιρώ εκείνω», δηλαδή περίπου το 1613-1614 π.Χ., όταν και έγινε η μεγαλύτερη ηφαιστειακή έκρηξη στην Ευρώπη των τελευταίων 10 000 χρόνων.

Η Παρασκευή Νομικού είναι γέννημα και θρέμμα της Σαντορίνης. Δεν ξέρω αν μικρή βύθισε σωληνάκια στο έδαφος για να δει αν βγάζουν ζεστά αέρια, αλλά σήμερα βυθίζει υποθαλάσσιους σεισμογράφους τελευταίας τεχνολογίας για την καταγραφή των σεισμικών δονήσεων (Εικόνα 2). Τρέχει από το ένα ηφαίστειο στο άλλο για να εξακριβώσει αν αναπνέουν, αν υψώθηκαν κατά λίγα εκατοστά, πώς επηρεάζουν τα γύρω ρήγματα και τους σεισμούς των 5 και κάτι Ρίχτερ. 

Η Εύη Νομικού είναι Καθηγήτρια Γεωλογικής Ωκεανογραφίας και Φυσικής Γεωγραφίας στο Τμήμα Γεωλογίας & Γεωπεριβάλλοντος του ΕΚΠΑ και επιστημονικός συνεργάτης του ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. Διαθέτει επαγγελματική εμπειρία στο σχεδιασμό και την εκτέλεση ωκεανογραφικών αποστολών. Το κύριο ενδιαφέρον της αποτελούν τα υποθαλάσσια ηφαίστεια και τα ενεργά ρήγματα, όπου μελετά την μορφολογία και την τεκτονική κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, την εξέλιξη των υποθαλάσσιων ηφαιστειακών διαταραχών, των κατολισθήσεων, κ.ο.κ.

Έχω την εντύπωση ότι η κολύμπα του Κολούμπου (του ηφαιστείου 7 χλμ. ΒΑ της Σαντορίνης) και η Νέα Καμένη είναι «οι μεγάλοι της έρωτες».

Η Kathryn Dwyer Sullivan (γεννημένη στις 3 Οκτωβρίου του 1951) είναι Αμερικανίδα γεωλόγος, ωκεανογράφος, πρώην αστροναύτης της NASA και αξιωματικός του Πολεμικού Ναυτικού των ΗΠΑ. Υπήρξε μέλος πληρώματος σε τρεις αποστολές διαστημικών λεωφορείων. Είναι απόφοιτος του Πανεπιστημίου Σάντα Κρουζ της Καλιφόρνιας και του Dalhousie του Καναδά. Εκεί μάλιστα απέκτησε το διδακτορικό της στη γεωλογία, το 1978.

Η Sullivan επιλέχθηκε ως μία από τις έξι γυναίκες - μεταξύ των 35 υποψηφίων - στην πρώτη ομάδα αστροναυτών που περιλάμβανε γυναίκες. Κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσης της, έγινε η πρώτη γυναίκα που πιστοποιήθηκε για να φορέσει διαστημική στολή της Πολεμικής Αεροπορίας των ΗΠΑ.

Κατά τη διάρκεια της πρώτης της αποστολής STS-41-G, η Sullivan πραγματοποίησε την πρώτη διαστημική δραστηριότητα Αμερικανίδας, στις 11 Οκτωβρίου 1984 (Εικόνα 3). Η Sullivan στη συνέχεια διατέλεσε Υφυπουργός Εμπορίου για τους Ωκεανούς και την Ατμόσφαιρα και Διοικητής της ομώνυμης Εθνικής Υπηρεσίας των ΗΠΑ. Η θητεία της έληξε στις 20 Ιανουαρίου 2017 με την ορκωμοσία του προέδρου Ντόναλντ Τραμπ!

Στις 7 Ιουνίου 2020, σε ηλικία 68 ετών, έγινε η πρώτη γυναίκα στην ιστορία που έκανε κατάδυση στο βαθύτερο ωκεάνιο σημείο στον πλανήτη, στο Τσάλεντζερ του Ειρηνικού Ωκεανού. Τον Σεπτέμβριο του 2021, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν τη διόρισε στο Προεδρικό Συμβούλιο Επιστήμης και Τεχνολογίας.

