Δεν μοιάζουν εντυπωσιακά, αλλά αυτά τα οζίδια στο βυθό των ωκεανών, είναι πλούσια σε πολύτιμα μέταλλα. Σε μία δοκιμή μιας νέας τεχνολογίας για την εξόρυξη βαθέων υδάτων, η ενσωματωμένη κάμερα του αυτόνομου μηχανήματος σαρώνει για οργανισμούς που μπορεί να ακουμπούν σε αυτά τα οζίδια, έτσι ώστε να αποφευχθεί η ενόχληση μορφών ζωής στους ενδημικούς βιότοπους.
Η δοκιμή, η οποία πραγματοποιήθηκε σε ένα λιμάνι τον Νοέμβριο 2024, παρουσίασε μια νέα τεχνολογική προσέγγιση στην εξόρυξη πολυμεταλλικών οζιδίων, σβώλων μεγέθους μικρής πατάτας που περιέχουν μέταλλα και βρίσκονται διάσπαρτοι στο βυθό της θάλασσας σε τεράστιες ποσότητες, σε περιοχές του ωκεναού με μεγάλο βάθος.
Τέτοια μέταλλα είναι περιζήτητα για χρήση σε ηλεκτρονικές συσκευές και μπαταρίες ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, για παράδειγμα. Αλλά η εξόρυξη βαθέων υδάτων (deep sea mining) είναι ένα αμφιλεγόμενο μέσο για την απόκτηση τους λόγω των δυνητικά σημαντικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων της.
«Θεωρούμε ότι ένα όχημα εξόρυξης βαθέων υδάτων που θα χρησιμοποιούσε τεχνητή νοημοσύνη για να αναζητήσει μορφές ζωής και να τις αποφύγει, θα μπορούσε να περιορίσει το περιβαλλοντικό αποτύπωμα της εξόρυξης βαθέων υδάτων», εξηγεί ο Oliver Gunasekara, συνιδρυτής και διευθύνων σύμβουλος της Impossible Metals.
Το σύστημα της εταιρείας είναι 95% ακριβές στον εντοπισμό μορφών ζωής μεγέθους 1 χιλιοστού ή μεγαλύτερες, σύμφωνα με την ίδια την εταιρεία. Οι βραχίονες του ρομπότ είναι παρόμοιοι με εκείνους που μαζεύουν και τοποθετούν αντικείμενα σε αυτοματοποιημένες αποθήκες. Κάθε δαγκάνα διαταράσσει μόνο μία σχετικά μικρή ποσότητα ιζήματος καθώς αφαιρεί το οζίδιο από τον πυθμένα της θάλασσας. Η Impossible Metals στοχεύει να μειώσει περαιτέρω αυτό το ανεπιθύμητο φαινόμενο.
Ωστόσο, ένα τέτοιο σύστημα δεν είναι πιθανό να πείσει τους πάντες ότι η εξόρυξη βαθέων υδάτων είναι μια καλή ιδέα. «Η εξόρυξη από τη φύση της θα αφαιρούσε το ίδιο το υπόστρωμα των μορφών ζωής που απαντώνται στον πυθμένα της θάλασσας, ανεξάρτητα από την τεχνολογία», λέει η Jessica Battle, η οποία ηγείται της παγκόσμιας πρωτοβουλίας ενάντια στην εξόρυξη βαθέων υδάτων στο WWF.
Η εξόρυξη βαθέων υδάτων είναι ιδιαίτερα αμφιλεγόμενη, εν μέρει επειδή ο βυθός είναι στην συντριπτική του πλειονότητα ανέγγιχτος και εξακολουθεί να είναι σχετικά ελάχιστα κατανοητός. «Αν δεν είστε σίγουροι τι υπάρχει εκεί κάτω, τότε αφήστε το ήσυχο», λέει ο John Childs από το Πανεπιστήμιο του Lancaster. «Αυτή ήταν η ευρέως διαδεδομένη θέση της επιστήμης μέχρι σήμερα».
Η διατάραξη του βυθού από τις δοκιμές εξόρυξης στο παρελθόν, με χρήση τεχνολογιών υψηλής επίδρασης στο περιβάλλον, ήταν σοβαρές. Για παράδειγμα, το 1979, ένας εξοπλισμός εξόρυξης βαθέων υδάτων άφησε έντονα αποτυπώματα σε ένα μέρος του βυθού του Ειρηνικού Ωκεανού, τα οποία παραμένουν εκεί μέχρι και σήμερα, λένε οι ερευνητές. Η άγρια ζωή, σύμφωνα με πληροφορίες, ακόμα δεν έχει επιστρέψει πλήρως στην περιοχή 46 χρόνια μετά.
Η αντίθεση στην εξόρυξη βαθέων υδάτων υπήρξε ιστορικά αρκετά έντονη, ώστε να οδηγήσει σε χρεωκοπία ολόκληρες εταιρείες. Η Nautilus Minerals προσπάθησε να ξεκινήσει εργασίες εξόρυξης βαθέων υδάτων στα τέλη της δεκαετίας του 2010. Μετά από έντονες διαμαρτυρίες και απουσία οικονομικής ενίσχυσης, η εταιρεία κήρυξε πτώχευση το 2019.
