Οι κρίσιμες ορυκτές πρώτες ύλες, όπως το κοβάλτιο, το λίθιο και ο χαλκός, είναι ζωτικής σημασίας για την παγκόσμια οικονομία και την αμυντική βιομηχανία. Αναγνωρίζοντας τη σημασία τους, οι χώρες ανταγωνίζονται για να εξασφαλίσουν πρόσβαση σε αυτές. Το μεγάλο έργο Lobito Corridor θα μπορούσε να αναδιαμορφώσει παγκόσμιες εφοδιαστικές αλυσίδες κρίσιμων ορυκτών πρώτων υλών, συνδέοντας τις πλούσιες σε ορυκτά περιοχές της Αφρικής με τις διεθνείς αγορές.
Η Κίνα έχει αυξήσει την επιρροή της σε αυτές τις αγορές, ελέγχοντας ένα σημαντικό μέρος των εργασιών εξόρυξης και επεξεργασίας παγκοσμίως. Για να αντιμετωπιστεί αυτή η κυριαρχία, αναπτύσσονται αφρικανικές πρωτοβουλίες σε θέματα υποδομών όπως η σιδηροδρομική γραμμή Lobito Atlantic Railway με την υποστήριξη των ΗΠΑ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μέσω αυτών των συνεργασιών, αναζητείται η βελτίωση της πρόσβασης σε κρίσιμα ορυκτά και η μείωση της εξάρτησης από τις ελεγχόμενες από την Κίνα εφοδιαστικές αλυσίδες.
Η αναβίωση του σιδηροδρόμου Benguela
Ο διάδρομος Lobito αναβιώνει τον Benguela Railway ο οποίος ολοκληρώθηκε το 1928. Συνέδεε την πόλη Lobito της Αγκόλα, το πιο σημαντικό λιμάνι στη δυτική ακτή της Αφρικής εκείνη την εποχή, με το Luau στα σύνορα της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό (ΛΔΚ). Το έργο ξεκίνησε και χρηματοδοτήθηκε από τον Sir Robert Williams, έναν Σκωτσέζο μηχανικό ορυχείων με συμφέροντα στην Katanga και τη Βόρεια Ροδεσία.
Για περισσότερες από τρεις δεκαετίες, ο σιδηρόδρομος Benguela ήταν ο φθηνότερος και ταχύτερος τρόπος εξαγωγής ορυκτών από τη ΛΔΚ και τη Ζάμπια. Ωστόσο, το σιδηροδρομικό σύστημα υπέστη σοβαρές ζημιές κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου που ξέσπασε το 1975 μετά την ανεξαρτησία. Οι επισκευές ξεκίνησαν το 2006, μετά από συμφωνία με την Κίνα, στο πλαίσιο του μοντέλου παροχής πετρελαίου για την ανάπτυξη υποδομών, και ολοκληρώθηκαν το 2014.
Το 2022, κατά τη διάρκεια της Συνόδου Κορυφής Ηγετών ΗΠΑ-Αφρικής, οι ΗΠΑ, η ΛΔΚ και η Ζάμπια ανακοίνωσαν ένα μνημόνιο συνεννόησης σε σχέση με αλυσίδες αξίας μπαταριών ηλεκτρικών οχημάτων. Η κοινοπραξία Lobito Atlantic Railway, αποτελούμενη από τον πορτογαλικό κατασκευαστικό όμιλο Mota-Engil, τη βελγική σιδηροδρομική εταιρεία Vecturis και τον γαλλικό προμηθευτή εμπορευμάτων Trafigura, έλαβε 30ετή άδεια παραχώρηση για τη λειτουργία του σιδηροδρόμου Benguela και του τερματικού σταθμού του.
