Τα μέταλλα όπως το λίθιο και οι σπάνιες γαίες θεωρούνται ζωτικής σημασίας για την πράσινη και ψηφιακή μετάβαση. Εν μέσω μίας παγκόσμιας «κούρσας» για την πρόσβαση σε αυτούς τους πόρους, η Ε.Ε στοχεύει να εξασφαλίσει το κομμάτι που της αναλογεί θεσπίζοντας νέα νομοθεσία για τις κρίσιμες πρώτες ύλες (Critical Raw Materials Act).
Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, η παγκόσμια ζήτηση για κρίσιμες πρώτες ύλες αναμένεται να εκτοξευθεί κατά 500% έως το 2050, προκαλώντας ταυτόχρονα απότομες αυξήσεις τιμών και αυξημένους κινδύνους όσον αφορά στην επάρκεια της προσφοράς στο εγγύς μέλλον.
«Βιώνουμε έναν παγκόσμιο αγώνα δρόμου για την προμήθεια και την ανακύκλωση κρίσιμων πρώτων υλών», δήλωσε ο Ευρωπαίος επίτροπος για την εσωτερική αγορά Thierry Breton.
Σε ένα τέτοιο ανταγωνιστικό περιβάλλον, στόχος της Ε.Ε είναι να εξασφαλίσει σταθερές οδούς εφοδιασμού, να ενισχύσει τη στρατηγική της αυτονομία και να μειώσει την εξάρτησή της από τις εισαγωγές. Αυτοί θα είναι οι κύριοι στόχοι του Critical Raw Materials Act ο οποίος έχει προγραμματιστεί να κατατεθεί το πρώτο τρίμηνο του 2023.
Με βάση την πρόσφατη εμπειρία στον τομέα των μπαταριών και των ημιαγωγών, η Ε.Ε στοχεύει να ενισχύσει την εγχώρια παραγωγή της, να διαφοροποιήσει τις εφοδιαστικές της αλυσίδες και να εντατικοποιήσει τις προσπάθειες για δευτερογενή προμήθεια αυτών των πρώτων υλών μέσω της ανακύκλωσης.
Αυξανόμενη ζήτηση
Η Ε.Ε έχει μέχρι στιγμής καθορίσει 30 πρώτες ύλες ως κρίσιμες, ανάλογα με τον κίνδυνο που ενέχει η αδιάλειπτη προσφορά τους, και την οικονομική τους σημασία. Με τον νόμο περί κρίσιμων πρώτων υλών, η Ε.Ε στοχεύει να ενημερώσει αυτόν τον κατάλογο και να υιοθετήσει μια πιο στοχευμένη προσέγγιση για την διασφάλιση σχετικών αλυσίδων εφοδιασμού.
Η ζήτηση για λίθιο, για παράδειγμα, αναμένεται να αυξηθεί 20 φορές έως το 2050, ενώ η ζήτηση για γραφίτη και σπάνιες γαίες αναμένεται να αυξηθεί 14 και 5 φορές αντίστοιχα, ήδη μέχρι το 2030.
Δεδομένου ότι όλες αυτές οι κρίσιμες πρώτες ύλες είναι βασικά μέρη για τις περισσότερες μπαταρίες, η επιτυχία της πράσινης μετάβασης εξαρτάται από τη σταθερή προσφορά τους. Ορισμένες πρώτες ύλες έχουν ήδη γνωρίσει πρωτοφανή άνοδο των τιμών. Οι τιμές λιθίου, για παράδειγμα, έχουν ήδη αυξηθεί κατά 400% μεταξύ Μαΐου 2021 και Μαΐου 2022.
Δεδομένης της απότομης αύξησης της ζήτησης σε γενικές γραμμές, ο εντοπισμός των πιο κρίσιμων πρώτων υλών δεν είναι εύκολη υπόθεση. «Με την πρόσφατη ενεργειακή κρίση, είναι δύσκολο να δοθεί προτεραιότητα γιατί όλες οι κρίσιμες πρώτες ύλες γίνονται εξαιρετικά κρίσιμες τώρα», δήλωσε ο Bernd Schäfer, Διευθύνων Σύμβουλος του EIT RawMaterials.
Διαφοροποίηση
Όσον αφορά την εξόρυξη και την επεξεργασία πρώτων υλών, η Κίνα ξεχωρίζει ως ο κυρίαρχος παγκόσμιος παίκτης. Από τις 30 κρίσιμες πρώτες ύλες, οι 19 εισάγονται κυρίως από την Κίνα. Η ΕΕ, για παράδειγμα, εισάγει επί του παρόντος το 93% του μαγνησίου της και το 86% των σπάνιων γαιών της από την Κίνα.
