«Ένα ταξίδι στον Μεσαίωνα χρειάζεται πολλή φαντασία ή ένα καλοκαιρινό όνειρο», μας λέει ο Δρ. Δημήτριος Κωνσταντινίδης. «Όταν λόγου χάρη ανεβαίνεις στην ταράτσα του σπιτιού σου το βράδυ για να δροσιστείς από το βοριαδάκι της Λευκωσίας, Ιούλη μήνα. Με λίγο κρασί και καλή διάθεση ίσως κλείσεις τα μάτια και ταξιδέψεις στην καρδιά της Ευρώπης, στην Terra Banensium, στη Γη των Μεταλλωρύχων. Αλλιώς παίρνεις το πρώτο αεροπλάνο και σε λίγες ώρες συναντάς καλούς φίλους από το Λαύριο και την Μπάνσκα Στιάβνιτσα (Banská Štiavnica στα σλοβακικά)».
Τη λένε Μπάνσκα Στιάβνιτσα
Η Μπάνσκα Στιάβνιτσα έχει κοντά στις 12.000 κατοίκους. Γύρω από την πόλη υπάρχουν ορυχεία χρυσού και αργύρου που έτυχαν εντατικής εκμετάλλευσης κυρίως τον Μεσαίωνα. Ωστόσο, στην περιοχή εξορύσσονταν ήδη από την εποχή των Κελτών, οι οποίοι εμπορεύονταν τα πολύτιμα μέταλλα. Η ανακάλυψη ενός ασημένιου νομίσματος, που σχεδιάστηκε σε βιβλίο της πόλης τον 18ο αιώνα και προέρχεται από τον 2ο-3ο αιώνα π.Χ., συνδυάζεται με την παρουσία κελτικού οικισμού στην περιοχή της παλιάς πόλης στο λόφο Glanzenberg. Οι Κέλτες γνώριζαν την τεχνολογία επεξεργασίας των μεταλλευμάτων αργύρου και χρυσού. Έτσι, έκοβαν νομίσματα και έφτιαχναν κοσμήματα από αυτά.
Τα μεταλλεύματα οφείλονται σε ένα ενεργό, πριν από 15 εκατομμύρια χρόνια, ηφαίστειο που κατέρρευσε, σχηματίζοντας μια καλντέρα. Η κυκλοφορία υδροθερμικών διαλυμάτων δημιούργησε δεκάδες φλέβες που φιλοξενούν τα πολύτιμα, αλλά και βασικά μέταλλα, όπως το μολύβι, τον ψευδάργυρο και τον χαλκό.
Αν και η Μπάνσκα Στιάβνιτσα άκμασε κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, το αστικό κέντρο χρονολογείται από τον 16ο αιώνα και περιλαμβάνει αναγεννησιακή και ύστερο-γοτθική αρχιτεκτονική. Εξάλλου, στην πόλη δημιουργήθηκε από τη μονάρχη των Αψβούργων, Μαρία Θηρεσία, η πρώτη στον κόσμο Μεταλλευτική Ακαδημία το 1763 (Εικόνα 1).
Εικόνα 1: Η πρώτη Μεταλλευτική Ακαδημία στον κόσμο (1763) (προσωπικό αρχείο)
Ανάμεσα στα μνημεία του αστικού κέντρου ξεχωρίζουν το παλιό και νέο κάστρο (Εικόνα 2).
Εικόνα 2: Το παλιό και νέο κάστρο της Μπάνσκα Στιάβνιτσα (προσωπικό αρχείο)
Το δεύτερο κάστρο αποτελεί το σύμβολο του αγώνα των κατοίκων της πόλης ενάντια στις τουρκικές επιθέσεις κατά τον Μεσαίωνα. Λόγω των καλά διατηρημένων μνημείων και της ιστορικής αξίας της, η πόλη ανακηρύχθηκε Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς από την UNESCO, το 1993.
Ο Μύθος της Σαλαμάνδρας
Ο μύθος αφηγείται πως ένας φτωχός βοσκός ανακάλυψε για πρώτη φορά το ασήμι και χρυσάφι στους λόφους της πόλης. Καθώς έβοσκε τα ζώα του, είδε ανάμεσα στα βράχια κάτι να αστράφτει. Ο βοσκός κατάλαβε ότι ήταν ένα ζευγάρι σαλαμάνδρες με μια λεπτή ασημόσκονη στην πλάτη τους. Αναποδογύρισε την πέτρα, οι σαύρες εξαφανίστηκαν, ενώ αυτός βρήκε μια φλέβα από χρυσό και ασήμι μέσα στη γη. Λίγο αργότερα, η πόλη έγινε το κορυφαίο κέντρο εξόρυξης ασημιού και χρυσού για όλη την Ευρώπη και οι σαλαμάνδρες το σύμβολο της πόλης (Εικόνα 3).