Οι δύο υπάρχουσες σιδηροδρομικές γραμμές Benguela και TAZARA και το σχεδιαζόμενο έργο Lobito Corridor
Ένα χρόνο αργότερα, κατά τη διάρκεια της συνόδου κορυφής της G20 στο Νέο Δελχί, ο πρόεδρος Biden ανακοίνωσε μια εταιρική σχέση μεταξύ των ΗΠΑ και της ΕΕ για την ανάπτυξη του διαδρόμου Lobito στο πλαίσιο της συνεργασίας για τις παγκόσμιες υποδομές (PGI). Στόχος του έργου είναι να δημιουργηθεί μία σιδηροδρομική γραμμή μήκους 1.289 χιλιομέτρων που θα συνδέει τοποθεσίες εξόρυξης στη ΛΔΚ και τη ζώνη χαλκού της Ζάμπια με το λιμάνι Lobito της Αγκόλας, διευκολύνοντας την πρόσβαση στις παγκόσμιες αγορές.
Προτεραιότητα της PGI είναι η ανάπτυξη οικονομικών διαδρόμων μέσω συνεργασιών και ολοκληρωμένων επενδύσεων, ενισχύοντας την περιφερειακή ανάπτυξη και αυξάνοντας την παγκόσμια συνδεσιμότητα. Η πρωτοβουλία στοχεύει στην αντιμετώπιση της γεωπολιτικής και γεωοικονομικής επιρροής που ασκεί η Κίνα μέσω της πρωτοβουλίας Belt and Road. Εκτός από τον διάδρομο Lobito, η PGI έχει επίσης εγκαινιάσει έναν φιλόδοξο Οικονομικό Διάδρομο Ινδίας - Μέσης Ανατολής - Ευρώπης.
Όταν ολοκληρωθεί, ο διάδρομος Lobito αναμένεται να αυξήσει το εμπόριο και την κινητικότητα μειώνοντας τον μέσο χρόνο μεταφοράς και το κόστος σε μια περιοχή όπου τα ελλείμματα σε υποδομές και οι υλικοτεχνικές προκλήσεις, παραμένουν εμπόδια στην ανάπτυξη. Η πρωτοβουλία μπορεί να έχει σημαντικό αντίκτυπο σε άλλους τομείς, δημιουργώντας θέσεις εργασίας και προσελκύοντας επενδύσεις στη γεωργία, τις υπηρεσίες και την ψηφιακή συνδεσιμότητα.
Ανταγωνισμός για τα ορυκτά της Αφρικής
Η Αφρική φιλοξενεί περίπου το 30% των παγκόσμιων αποθεμάτων ορυκτών πρώτων υλών και διαδραματίζει βασικό ρόλο ως προμηθευτής κρίσιμων ορυκτών για την παγκόσμια οικονομία. Η ζήτηση για λίθιο και κοβάλτιο αναμένεται να συνεχίσει να αυξάνεται τις επόμενες δεκαετίες. Η πόλη Kolwezi στη ΛΔΚ φιλοξενεί ένα από τα μεγαλύτερα αποθέματα χαλκού και κοβαλτίου στον κόσμο.
Χάρη στους άφθονους πόρους, το χαμηλότερο κόστος παραγωγής, τις λιγότερο αυστηρές περιβαλλοντικές απαιτήσεις και μια μακροπρόθεσμη στρατηγική για την ανάπτυξη και την ασφαλή πρόσβαση σε στρατηγικές διαδρομές, η Κίνα εξασφάλισε κυρίαρχη θέση στις αλυσίδες παραγωγής και εφοδιασμού. Περίπου το 60% των εισαγωγών κρίσιμων πρώτων υλών της ΕΕ προέρχονται από την Κίνα. Για στοιχεία σπάνιων γαιών, το ποσοστό είναι 98%.
