Τι είναι οι σπάνιες γαίες;
Η ζήτηση για στοιχεία σπάνιων γαιών έχει αυξηθεί ραγδαία, αλλά η εμφάνιση τους σε οικονομικά βιώσιμα κοιτάσματα, είναι περιορισμένη.
Τι είναι τα Στοιχεία Σπάνιων Γαιών (Rare Earth Elements - REE);
Τα στοιχεία σπανίων γαιών είναι μια ομάδα δεκαεπτά χημικών στοιχείων που εμφανίζονται μαζί στον περιοδικό πίνακα (βλ. εικόνα). Η ομάδα των λανθανίδων - όπως αποκαλείται - αποτελείται από το ύττριο και 15 άλλα στοιχεία (λανθάνιο, δημήτριο, πρασεοδύμιο, νεοδύμιο, προμήθειο, σαμάριο, ευρώπιο, γαδολίνιο, τέρβιο, δυσπρόσιο, χόλμιο, έρβιο, θούλιο, υττέρβιο και λουτέτιο). Το σκάνδιο βρίσκεται στις περισσότερες αποθέσεις σπάνιων γαιών και μερικές φορές ταξινομείται ως σπάνια γαία. Η Διεθνής Ένωση Καθαρής και Εφαρμοσμένης Χημείας (IUPAC), περιλαμβάνει το σκάνδιο στον ορισμό των σπάνιων γαιών.
Τα στοιχεία σπανίων γαιών είναι όλα μέταλλα και η ομάδα αναφέρεται συχνά ως «μέταλλα σπάνιων γαιών». Αυτά τα μέταλλα έχουν πολλές παρόμοιες ιδιότητες, και αυτό συχνά προκαλεί την ταυτόχρονη ανεύρεση τους σε γεωλογικές αποθέσεις. Αναφέρονται επίσης ως «οξείδια σπάνιων γαιών» επειδή πολλά από αυτά πωλούνται συνήθως ως ενώσεις οξειδίων.
Χρήσεις των σπάνιων γαιών
Τα μέταλλα και τα κράματα σπάνιων γαιών που τα περιέχουν, χρησιμοποιούνται σε πολλές συσκευές που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι καθημερινά, όπως μνήμες υπολογιστή, DVD, επαναφορτιζόμενες μπαταρίες, κινητά τηλέφωνα, καταλυτικούς μετατροπείς, μαγνήτες, φωτισμό φθορισμού και πολλά άλλα.
Τα τελευταία είκοσι χρόνια, υπήρξε έκρηξη στη ζήτηση για πολλά προϊόντα που απαιτούν μέταλλα σπάνιων γαιών. Πριν από είκοσι χρόνια, πολύ λίγοι άνθρωποι είχαν κινητό τηλέφωνο, αλλά σήμερα πάνω από 5 δισεκατομμύρια άνθρωποι διαθέτουν κινητή συσκευή. Η χρήση στοιχείων σπάνιων γαιών στους υπολογιστές έχει αυξηθεί σχεδόν τόσο γρήγορα όσο και τα κινητά τηλέφωνα.
Πολλές επαναφορτιζόμενες μπαταρίες κατασκευάζονται με ενώσεις σπάνιων γαιών. Η ζήτηση για τις μπαταρίες οφείλεται στη ζήτηση για φορητές ηλεκτρονικές συσκευές όπως κινητά τηλέφωνα, συσκευές ανάγνωσης, φορητούς υπολογιστές και κάμερες.
Αρκετή ποσότητα ενώσεων σπάνιων γαιών βρίσκονται σε μπαταρίες που τροφοδοτούν κάθε ηλεκτρικό ή υβριδικό όχημα. Καθώς οι ανησυχίες για την ενεργειακή ανεξαρτησία, την κλιματική αλλαγή και άλλα ζητήματα οδηγούν την πώληση ηλεκτρικών και υβριδικών οχημάτων, η ζήτηση για μπαταρίες κατασκευασμένες με ενώσεις σπάνιων γαιών θα αυξηθεί ακόμη πιο γρήγορα.