Εικόνα 3: Η ιστορία/μύθος εξόρυξης χρυσού και ασημιού σε πέτρινη τοιχογραφία (προσωπικό αρχείο)
Οι μικρές θρυλικές σαύρες ενέπνευσαν μια παράδοση στην Banská Štiavnica, όπου, τη δεύτερη Παρασκευή κάθε Σεπτέμβρη, οι ντόπιοι και χιλιάδες επισκέπτες μπορούν να δουν μεταλλωρύχους, «νάνους» που φρουρούν τον χρυσό, τον Nácko, τον «χαζό» της λαογραφίας, και την Anča, την παλιά ατμομηχανή, που κάποτε ξαμολιόταν από εδώ μέχρι το Zvolen, να παρελαύνουν στους δρόμους της πόλης σε μια ετήσια και μοναδική παρέλαση γνωστή ως «Σαλαμάνδρα».
Στη συνέχεια παραθέτω μερικές φωτογραφίες (Εικόνες 4-10) από την εντυπωσιακή αυτή φιέστα των Σλοβάκων. Λένε πως μια εικόνα ισοδυναμεί με χίλιες λέξεις. Δε διαφωνώ, ωστόσο, καμιά φωτογραφία δεν μπορεί να αποδώσει την ατμόσφαιρα της «Σαλαμάνδρας», τη χαρά των παιδιών, την περηφάνεια των μεταλλωρύχων, τα παθητικά φιλιά, την ιστορία του τόπου και την ελπίδα για το μέλλον.
Εικόνα 4: Η λαοθάλασσα της παρέλασης και των θεατών (Photo credits: TASR/Dušan Hein)
Εικόνα 5: Η σαύρα και η μελλοντική γενιά επικεφαλής της παρέλασης (πηγή: supervulkanstiavnica.sk)
Εικόνα 6: Η «Βασίλισσα» των μεταλλωρύχων (πηγή: supervulkanstiavnica.sk)
Εικόνα 7: Το μεταλλευτικό τραινάκι με ατμομηχανή (προσωπικό αρχείο)
Εικόνα 8: Το παθιασμένο φιλί (Φωτο© Χαρ. Κοσμίδης)
Εικόνα 9: Οι καμινοκαθαριστές (Photo© L. Luzina)
Εικόνα 10: Γιορτή της «Σαλαμάνδρας» χωρίς μπύρα δεν υπάρχει. Όσοι δεν μπορούν να πιούν δηλώνουν «ανίκανοι» (φωτο© Χαρ. Κοσμίδης)
Κάθε σπίτι και στοά
Έχω ζήσει σε πολλές πόλεις κυρίως της Ευρώπης. Πουθενά όμως πάνω από τις παλιές στοές του Μεσαίωνα. Στα δύο από τα τρία σπίτια που με φιλοξένησαν για 8 χρόνια στην Μπάνσκα Στιάβνιτσα είχαν τις δικές τους μεταλλευτικές γαλαρίες. Θα τολμούσα να πω πως Κάθε σπίτι και μια Στοά.
Κάθεσαι στο εστιατόριο να φας, σε ρωτάνε αν είδες τη στοά. Πίνεις καφέ στο καφενείο, ενώ η καλλίγραμμη σερβιτόρα σε ρωτάει αν είδες το υπόγειο τους. Σε οδηγεί στα βάθη της γης και εσύ δυσκολεύεσαι να το πιστέψεις. Τα περισσότερα ξενοδοχεία έχουν ένα κελάρι σε παλιά στοά. Δείτε κάποιες από αυτές (Εικόνες 11 έως 16).