Οι ΗΠΑ έχουν δώσει προτεραιότητα στη μείωση της εξάρτησης από την Κίνα, όπως αποδεικνύεται από πρωτοβουλίες όπως η Energy Resource Governance Initiative, που ξεκίνησε το 2019. Το σχέδιο στοχεύει να εμπλακεί σε χώρες πλούσιες σε πόρους στην προώθηση της «υπεύθυνης διακυβέρνησης ενεργειακών ορυκτών». Αυτός ο στόχος αναφέρεται επίσης στο νόμο του 2022 για τη μείωση του πληθωρισμού των ΗΠΑ, ο οποίος όχι μόνο επιδιώκει να ενισχύσει την εγχώρια παραγωγή εξόρυξης, αλλά δίνει επίσης έμφαση στις εφοδιαστικές αλυσίδες για την ενίσχυση των περιφερειακών συνεργασιών.
Η αμερικανική πολιτική σε αυτό το θέμα είναι συνεπής σε όλες τις κυβερνήσεις από το 2016. Επιπλέον, ο διάδρομος Lobito αποτελεί ισχυρό δείκτη της εμπλοκής των ΗΠΑ στην Αφρική. Τους τελευταίους 18 μήνες, οι επενδύσεις στην περιοχή έχουν φτάσει τα 3 δισ. δολάρια και έχουν υποστηριχθεί από σημαντικές διπλωματικές προσπάθειες, όπως υπογραμμίστηκε από την ιστορική επίσκεψη του προέδρου Biden στην Αγκόλα τον Δεκέμβριο 2024, την πρώτη από εν ενεργεία πρόεδρο των ΗΠΑ.
Η συνεργασία για την ασφάλεια των ορυκτών (Minerals Security Partnership), επίσης μια πρωτοβουλία που υποστηρίζεται από τις ΗΠΑ και την ΕΕ στην Αφρική με 12 άλλες χώρες, με τη σειρά της, είναι μια προσπάθεια συντονισμού των επενδύσεων για πρόσβαση σε κρίσιμες γραμμές εφοδιασμού πρώτων υλών μέσω ενός πολυμερούς μηχανισμού. Η συμφωνία θα χρηματοδοτήσει το Kabanga Nickel Project στην Τανζανία, μεταξύ άλλων πρωτοβουλιών.
Σε μια προσπάθεια να αναπληρώσουν το χαμένο χρόνο, οι ΗΠΑ και η ΕΕ προσπαθούν να αυξήσουν την παρουσία τους σε μια ήπειρο όπου η Κίνα έχει επενδύσει σε μεγάλο βαθμό τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Αν και το υπερβολικό χρέος, η οικονομική επιβράδυνση της Κίνας και οι πολιτικές αλλαγές σε όλη την ήπειρο παρουσιάζουν στρατηγικές ευκαιρίες για την ΕΕ και την Ουάσιγκτον, η συγκέντρωση κρίσιμων πρώτων υλών σε περιοχές που πλήττονται από χρόνια αστάθεια, εγκυμονεί σημαντικούς κινδύνους τόσο για τις κυβερνήσεις όσο και για τους επενδυτές.
Ένα εναλλακτικό μοντέλο στην επενδυτική προσέγγιση της Κίνας
Η κύρια διαφορά ανάμεσα στην προσέγγιση του Πεκίνου και πρωτοβουλιών όπως ο διάδρομος Lobito, έγκειται στο πεδίο εφαρμογής και στο μοντέλο χρηματοδότησης τους. Οι επενδύσεις σε υποδομές στο πλαίσιο του διαδρόμου Lobito στοχεύουν στη δημιουργία ενός αποτελέσματος «trickle-down», ενισχύοντας την ανάπτυξη σε διασυνδεδεμένους τομείς όπως η γεωργία, οι ψηφιακές επικοινωνίες και η υγεία.
Οι προσπάθειες αυτές υποστηρίζονται περαιτέρω από μέτρα που αποσκοπούν στη διευκόλυνση του εμπορίου. Η συνεργασία περιλαμβάνει την ΕΕ, τις ΗΠΑ, τρίτες χώρες όπως η Νότια Κορέα (η οποία φιλοξένησε την πρώτη Σύνοδο Κορέας-Αφρικής το 2024), χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, όπως η African Development Bank Group και η Africa Finance Corporation, καθώς και τον ιδιωτικό τομέα. Επιπλέον, το έργο Lobito Corridor δίνει έμφαση στην υποπεριφερειακή ολοκλήρωση προωθώντας την οικονομική συνεργασία και την κανονιστική εναρμόνιση.