Οι σπάνιες γαίες χρησιμοποιούνται ως ενώσεις για καταλύτες, εφαρμογές φθορισμού και εφαρμογές λείανσης, δηλαδή για τον έλεγχο της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, τις φωτιζόμενες οθόνες σε ηλεκτρονικές συσκευές και τη λείανση γυαλιού οπτικής ποιότητας. Όλα αυτά τα προϊόντα αναμένεται να παρουσιάσουν αυξανόμενη ζήτηση.
Άλλες ουσίες μπορούν να αντικαταστήσουν τα στοιχεία σπάνιων γαιών στις πιο σημαντικές χρήσεις τους. Ωστόσο, αυτά τα υποκατάστατα είναι συνήθως λιγότερο αποτελεσματικά και δαπανηρά.
Από τη δεκαετία του 1950 έως τις αρχές της δεκαετίας του 2000, το οξείδιο του δημητρίου ήταν ένα πολύ δημοφιλές λειαντικό μέσο για εφαρμογές λιθοχαρακτικής. Ήταν φθηνό και πολύ αποτελεσματικό. Οι πρόσφατες αυξήσεις των τιμών έχουν σχεδόν εξαλείψει τη χρήση οξειδίου του δημητρίου στην κατεργασία λίθων. Άλλοι τύποι υλικών λείανσης, όπως τα οξείδια του αλουμινίου και του τιτανίου, χρησιμοποιούνται πλέον στη θέση του.
Χρήσεις στην αμυντική βιομηχανία
Τα στοιχεία σπανίων γαιών διαδραματίζουν ουσιαστικό ρόλο στην αμυντική βιομηχανία. Ο στρατός χρησιμοποιεί γυαλιά νυχτερινής όρασης, όπλα ακριβείας, εξοπλισμό επικοινωνιών, εξοπλισμό GPS, μπαταρίες και άλλα ηλεκτρονικά. Αυτά προσδίδουν ένα τεράστιο τακτικό πλεονέκτημα. Τα μέταλλα σπάνιων γαιών είναι βασικά δομικά στοιχεία για την κατασκευή των πολύ σκληρών κραμάτων που χρησιμοποιούνται στα τεθωρακισμένα οχήματα και τα βλήματα που θρυμματίζονται κατά την πρόσκρουση.
Υποκατάστατα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για στοιχεία σπάνιων γαιών σε ορισμένες αμυντικές εφαρμογές. Ωστόσο, αυτά τα υποκατάστατα συνήθως δεν είναι τόσο αποτελεσματικά και αυτό μειώνει την τακτική υπεροχή. Πολλές χρήσεις των στοιχείων σπάνιων γαιών συνοψίζονται στον συνοδευτικό πίνακα.
Είναι αυτά τα στοιχεία πραγματικά "σπάνια";
Τα στοιχεία σπανίων γαιών δεν είναι τόσο «σπάνια» όσο υποδηλώνει το όνομά τους. Το θούλιο και το λουτέτιο είναι τα δύο λιγότερο άφθονα στοιχεία σπάνιων γαιών - αλλά το καθένα έχει μέση αφθονία φλοιού που είναι σχεδόν 200 φορές μεγαλύτερη από την αφθονία του φλοιού της Γης σε χρυσό. Ωστόσο, αυτά τα μέταλλα είναι πολύ δύσκολο να εξορυχθούν επειδή είναι ασυνήθιστο να βρεθούν σε συγκεντρώσεις αρκετά υψηλές για οικονομική εξόρυξη.
Τα πιο άφθονα στοιχεία σπάνιων γαιών είναι το δημήτριο, το ύττριο, το λανθάνιο και το νεοδύμιο. Έχουν μέση αφθονία φλοιού που είναι παρόμοια με τα κοινώς χρησιμοποιούμενα βιομηχανικά μέταλλα όπως το χρώμιο, το νικέλιο, ο ψευδάργυρος, το μολυβδαίνιο, ο κασσίτερος, το βολφράμιο και ο μόλυβδος. Ωστόσο, ακόμα και τα συγκεκριμένα, σπάνια βρίσκονται σε εκχυλίσιμες συγκεντρώσεις.