Τα ορυκτά που βρίσκονται στον πυθμένα των ωκεανών, όπως το μαγγάνιο, το νικέλιο, το κοβάλτιο, ο χρυσός και ο άργυρος, θεωρούνται όλα σημαντικές πρώτες ύλες για την ενεργειακή μετάβαση. Επί του παρόντος, τέτοια μέταλλα εξορύσσονται από ορυχεία στην ξηρά, πολλά από τα οποία ενέχουν σημαντικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις.
Καμία εμπορικής κλίμακας επιχείρηση εξόρυξης βαθέων υδάτων δε βρίσκεται σε εξέλιξη σήμερα, αν και αυτό θα μπορούσε να αλλάξει μέσα στο 2025 εάν δημοσιευτεί η πρώτη σειρά διεθνών κανονισμών που διέπουν αυτές τις δραστηριότητες, πιθανώς τον Ιούλιο.
Η εταιρεία του κ. Gunasekara κατασκευάζει αυτήν τη στιγμή μια μεγαλύτερη έκδοση του ρομπότ της σε ένα εμπορευματοκιβώτιο 20 ποδιών, αρκετά μεγάλο για να εκτελεί επιχειρήσεις εμπορικής κλίμακας. Το ρομπότ θα διαθέτει 12 βραχίονες με δαγκάνες αρπαγής. Ο Gunasekara εξηγεί ότι «εκατοντάδες» τέτοια ρομπότ θα χρειαζόταν για να σαρώσουν τον βυθό κάθε φορά, μεταφέροντας τα οζίδια σε ένα πλοίο στην επιφάνεια. Τα ανακτημένα οζίδια θα μεταφέρονται στη συνέχεια σε χώρους επεξεργασίας στην ξηρά.
Σε αντίθεση με ορισμένες άλλες μεθόδους, στις οποίες ο βαρύς υποθαλάσσιος εξοπλισμός είναι προσδεμένος σε πλοία υποστήριξης, ο εξοπλισμός της Impossible Metals δε χρειάζεται να παραμείνει σε ένα συγκεκριμένο σημείο για μεγάλο χρονικό διάστημα, οπότε οι κινητήρες του δε θα δημιουργούν υπερβάλλον θόρυβο και κατά συνέπεια, μειώνεται ο αντίκτυπος στη θαλάσσια ζωή.
Ο Gunasekara υποστηρίζει επίσης ότι η εξόρυξη βαθέων υδάτων θα μείωνε την ανάγκη για εξόρυξη στην ξηρά καθώς «Όποιος δε θέλει να κάνει εξόρυξη βαθέων υδάτων λέει σιωπηρά ότι πρέπει να κάνουμε περισσότερη εξόρυξη στη ξηρά».
Η Jovana Jovanova στο Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο του Delft στην Ολλανδία εργάζεται σε ένα διαφορετικό σύστημα ρομποτικών βραχιόνων που θα μπορούσε να συλλέγει μέταλλα από τον πυθμένα της θάλασσας. Τονίζει ότι όσοι εργάζονται σε αυτόν τον τομέα θα πρέπει να επιδιώξουν να αναπτύξουν τεχνολογία «σε συγχρονισμό» με το περιβάλλον.
Ωστόσο, ορισμένες πρώτες ύλες στον πυθμένα της θάλασσας, μπορεί να αφαιρεθούν χρησιμοποιώντας πιο επεμβατικές μεθόδους. Η Seabed Solutions, μια νορβηγική εταιρεία, εργάζεται σε μια συσκευή με βάση ένα πριόνι για την εξαγωγή στρωμάτων του βυθού που περιέχουν ορυκτά. Η εταιρεία λέει ότι προσπαθεί να μειώσει τον όγκο του ιζήματος που διαταράσσεται από αυτή τη διαδικασία. «Ουσιαστικά απομονώνουμε την περιοχή κοπής και διασφαλίζουμε ότι βρίσκεται υπό πίεση», λέει ο διευθύνων σύμβουλοςτης Seabed Solutions, Bård Brekke Jørgensen.
Η The Metals Company (TMC), μια εταιρεία που ξεκίνησε από τον πρώην επενδυτή της Nautilus Minerals Gerard Barron, εργάζεται σε μια διαφορετική τεχνική. Ο Barron αξιολογεί θετικά τις προοπτικές της εταιρείας, παρά τις διαμαρτυρίες και τις αγωγές που έχει αντιμετωπίσει. Μεταξύ των προβλημάτων είναι μια ομαδική αγωγή που υποβλήθηκε από επενδυτές το 2023 σχετικά με την αναφορά των εσόδων από μία συνεργαζόμενη εταιρεία της TMC.
Εκείνοι που ζητούν μορατόριουμ για την εξόρυξη βαθέων υδάτων «θέλουν να βλέπουν μόνο τη μία όψη του νομίσματος», λέει ο Barron, προσθέτοντας ότι η νέα κυβέρνηση Trump στις ΗΠΑ μπορεί να βοηθήσει την εταιρεία του. «Πολλοί από τους μεγαλύτερους υποστηρικτές μας αναλαμβάνουν πολύ σημαντικούς ρόλους στη νέα κυβέρνηση».