Πρόσφατα, η Τανζανία εντάχθηκε επίσημα στο έργο, πράγμα που σημαίνει ότι, μόλις ολοκληρωθεί, το σιδηροδρομικό σύστημα θα συνδέει τον Ατλαντικό και τον Ινδικό Ωκεανό. Στο Forum on China-Africa Cooperation 2024 για τη Συνεργασία Κίνας-Αφρικής που διεξήχθη στο Πεκίνο, ανακοινώθηκε μνημόνιο κατανόησης για την παραχώρηση του σιδηροδρόμου Τανζανίας - Ζάμπιας (TAZARA), που συνδέει τη ζώνη χαλκού της Ζάμπιας με τον Ινδικό Ωκεανό μέσω του λιμένα Dar-es-Salaam.
Με βάση τα παραπάνω προκύπτει ότι ο ανταγωνισμός μεταξύ των ΗΠΑ και της Κίνας δεν είναι πάντα για την απόκτηση αποκλειστικών δικαιωμάτων αλλά μπορεί να είναι και συμπληρωματικός, δυνητικά προς όφελος των αφρικανικών εθνών. Επιπλέον, η πρόσφατη κρίση στη Μοζαμβίκη δείχνει την ανάγκη για εναλλακτικούς τρόπους εξαγωγής ορυκτών πρώτων υλών σε περιόδους αναταραχών.
Σενάρια
Το έργο Lobito Corridor θα χρειαστεί χρόνο για να υλοποιηθεί. Η επιτυχία του εξαρτάται από έναν συνδυασμό παραγόντων, όπως η ασφάλεια, η περιφερειακή ολοκλήρωση και η ανάπτυξη θαλάσσιων υποδομών στον Νότιο Ατλαντικό.
Πιθανό σενάριο: Ο διάδρομος Lobito βελτιώνει την περιφερειακή ολοκλήρωση, μειώνει εν μέρει την εξάρτηση από την Κίνα έως το 2029
Το έργο Lobito Corridor μπορεί να επιταχύνει την ανάπτυξη στην περιοχή και να ενσωματώσει τις συμμετέχουσες χώρες σε παγκόσμιες αλυσίδες αξίας μεσοπρόθεσμα (η σιδηροδρομική επέκταση μέσω της Ζάμπια αναμένεται να ολοκληρωθεί έως το 2029). Ωστόσο, ο αντίκτυπος του στη μείωση της εξάρτησης των ΗΠΑ και της ΕΕ από την Κίνα για κρίσιμες πρώτες ύλες αναμένεται να είναι περιορισμένος.
Η Κίνα ελέγχει σημαντικό μερίδιο της εξορυκτικής παραγωγής στην περιοχή. Στη ΛΔΚ, το 80% των ορυχείων χαλκού ανήκουν στην Κίνα και η κυβέρνηση της Ζάμπια ανακοίνωσε πρόσφατα ότι το Πεκίνο θα επενδύσει έως και 5 δισ. δολάρια στη βιομηχανία χαλκού της χώρας μέσα στα επόμενα επτά χρόνια.
Παρά τις σημαντικές πρωτοβουλίες συνδεσιμότητας όπως ο διάδρομος Lobito, οι ΗΠΑ δεν έχουν το οικονομικό ή πολιτικό κεφάλαιο για να ανταγωνιστούν την Κίνα όσον αφορά τον έλεγχο της παραγωγής κρίσιμων πρώτων υλών. Επιπλέον, οι αφρικανικές χώρες φαίνονται ολοένα και πιο αφοσιωμένες στον περιορισμό των εξαγωγών ακατέργαστων εμπορευμάτων, καθώς σχεδιάζουν να αυξήσουν την επεξεργασία ορυκτών. Τέλος, η ανάπτυξη των οδών μεταφοράς και επικοινωνίας στον Νότιο Ατλαντικό είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη σύνδεση των αλυσίδων αξίας μέσω της στροφής των εξαγωγικών οδών προς τα δυτικά, όπως προβλέπεται από τις ΗΠΑ και την ΕΕ.