Η Κίνα δεν κατέχει μόνο μια σχεδόν μονοπωλιακή θέση όσον αφορά την εξόρυξη αυτών των υλικών, έχει επίσης δεσπόζουσα θέση όσον αφορά και sτην επεξεργασία τους. Για παράδειγμα, ενώ μόνο το 9% περίπου του λιθίου στον κόσμο εξορύσσεται στην Κίνα, περίπου το 60% επεξεργάζεται εκεί.
Για τις Βρυξέλλες, η εξάρτηση από μία μόνο χώρα πρέπει να αποφευχθεί εάν η Ευρώπη θέλει να αποτρέψει την επανάληψη της τρέχουσας ενεργειακής κρίσης που προκαλείται από την υπερβολική εξάρτηση από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα. «Πρέπει να αποφύγουμε την ίδια εξάρτηση με το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο», δήλωσε η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ursula von der Leyen κατά τη διάρκεια ομιλίας της τον Σεπτέμβριο του 2022, όταν ανακοίνωσε τον Critical Raw Materials Act.
Για να αντιμετωπίσουν τη δεσπόζουσα θέση του Πεκίνου, οι Βρυξέλλες ελπίζουν να διαφοροποιήσουν τις πηγές προμήθειας, αναπτύσσοντας στενότερες εμπορικές σχέσεις με χώρες όπως η Χιλή, το Μεξικό, η Αυστραλία και η Ινδία. «Πρέπει να αναδομήσουμε τους δεσμούς μας με αξιόπιστες χώρες και περιοχές όπου υφίσταται εξορυκτική δραστηριότητα», δήλωσε η von der Leyen.
Εγχώριες προκλήσεις
Ενώ η διαφοροποίηση της προσφοράς είναι ο πρώτος πυλώνας του Critical Raw Materials Act, η Ε.Ε στοχεύει επίσης να επαναφέρει τμήματα ολόκληρης της αξιακής αλυσίδας στην Ευρώπη. Σύμφωνα με τον Επίτροπο Breton, τουλάχιστον το 30% της ζήτησης της Ε.Ε για επεξεργασμένο λίθιο θα πρέπει να προέρχεται από την Ε.Ε και τουλάχιστον το 20% των στοιχείων σπάνιων γαιών που υπάρχουν στις ροές αποβλήτων θα πρέπει να ανακτηθεί.
Αλλά η τρέχουσα προοπτική είναι δυσοίωνη από αυτή την άποψη. Σύμφωνα με την έκθεση του Systemiq, ενός think tank, η Ε.Ε δε διαθέτει επί του παρόντος καμία ικανότητα εξόρυξης ή επεξεργασίας ορυκτών σπάνιων γαιών. Για το λίθιο και τον γραφίτη, η κατάσταση είναι ελάχιστα καλύτερη, με ποσοστά 1% και 2% αντίστοιχα.
Η ανακύκλωση δημιουργεί επίσης προβλήματα. Το σχέδιο κανονισμού της Ε.Ε για τις μπαταρίες, για παράδειγμα, εισάγει τον στόχο για την ανακύκλωση του 70% των μπαταριών ιόντων λιθίου έως το 2030. Ωστόσο, τα αποτελέσματα της ανακύκλωσης δεν είναι πιθανό να φανούν σύντομα. «Η ανακύκλωση έχει μια χρονική καθυστέρηση», είπε ο Ben Dixon, συνεργάτης της Systemiq. Πράγματι, «χρειάζονται περίπου δεκαπέντε χρόνια για να φτάσει στο τέλος της ζωής μια μπαταρία ηλεκτρικού οχήματος», ανέφερε χαρακτηριστικά.
Μια άλλη ανησυχία που αντιμετωπίζει η Ευρώπη είναι η επέκταση του εξορυκτικού της τομέα. Ενώ η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σχεδιάζει να ενισχύσει τις εξορυκτικές της ικανότητες με τον Critical Raw Materials Act, ένα από τα κύρια εμπόδια για να επιτευχθεί αυτό είναι η διαδικασία αδειοδότησης για το άνοιγμα νέων ορυχείων. Μια τέτοια περίπτωση συναντάται στην Πορτογαλία, όπου η άδεια για ένα ορυχείο λιθίου καθυστερεί εδώ και χρόνια λόγω αντιδράσεων από την τοπική κοινωνία και περιβαλλοντικών ανησυχιών.
«Η διαδικασία αδειοδότησης ενός νέου εξορυκτικού έργου μπορεί να διαρκέσει έως και 17 χρόνια, χρονικό διάστημα το οποίο δεν μπορεί να είναι αποδεκτό», δήλωσε ο διευθύνων σύμβουλος του EIT RawMaterials, Bernd Schäfer. Επιπλέον, για να προχωρήσουμε στο άνοιγμα νέων ορυχείων «πρέπει να έχουμε υψηλά πρότυπα εξόρυξης σε ολόκληρο τον κλάδο», είπε.
Με πληροφορίες από euractiv.com