Η TMC σκοπεύει να υποβάλει αίτηση για εξόρυξη βαθέων υδάτων στον Ειρηνικό Ωκεανό στη Διεθνή Αρχή για τον Βυθό της Θάλασσας (ISA) αργότερα φέτος. Η ISA δεν έχει ακόμη επιβεβαιώσει πώς θα ρυθμίσει τέτοιες δραστηριότητες.
Η ολλανδική εταιρεία Allseas, η οποία συνεργάζεται με την εταιρεία του Barron, έχει αναπτύξει μηχανήματα εξόρυξης για την απομάκρυνση πολυμεταλλικών οζιδίων από το βυθό της θάλασσας και την αποστολή τους σε ένα πλοίο υποστήριξης στην επιφάνεια.
Οι δοκιμές που πραγματοποιήθηκαν από την ίδια την TMC, αποδεικνύουν σύμφωνα με την εταιρεία, ότι τα νέφη ιζήματος που δημιουργεί η διαδικασία εξαπλώνονται μόνο σε κάποιες εκατοντάδες μέτρα από την περιοχή εξόρυξης αντί χιλιομέτρων και ότι το αποτιθέμενο ίζημα απομακρύνεται σταδιακά με την πάροδο του χρόνου. Οι ισχυρισμοί ότι τα ιζήματα θα εξαπλωθούν σε μία περιοχή πολλών χιλιομέτρων από την περιοχή εξόρυξης είναι «εντελώς ανοησίες», λέει ο Barron.
Ο Jeroen Hagelstein, εκπρόσωπος της Allseas, λέει ότι η εταιρεία του έχει προσαρμόσει τη δύναμη των υδροβολής που χρησιμοποιείται για την αφαίρεση των οζιδίων από τον πυθμένα, σε μια προσπάθεια να ελαχιστοποιηθεί η διαταραχή των ιζημάτων. Ποσότητες ιζήματος που μεταφέρονται στην επιφάνεια μαζί με τα οζίδια, απορρίπτονται πίσω στον ωκεανό. Ο Hagelstein λέει ότι οι συνάδελφοι του εξετάζουν το ενδεχόμενο να επιστρέφουν αυτό το ίζημα σε βάθος τριών ή τεσσάρων χιλιομέτρων αντί να το απορρίπτουν στην επιφάνεια, αν και προσθέτει ότι αυτό μπορεί να απαιτεί υπερβολική ενέργεια για να μειώσει επαρκώς τις συνολικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις.
Ο Barron αναγνωρίζει ότι ο εξοπλισμός της εταιρείας του μπορεί να επηρεάσει τις μορφές ζωής που ζουν πάνω ή γύρω από τα οζίδια. «Αν είσαι ένα σφουγγάρι που κάθεται σε ένα οζίδιο και ερχόμαστε να σε μαζέψουμε, θα υπάρξει αντίκτυπος», λέει. Αν και επισημαίνει ότι πολλά οζίδια δε θα συλλεγούν στην πράξη.
Η Ann Vanreusel στο Πανεπιστήμιο της Γάνδης έχει μελετήσει την άγρια ζωή βαθέων υδάτων. Λέει ότι τα περιζήτητα πολυμεταλλικά οζίδια είναι το σπίτι ορισμένων πλασμάτων, τα οποία τα χρησιμοποιούν ως υπόστρωμα. Έτσι, ακόμα κι αν τα μηχανήματα εξόρυξης δημιουργούσαν μηδενική διαταραχή ιζημάτων, ρύπανση και θόρυβο, η αφαίρεση των οζιδίων θα εξακολουθούσε να επηρεάζει το οικοσύστημα.
Ο Δρ Childs αναφέρει τη σημασία της βαθιάς θάλασσας για πολλούς αυτόχθονες πληθυσμούς θαλάσσιων οργανισμών και η εξόρυξη θα μπορούσε να έχει ισχυρά αρνητική επίδραση σε αυτούς τους πληθυσμούς.
«Και υπάρχει και ένα άλλο θέμα. Η αγορά για τα μέταλλα που αναζητούν οι εταιρείες εξόρυξης βαθέων υδάτων είναι ιδιαίτερα ασταθής, δεδομένο που σημαίνει ότι η επιχειρηματική υπόθεση για την εξόρυξη βαθέων υδάτων μπορεί να μην είναι τόσο ισχυρή όσο διαφαίνεται. Όταν εμβαθύνεις σε αυτό και κοιτάς ποια ορυκτά έχουν στην πραγματικότητα ελλείψεις, δεν είμαι σίγουρη αν το μέγεθος αυτών των ελλείψεων μπορεί να υποστηρίξει την επιχειρηματική υπόθεση για την εξόρυξη βαθέων υδάτων», εξηγεί η Lea Reitmeier του London School of Economics.
Με πληροφορίες από bbc.com