Λιγότερο πιθανό σενάριο: Η ολοκλήρωση του διαδρόμου Lobito τίθεται σε κίνδυνο από την περιφερειακή αστάθεια και ζητήματα διακυβέρνησης
Η ολοκλήρωση του διαδρόμου Lobito θα μπορούσε να τεθεί σε κίνδυνο από την έλλειψη διαφάνειας και την εσφαλμένη κατανομή των κονδυλίων ή/και την πολιτική αναταραχή στην περιοχή. Ωστόσο, ένας συνδυασμός παραγόντων το καθιστά απίθανο. Η δέσμευση της Ουάσιγκτον στο έργο αναμένεται να συνεχιστεί και από την κυβέρνηση Trump. Η πρωτοβουλία περιλαμβάνει επίσης ιδιωτικούς φορείς με εμπειρία στην ανάπτυξη υποδομών στην Αγκόλα και σε ολόκληρη την Αφρική, όπως η Mota-Engil.
Ενώ η διαφθορά και η δικαστική αδιαφάνεια αυξάνουν τον κίνδυνο να μην ολοκληρωθεί το έργο, η εκτεταμένη διαφθορά παρόμοια με εκείνη που παρατηρήθηκε κατά την περίοδο 2000-2013, έχει γίνει πολύ λιγότερο πιθανή. Οι μεταρρυθμίσεις στο νομικό και επιχειρηματικό περιβάλλον, μαζί με έναν νέο, αστικό και πιο ενημερωμένο πληθυσμό, έχουν αυξήσει το πολιτικό κόστος της κραυγαλέας διαφθοράς στην Αγκόλα.
Η κοινωνική αναστάτωση, η πολιτική αβεβαιότητα και οι σποραδικές αναταραχές, που είναι πιθανό να συμβούν μέχρι το 2029, δεδομένων των σημερινών επιπέδων δυσαρέσκειας μεταξύ των τοπικών πληθυσμών, θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε καθυστερήσεις, αλλά πιθανότατα δε θα επηρρεάσουν σημαντικά το έργο. Ωστόσο, οι ένοπλες συγκρούσεις ή οι μεγάλες πολιτικές αναταραχές στη ΛΔΚ ή την Αγκόλα θα μπορούσαν να θέσουν σε σοβαρό κίνδυνο την ολοκλήρωση και τη βιωσιμότητα του διαδρόμου Lobito.
Ενώ υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ των δύο χωρών, η τρέχουσα κατάσταση στη Μοζαμβίκη πρέπει να αποτελέσει παράδειγμα αποφυγής για την Αγκόλα. Επιπλέον, οι πολιτικές προοπτικές και οι προοπτικές ασφάλειας στη ΛΔΚ πιθανότατα θα παραμείνουν ασταθείς για την επόμενη δεκαετία, συμπεριλαμβανομένης της περιοχής Κατάνγκα. Ενώ αυτό το δεύτερο σενάριο παραμένει λιγότερο πιθανό, οι πρόσφατες καταλήψεις εδαφών από την ομάδα ανταρτών Μ23 στη ΛΔΚ, και συγκεκριμένα στο Ανατολικό Κονγκό, και η κλιμάκωση των εντάσεων μεταξύ Κιγκάλι και Κινσάσα, αύξησαν τους κινδύνους ενός περιφερειακού πολέμου που θα επηρέαζε αρνητικά τον διάδρομο Lobito.
Με πληροφορίες από gisreportsonline.com