Η Kathryn Sullivan είναι κάτοχος πολλαπλών βραβείων και τιμητικών διακρίσεων. Το πιο πρόσφατο προήλθε από το Space Foundation, την πύλη για την προσέγγιση της παγκόσμιας διαστημικής κοινότητας. Η ανακοίνωση έγινε φέτος, στις 14 Ιανουαρίου 2025, αναφέροντας ότι η Δρ. Kathryn Sullivan έχει επιλεγεί ως η αποδέκτης του βραβείου του «General James E. Hill» για το 2025 για τα «διαστημικά της επιτεύγματα ολόκληρης ζωής».

Η «Λαίδη της Πέτρας», όπως την αποκάλεσε η Υπηρεσία Εθνικών Πάρκων των Ηνωμένων Πολιτειών, είναι η πρωτοστάτης γεωλόγος Florence Bascom (14 Ιουλίου 1862 - 18 Ιουνίου 1945). Ήταν η πρώτη γυναίκα που εργάστηκε στη Γεωλογική Υπηρεσία των ΗΠΑ (το 1896). Επίσης, υπήρξε η δεύτερη γυναίκα που απέκτησε διδακτορικό δίπλωμα στη γεωλογία στις ΗΠΑ και η πρώτη γυναίκα που πήρε διδακτορικό δίπλωμα από το Πανεπιστήμιο Johns Hopkins (το 1893).

Εκτός του ό,τι ήταν μία από τις πρώτες γυναίκες που απέκτησαν μεταπτυχιακό τίτλο σπουδών στη γεωλογία, ήταν γνωστή για τα καινοτόμα ευρήματα της στον τομέα των γεωεπιστημών. Γι’ αυτό και η γεωλογική κοινότητα των ΗΠΑ τη θεωρεί ως την «πρώτη γυναίκα γεωλόγο της Αμερικής».

Η Florence δεν μαγείρευε, ούτε σιδέρωνε· ήταν φιλόδοξη και ανεξάρτητη. Αγαπούσε τα άλογα και τα σκυλιά. Αντί για άλλα στοιχεία που αφορούν την Florence Bascom, αξίζει να διαβαστεί τι έλεγε η ίδια για την έρευνα: «Η γοητεία κάθε αναζήτησης της αλήθειας δεν έγκειται στην επίτευξη - η οποία στην καλύτερη περίπτωση αποδεικνύεται πολύ σχετική- αλλά στην προσπάθεια, όπου όλες οι δυνάμεις του νου και του χαρακτήρα μπαίνουν στο παιχνίδι και απορροφούνται από το στόχο. Αισθάνεται κανείς ότι έρχεται σε επαφή με κάτι που είναι άπειρο και βρίσκει τη χαρά - που δεν μπορεί ούτε να εκφραστεί - όταν ακούει την άβυσσο της επιστήμης και τα μυστικά του άπειρου νου».

Η Martine de Bertereau (Εικόνα 4), γνωστή και ως βαρόνη de Beausoleil, είναι η πρώτη καταγεγραμμένη γυναίκα ορυκτολόγος και μηχανικός μεταλλείων. Ταξίδεψε, μαζί με τον σύζυγο της, σε όλη την Ευρώπη σε αναζήτηση κοιτασμάτων ορυκτών πρώτων υλών και υπόγειων νερών. Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Βασιλιά Λουδοβίκου XIII, το ζευγάρι εξερεύνησε πολλές τοποθεσίες ύπαρξης πιθανών μεταλλείων στη Γαλλία. Κατά τη διάρκεια μιας από τις αποστολές τους, η Martine και η οικογένεια της κατηγορήθηκαν για μαγεία και αναγκάστηκαν να καταφύγουν στην Ουγγαρία. Αργότερα, το ζευγάρι - μαζί με τη μεγαλύτερη κόρη τους - συνελήφθησαν και τελικά πέθαναν στη φυλακή λίγο μετά το 1642.