Εικόνα 11: Στοά Μίχαλ (Photo© L. Luzina)
Εικόνα 12: Η είσοδος της μεσαιωνικής στοάς του Βαρθολομαίου στο Μουσείο της Φύσης (Photo© L. Luzina)
Εικόνα 13: Η μεσαιωνική στοά του Βαρθολομαίου στο Μουσείο της Φύσης (Photo© L. Luzina)
Εικόνα 14: Στα μεσαιωνικά υπόγεια της Hodruša (Photo© L. Luzina)
Εικόνα 15: Η είσοδος στη παλιά στοά Lill (Photo© M. Odziomek)
Εικόνα 16: Ο πύργος του πηγαδιού Mayer στη Hodruša Hamre (πηγή: Η. Κατσάρος)
Μη ξεχνάμε τις λίμνες
Σίγουρα δεν έχουν τη θάλασσα του Πρωταρά, ούτε την Καλύβη του Αντώνη, αλλά οι Σλοβάκοι βρήκαν τρόπο να δροσίζονται στις δεξαμενές της μεσαιωνικής εξόρυξης του χρυσού και του αργύρου. Ένα γεύμα ή ένας καφές στα διπλανά εστιατόρια τους συμπληρώνουν την απόλαυση από το σχετικά κρύο νερό της λίμνης.
Εικόνα 17: Klinger, Μεσαιωνική δεξαμενή νερού που προήλθε από εξόρυξη (photo: www.cas.sk)
Εικόνα 18: Το αποκαλούμενο Μεγάλο Υδραγωγείο. Λίμνη βόρεια της Μπάνσκα Στιάβνιτσα (πηγή: www.nasavoda.sk)
Εικόνα 19: Η λίμνη Počúvadlo: μια από τις μεσαιωνικές δεξαμενές νερού (www.cestovnicek.sk)
Εικόνα 20: Η λίμνη Vindšachta στην κοινότητα Štiavnické Baně (πηγή: supervulkanstiavnica.sk)
Άνθη της πέτρας
Οι μεσαιωνικές στοές της Μπάνσκα Στιάβνιτσα δεν έδωσαν μόνο τα πολύτιμα μέταλλα τους. Πρόσφεραν και μεταλλικά ή πέτρινα λουλούδια που μόνο το Λαύριο δε θα τα ζήλευε. Ανάμεσα στα βιβλία που αναδεικνύουν τα άνθη της πέτρας πρωταγωνιστεί η έκδοση που μέσα από 290 σελίδες με περισσότερες από 500 έγχρωμες φωτογραφίες παρουσιάζει τις επιμέρους τοποθεσίες της περιοχής εξόρυξης της Κεντρικής Σλοβακίας και τα ορυκτά που βρίσκονται σε αυτές.
Ταπεινά αναφέρω ότι οι συντάκτες του βιβλίου μου ζήτησαν να το μεταφράσω από τα Σλοβάκικα στα Αγγλικά, πράγμα που έκανα με χαρά. Μερικές φωτογραφίες από το βιβλίο στις Εικόνες 21 έως 25.
Εικόνα 21: Χρυσός και χαλαζίας από Κρέμνιτσα
Εικόνα 22: Γύψος από το ορυχείο Schöpfer
Εικόνα 23: Μαλαχίτης/αζουρίτης από Špania Dolina
Εικόνα 24: Σκηπτρόμορφος χαλαζίας από τη Μπάνσκα Στιάβνιτσα
Εικόνα 25: Λιμπεθενίτης από Ľubietová
«Μεσαιωνικός» διαλογισμός
Προφανώς και δε χρειάζεται να κατέβεις σε υπόγεια στοά του 15ου αιώνα μ.Χ. για μια βαθιά αυτοσυγκέντρωση. Αν όμως σου συμβεί να κάθεσαι σε μια γαλαρία, μέσα στην οποία, αν δεν σκύψεις, θα φύγεις με τραυματισμένο κεφάλι, θα συνειδητοποιήσεις καλύτερα πως αν δεν ήταν αυτά τα μέταλλα, οι πέτρες και τα βράχια, ίσως να είμαστε ακόμα στις σπηλιές του Νεάντερταλ.
Κάθομαι, λοιπόν, στη στοά των Αγίων Πάντων (Εικόνα 26), την οποία αναπαλαίωσε ο φίλος Rišo Kaňa, και σκέφτομαι πως χωρίς τα μέταλλα, τα ορυκτά και τα πετρώματα που ανάδειξαν οι γεωεπιστήμονες και χρησιμοποίησαν με τον καλύτερο τρόπο οι τεχνολόγοι, δε θα είχαμε σπίτια να κρυφτούμε τον ερχόμενο χειμώνα που το φυσικό αέριο θα είναι σπάνιο, το πετρέλαιο πανάκριβο, ο πόλεμος στην Ουκρανία σε εξέλιξη, η καταστροφική σύρραξη στη Μέση Ανατολή στο αποκορύφωμα της και η αγαπητή Ούρσουλα της ΕΕ να ψάχνει λύσεις για τις σπάνιες γαίες, το λίθιο και όσα άλλα χρειάζεται η Ευρώπη για να φτιάξει ηλεκτρικά οχήματα.