Ιστορία της παραγωγής και εμπορίας σπάνιων γαιών
Πριν από το 1965
Πριν από το 1965 υπήρχε σχετικά μικρή ζήτηση για στοιχεία σπάνιων γαιών. Εκείνη την εποχή, το μεγαλύτερο μέρος της παγκόσμιας προμήθειας παρήχθη από κοιτάσματα στην Ινδία και τη Βραζιλία. Στη δεκαετία του 1950, η Νότια Αφρική έγινε ο κύριος προμηθευτής σπάνιων γαιών που απαντώνταν σε κοιτάσματα μοναζίτη. Εκείνη την εποχή, το ορυχείο Mountain Pass Mine στην Καλιφόρνια παρήγαγε μικρές ποσότητες οξειδίων σπάνιων γαιών από έναν προκάμβριο ανθρακίτη.
Η έγχρωμη τηλεόραση πυροδοτεί τη ζήτηση
Η ζήτηση για στοιχεία σπάνιων γαιών σημείωσε την πρώτη της έκρηξη στα μέσα της δεκαετίας του 1960, καθώς οι πρώτες έγχρωμες τηλεοράσεις έμπαιναν στην αγορά. Το ευρώπιο ήταν το απαραίτητο υλικό για την παραγωγή των έγχρωμων εικόνων. Το ορυχείο Mountain Pass άρχισε να παράγει ευρώπιο από μπαστναισίτη, ο οποίος περιείχε περίπου 0,1% ευρώπιο. Αυτή η δυνατότητα παραγωγής έκανε το ορυχείο Mountain Pass τον μεγαλύτερο παραγωγό σπάνιων γαιών στον κόσμο και τοποθέτησε τις Ηνωμένες Πολιτείες ως τον κορυφαίο παραγωγό.
Η Κίνα εισέρχεται στην αγορά
Η Κίνα άρχισε να παράγει αξιόλογες ποσότητες οξειδίων σπάνιων γαιών στις αρχές της δεκαετίας του 1980 και έγινε ο κορυφαίος παραγωγός στον κόσμο στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1990 και των αρχών της δεκαετίας του 2000, η Κίνα ενίσχυε σταθερά τη θέση της στην παγκόσμια αγορά οξειδίων σπάνιων γαιών. Εμπορεύονταν σπάνιες γαίες σε τόσο χαμηλές τιμές που το ορυχείο Mountain Pass και πολλά άλλα σε όλο τον κόσμο δεν μπόρεσαν να την ανταγωνιστούν και σταμάτησαν τη λειτουργία τους.
Εφαρμογές αμυντικής βιομηχανίας και ζήτηση ηλεκτρονικών καταναλωτικών ειδών
Την ίδια στιγμή, η παγκόσμια ζήτηση εκτοξευόταν στα ύψη καθώς τα μέταλλα σπάνιων γαιών σχεδιάστηκαν σε μια μεγάλη ποικιλία ηλεκτρονικών ειδών για την αμυντική βιομηχανία, την αεροπορία, τη βιομηχανία και τα καταναλωτικά προϊόντα ευρείας χρήσης. Η Κίνα εκμεταλλεύτηκε τη δεσπόζουσα θέση της και άρχισε να περιορίζει τις εξαγωγές, επιτρέποντας στις τιμές των οξειδίων των σπάνιων γαιών να αυξηθούν σε ιστορικά επίπεδα.
Η Κίνα ως ο μεγαλύτερος καταναλωτής σπάνιων γαιών
Εκτός από το ότι είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός υλικών σπάνιων γαιών στον κόσμο, η Κίνα είναι επίσης ο κυρίαρχος καταναλωτής. Χρησιμοποιεί σπάνιες γαίες, κυρίως στην κατασκευή ηλεκτρονικών προϊόντων για εγχώριες και εξαγωγικές ανάγκες. Ιαπωνία και οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι ο δεύτερος και τρίτος μεγαλύτερος καταναλωτές υλικών σπάνιων γαιών. Είναι πιθανό ότι η απροθυμία της Κίνας να πουλήσει σπάνιες γαίες είναι μια υπεράσπιση της προστιθέμενης αξίας του μεταποιητικού της τομέα.