Κατά τη διάρκεια της ζωής της, η Martine έγραψε πληθώρα βιβλίων. Το πρώτο δημοσιεύτηκε το 1632 και αφορούσε 150 γαλλικά μεταλλεία που είχε ανακαλύψει το ζευγάρι. Επίσης, περιγράφει διάφορα κοιτάσματα ορυκτών πρώτων υλών της Γαλλίας, καθώς και τη χρήση της ραβδοσκοπίας για τον εντοπισμό νερού. Το βιβλίο περιέχει, τέλος, πολλές πρακτικές και επιστημονικές εκτιμήσεις που μας επιτρέπουν να κατανοήσουμε τις γνώσεις της υδρογεωλογίας του 17ου αιώνα.

Δεν είναι βέβαιο το σκεπτικό της απόφασης της Martine να πει ψέματα για τα πραγματικά μέσα της επιτυχίας της. Γιατί δηλαδή δεν ήταν ειλικρινής σχετικά με τη χρήση διαφόρων επιστημονικών ιδεών, ενώ προτιμούσε το κοινό να πιστεύει ότι χρησιμοποιούσε μαγεία ή απηρχαιωμένες επιστημονικές ιδέες. Η επιτυχία της βαρόνης de Beausoleil προήλθε από την κατανόηση του γεωλογικού γίγνεσθαι γύρω της. Ο γραπτός της λόγος παρέχει μια μοναδική ματιά στην τέχνη και τις δεξιότητες που απαιτούνταν για την εξόρυξη τον 17ο αιώνα.

Η Lou Henry Hoover γεννήθηκε τον Μάρτιο του 1874 στο Γουότερλου της Αϊόβα. Κατά τη διάρκεια της παιδικής της ηλικίας, ο πατέρας της έπαιρνε την κόρη του μαζί του σε εκδρομές για κάμπινγκ στα βουνά. Εκεί ήταν που ανέπτυξε το μεγάλο της πάθος για τα πετρώματα. Το 1894, η Λου Χένρι σπούδασε γεωλογία στο Πανεπιστήμιο Στάνφορντ όντας η μόνη φοιτήτρια. Εκεί αργότερα γνώρισε και τον μελλοντικό της σύζυγο, τον Χέρμπερτ Χούβερ.

Η Lou Henry ήταν ακαδημαϊκός και γλωσσολόγος, αλλά ξεχώριζε κάνοντας ραδιοφωνικές εκπομπές σε εθνικό επίπεδο. Είναι δύσκολο να συγκρίνουμε τη Λου Χένρι με τις παραπάνω γυναίκες γεωλόγους, επειδή δεν είχε σημαντική συμβολή στη γεωλογική έρευνα. Προφανώς, όμως, είναι πιο διάσημη στο διαδίκτυο, αφού ήταν περισσότερο γνωστή ως η πρώτη κάτοικος του Λευκού Οίκου που ήταν και γεωλόγος. Διετέλεσε ως η Πρώτη Κυρία των Ηνωμένων Πολιτειών από το 1929 έως το 1933.

Η Mary Anning ήταν Βρετανίδα συλλέκτης απολιθωμάτων, έμπορος και παλαιοντολόγος του 19ου αιώνα. Αυτή ανακάλυψε τον πρώτο σκελετό ιχθυόσαυρου (Εικόνα 5). Ήταν γνωστή ως γυναίκα γεωλόγος που, όχι μόνο βρήκε, αλλά και αναγνώρισε τον σκελετό του ιχθυόσαυρου, τους πρώτους σκελετούς πλειόσαυρων, τους σκελετούς πτερόσαυρων, καθώς και πολλούς άλλους.

Η Mary Anning γεννήθηκε πρώτη σε μια οικογένεια δέκα παιδιών το 1799 στο Lyme Regis, ένα δημοφιλές παραθαλάσσιο θέρετρο του 18ου αιώνα. Έζησε ανάμεσα στους πλούσιους και μεσοαστούς Ευρωπαίους τουρίστες, αλλά είχε επίσης την τύχη να βρίσκεται κοντά σε πλούσιους σε απολιθώματα βράχους κοντά στις ακτές. Οι ντόπιοι είχαν μακριά παράδοση στην πώληση απολιθωμάτων στους επισκέπτες, πριν από την εποχή της Mary Anning.