Εικόνα 26: Διαλογισμός σε γαλαρία (Φωτο© Χαρ. Κοσμίδης)
Δεν θα είχαμε ουρανοξύστες για να θησαυρίζει ο Τραμπ και κάποιοι Κύπριοι πολιτικοί (και μη), ούτε αυτοκίνητα, τραίνα, ούτε αεροπλάνα και διαστημόπλοια. Δεν θα είχαμε πάει στη Σελήνη, ούτε θα είχαμε σελίνια επί Αγγλοκρατίας. Ούτε ρεύμα και νερό στα σπίτια και στα γραφεία μας. Ούτε σύγχρονα όπλα για να αλληλοεξοντωνόμαστε χωρίς λόγο.
Έξυπνα τηλέφωνα, οθόνες τηλεοράσεων ψηλής ανάλυσης, ψηφιοποίηση και βιομηχανία 4.0; Ούτε να το σκέφτεστε. Αυτά όλα οφείλονται στα σπάνια, τα κρίσιμα, τα στρατηγικά, τα βασικά και τα πολύτιμα μέταλλα, όπως τα ονομάζουν οι γεωλόγοι. Δεν θα ήταν όμως στην επιφάνεια της γης, αν οι χιλιάδες μεταλλωρύχοι δεν κατέβαιναν καθημερινά στις σκοτεινές γαλαρίες για να τα εξορύξουν.
Από την αρχαιότητα μέχρι αύριο και μεθαύριο και για πάντα. Αν δεν ήταν οι σκλάβοι του Λαυρίου, οι «μπάνικοι» της Μπάνσκα Στιάβνιτσας και «ο άνθρωπος του ήλιου και του αέρα απαρνητής που σέρνεται σκουλήκι» μέσα στη γη (Κώστας Μόντης, Εφημ. Ελευθερία, 1936).
Απλά με βασανίζει εκείνο το απαρέγκλιτο ερώτημα: γιατί να μην χρησιμοποιεί ο Άνθρωπος ο Σοφός (Homo sapiens) τη σοφία του για να εξαλείψει την πείνα, τη σύγχρονη δουλεία μικρών παιδιών στα βιοτεχνικά ή μικρής κλίμακας, παράνομα ορυχεία της Αφρικής, της Νότιας Αμερικής, της Ασίας και αλλού και ψάχνει για πιο αποτελεσματικές μεθόδους για να σκοτώσει.
Μην μπείτε μόνοι σας σε σήραγγα για διαλογισμό. Είναι επικίνδυνο εγχείρημα. Δείτε στα κανάλια τι συμβαίνει στη Γάζα, τον Λίβανο, το Ισραήλ και θα καταλάβετε. Αυτά είναι υπεραρκετά για να φωνάξετε: «Άει στο διάβολο με τα όπλα σας δολοφόνοι»! Αλλά, σας παρακαλώ κάντε λίγη ησυχία. Αλλιώς υπάρχει κίνδυνος να καταλάβει και ο Μπάϊντεν ότι κάπου γίνεται πόλεμος. Ίσως κάνει και μια δήλωση, αν έχει κάπου να ακουμπήσει! Αυτός που διοικεί την υπερδύναμη της Αμερικής και αποφασίσει αν θα κτυπήσει το Ισραήλ τα πυρηνικά εργοστάσια και τις πετρελαιοπηγές του Ιράν! Πού θα φθάσουμε;
Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή ή αναδημοσίευση, μερική ή ολική, του εν λόγω περιεχομένου. Το RAWMATHUB.GR διατηρεί το αποκλειστικό δικαίωμα δημοσίευσης και παροχής αδειών αναδημοσίευσης κατόπιν έγγραφης άδειας, επιφυλασσόμενο για την άσκηση κάθε νόμιμου δικαιώματος του. Εφόσον επιθυμείτε να χρησιμοποιήσετε το περιεχόμενο, παρακαλούμε επικοινωνήστε μαζί μας στο