Η παραγωγή της Κίνας έφτασε στο ζενίθ;
Η κυριαρχία της Κίνας μπορεί να κορυφώθηκε το 2010, όταν έλεγχε περίπου το 95% της παγκόσμιας παραγωγής σπάνιων γαιών και οι τιμές για πολλά οξείδια σπάνιων γαιών είχαν αυξηθεί πάνω από 500% μέσα σε λίγα μόλις χρόνια. Αυτό ήταν ένα ξύπνημα για τους καταναλωτές σπάνιων γαιών και τις εξορυκτικές εταιρείες σε όλο τον κόσμο. Οι εταιρείες εξόρυξης στις Ηνωμένες Πολιτείες, την Αυστραλία, Καναδά και άλλες χώρες άρχισαν να επαναξιολογούν παλιές προοπτικές σπάνιων γαιών και να εξερευνούν νέες.
Οι υψηλές τιμές έκαναν επίσης τους κατασκευαστές να κάνουν τρία πράγματα: 1) να αναζητήσουν τρόπους για να μειώσουν την ποσότητα των στοιχείων σπάνιων γαιών που απαιτούνται για την παραγωγή καθενός από τα προϊόντα τους, 2) να αναζητήσουν εναλλακτικά υλικά για χρήση στη θέση των στοιχείων σπάνιων γαιών και, 3) να αναπτύξουν εναλλακτικά προϊόντα που δεν απαιτούν στοιχεία σπάνιων γαιών.
Αυτή η προσπάθεια είχε ως αποτέλεσμα τη μείωση των ποσοτήτων των σπάνιων γαιών που χρησιμοποιούνται σε ορισμένους τύπους μαγνητών και μια στροφή από τα προϊόντα φωτισμού σπάνιων γαιών στην τεχνολογία διόδων εκπομπής φωτός (LED). Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η μέση κατανάλωση σπάνιων γαιών ανά μονάδα κατασκευασμένου προϊόντος έχει μειωθεί, αλλά η ζήτηση για περισσότερα προϊόντα που παράγονται με στοιχεία σπάνιων γαιών έχει αυξηθεί. Το αποτέλεσμα ήταν μεγαλύτερη κατανάλωση.
Η Κίνα αγοράζει εκμεταλλεύσεις και στον υπόλοιπο κόσμο
Κινεζικές εταιρείες έχουν αγοράσει εκμεταλλεύσεις σπάνιων γαιών και σε άλλες χώρες. Το 2009 η China Non-Ferrous Metal Mining Company αγόρασε το πλειοψηφικό μερίδιο της Lynas Corporation, μιας αυστραλιανής εταιρείας που έχει μία από τις υψηλότερες παραγωγές στοιχείων σπάνιων γαιών εκτός Κίνας, όπως επίσης το ορυχείο Baluba στη Ζάμπια.
Παραγωγή σπάνιων γαιών εκτός Κίνας
Τα ορυχεία στην Αυστραλία άρχισαν να παράγουν οξείδια σπάνιων γαιών το 2011. Το 2012 και το 2013 προμήθευαν περίπου το 2 έως 3% της παγκόσμιας παραγωγής. Το 2012 το ορυχείο Mountain Pass επανήλθε στην παραγωγή και οι Ηνωμένες Πολιτείες παρήγαγαν περίπου το 4% των παγκόσμιων στοιχείων σπάνιων γαιών το 2013. Η παραγωγή στη Βραζιλία, τη Μαλαισία, τη Ρωσία, την Ταϊλάνδη και Βιετνάμ συνεχίστηκε ή αυξήθηκε.
Νέες αξιολογήσεις κοιτασμάτων που διενεργήθηκαν από το Γεωλογικό Ινστιτούτο των ΗΠΑ εντόπισαν σημαντικούς πόρους εκτός Κίνας. Αν και η Κίνα είναι ο παγκόσμιος ηγέτης στην παραγωγή σπάνιων γαιών, ελέγχουν μόνο περίπου το 36% των παγκόσμιων αποθεμάτων. Αυτό παρέχει την ευκαιρία σε άλλες χώρες να γίνουν σημαντικοί παραγωγοί τώρα που η Κίνα δεν πουλά υλικά σπάνιων γαιών κάτω από το κόστος παραγωγής.
Κίνδυνοι ενός κυρίαρχου παγκόσμιου παραγωγού
Η προσφορά και η ζήτηση συνήθως καθορίζουν την τιμή αγοράς ενός εμπορεύματος. Καθώς οι προμήθειες συρρικνώνονται, οι τιμές ανεβαίνουν. Καθώς οι τιμές αυξάνονται, όσοι ελέγχουν την προσφορά μπαίνουν στον πειρασμό να πουλήσουν. Οι εταιρείες εξόρυξης βλέπουν τις υψηλές τιμές ως ευκαιρία και προσπαθούν να αναπτύξουν νέες πηγές εφοδιασμού.
Με τα στοιχεία σπάνιων γαιών, ο χρόνος μεταξύ της απόφασης μιας εταιρείας εξόρυξης να αποκτήσει ένα κοίτασμα και της έναρξης της παραγωγής μπορεί να είναι αρκετά χρόνια ή και μεγαλύτερος. Δεν υπάρχει γρήγορος τρόπος για να αρχίσει μία εκμετάλλευση να είναι παραγωγική.
Εάν μια μεμονωμένη χώρα ελέγχει σχεδόν όλη την παραγωγή και λάβει μια σταθερή απόφαση να μην εξάγει, τότε ολόκληρη η προσφορά ενός εμπορεύματος μπορεί γρήγορα να διακοπεί. Αυτή είναι μια επικίνδυνη κατάσταση όταν οι νέες πηγές εφοδιασμού καθυστερούν τόσο πολύ να αναπτυχθούν.
Το 2010 η Κίνα περιόρισε σημαντικά τις εξαγωγές σπάνιων γαιών. Αυτό έγινε για να εξασφαλιστεί η προμήθεια σπάνιων γαιών για την εγχώρια παραγωγή και για περιβαλλοντικούς λόγους. Αυτή η μετατόπιση από την Κίνα προκάλεσε πανικό στις αγορές και ορισμένες τιμές σπάνιων γαιών αυξήθηκαν εκθετικά. Επιπλέον, η Ιαπωνία, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρωπαϊκή Ένωση παραπονέθηκαν στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου για τις περιοριστικές πολιτικές εμπορίου σπάνιων γαιών της Κίνας.
Παγκόσμια αποθέματα σπάνιων γαιών
Οι σπάνιες γαίες είναι σχετικά άφθονες στον φλοιό της Γης, αλλά οι ανακαλυφθείσες συγκεντρώσεις που μπορούν να εξορυχθούν, είναι λιγότερο συχνές από ό,τι για τα περισσότερα μεταλλεύματα. Οι πόροι των ΗΠΑ και του κόσμου περιέχονται κυρίως σε μπαστναισίτη και μοναζίτη. Τα κοιτάσματα μπαστναισίτη στην Κίνα και τις Ηνωμένες Πολιτείες αποτελούν το μεγαλύτερο ποσοστό των παγκόσμιων οικονομικά βιώσιμων κοιτασμάτων σπάνιων γαιών, ενώ τα κοιτάσματα μοναζίτη στην Αυστραλία, τη Βραζιλία, την Κίνα, την Ινδία, τη Μαλαισία, τη Νότια Αφρική, Σρι Λάνκα, την Ταϊλάνδη και τις Ηνωμένες Πολιτείες αποτελούν το δεύτερο μεγαλύτερο τμήμα.
Προοπτικές για τις σπάνιες γαίες
Η παγκόσμια ζήτηση για αυτοκίνητα, ηλεκτρονικά είδη ευρείας κατανάλωσης, ενεργειακά αποδοτικό φωτισμό και καταλύτες αναμένεται να αυξηθεί ραγδαία την επόμενη δεκαετία. Η ζήτηση για μαγνήτες σπάνιων γαιών αναμένεται να αυξηθεί, όπως και η ζήτηση για επαναφορτιζόμενες μπαταρίες. Οι νέες εξελίξεις στην ιατρική τεχνολογία αναμένεται να αυξήσουν τη χρήση χειρουργικών λέιζερ, μαγνητικών τομογράφων και PET τομογράφων. Τα στοιχεία σπανίων γαιών χρησιμοποιούνται σε μεγάλο βαθμό σε όλες αυτές τις βιομηχανίες, επομένως η ζήτηση για αυτά θα παραμείνει λογικά υψηλή.
Με πληροφορίες από Geology.com