Η οικογένεια Anning πάλευε μέσα στη φτώχεια από τότε που πέθανε ο πατέρας τους το 1810, όταν η Mary ήταν μόλις 11 χρόνων. Η εκπαίδευση της ήταν πολύ περιορισμένη· από ένα κατηχητικό σχολείο, όπου έμαθε να διαβάζει και να γράφει. Έβγαζε όμως τα προς το ζην και συντηρούσε όλη την οικογένεια πουλώντας απολιθώματα, τα οποία μάζευε κοπιαστικά από την ακτή του Lyme Regis.

Οι καλύτερες μέρες ήρθαν στις αρχές της δεκαετίας του 1820, όταν ένας επαγγελματίας συλλέκτης απολιθωμάτων, ο αντισυνταγματάρχης Thomas Birch, βρήκε την οικογένεια της Anning· θαύμασε τις ανακαλύψεις της και σπλαχνίστηκε τους αγώνες της. Έτσι, αποφάσισε να πουλήσει όλη τη συλλογή απολιθωμάτων του σε μια συγκέντρωση και να κάνει μια γενναιόδωρη δωρεά για να στηρίξει την οικογένεια της. Στα μέσα της δεκαετίας του 1820, η Μαίρη ανέλαβε πια την επιχείρηση απολιθωμάτων της οικογένειας της.

Παρόλο που η Mary Anning χαρακτηρίστηκε αργότερα ως «η μεγαλύτερη συλλέκτρια απολιθωμάτων» που γνώρισε ποτέ ο κόσμος, δεν έτυχε του σεβασμού και της αναγνώρισης από την επιστημονική κοινότητα κατά τη διάρκεια της ζωής της, ζώντας παραγνωρισμένη και σε συνθήκες φτώχειας.

Λόγω των περιορισμών του φύλου της και της κοινωνικής της τάξης, δεν ήταν σε θέση να συμμετάσχει πλήρως στην επιστημονική έρευνα, ούτε μπορούσε να είναι επίσημο μέλος της Γεωλογικής Εταιρείας του Λονδίνου. Επιπλέον, δεν έλαβε πλήρη αναγνώριση για το έργο της. Ως αποτέλεσμα, τα αξιοσημείωτα επιτεύγματα της και η ιστορία της ζωής της έγιναν ευρύτερα γνωστά μόνο πολύ καιρό μετά το θάνατό της. Έτσι, η Mary Anning συμπεριλήφθηκε, από τη Royal Society μόλις το 2010, στον κατάλογο των δέκα Βρετανίδων που επηρέασαν περισσότερο την ιστορία της επιστήμης.

Η επιλογή των γυναικών γεωλόγων που εντάχθηκαν σε αυτό το άρθρο δεν ήταν τυχαία. Ανήκουν στις πρωτοπόρες του κλάδου. Αυτό, ωστόσο, δεν σημαίνει πως δεν υπάρχουν άλλες δεκάδες τέτοιες κυρίες που πρωτοστάτησαν στην ανάπτυξη των γεωεπιστημών. Σήμερα όμως τιμούμε όλες τις κυρίες, ανεξάρτητα από την δόξα και την προσφορά τους. Όλες έχουν προσφέρει ή προσφέρουν στη Γεωλογία, λίγα ή πολλά, τοπικά ή παγκόσμια.

Κυρίες μου, ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ!

[1] https://doi.org/10.1144/sp317.21

[2] https://www.zippia.com/geologist-jobs/demographics/

[3] https://www.thesun.co.uk/news/19408791/volcano-chasers-fire-of-love-katia-maurice-krafft/

[4] https://www.facebook.com/photo?fbid=10235865861215044&set=pcb.10235865954297371

[5] https://medium.com/sci-illustrate-stories/martine-bertereau-e9f778a0448e 

Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή ή αναδημοσίευση, μερική ή ολική, του εν λόγω περιεχομένου. Το RAWMATHUB.GR διατηρεί το αποκλειστικό δικαίωμα δημοσίευσης και παροχής αδειών αναδημοσίευσης κατόπιν έγγραφης άδειας, επιφυλασσόμενο για την άσκηση κάθε νόμιμου δικαιώματος του. Εφόσον επιθυμείτε να χρησιμοποιήσετε το περιεχόμενο, παρακαλούμε επικοινωνήστε μαζί μας στο Αυτή η διεύθυνση Email προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε..