Ο νόμος της ΕΕ για τις κρίσιμες πρώτες ύλες (CRM Act) παρέχει την ευκαιρία να επαναπροσδιοριστεί η σχέση της ΕΕ με την Αφρική. Αλλά αυτό μπορεί να γίνει μόνο με τη συμμετοχή του εξορυκτικού τομεα και του βιομηχανικού οικοσυστήματος της Ευρώπης.
Η πρόταση του νόμου περί κρίσιμων πρώτων υλών της ΕΕ, που παρουσιάστηκε στις 16 Μαρτίου 2023 από τον Thierry Breton, Επίτροπο της ΕΕ για την εσωτερική αγορά, περιγράφει τα σχέδια της ΕΕ για τον τομέα των κρίσιμων πρώτων υλών (Critical Raw Materials, CRM). Οι κρίσιμες πρώτες ύλες είναι απαραίτητες για την πράσινη και ψηφιακή μετάβαση της ΕΕ, καθώς και για τις αμυντικές και διαστημικές τεχνολογίες.
Ο νόμος λαμβάνει υπόψη τόσο την ικανότητα της ίδιας της ΕΕ να προμηθεύει κρίσιμες πρώτες ύλες, όσο και την ανάγκη της για προμήθειες από τρίτες χώρες, δημιουργώντας μια ευκαιρία επανασχεδιασμού της σχέσης της ΕΕ με την Αφρική. Αλλά αυτό θα μπορούσε να συμβεί μόνο με τη συμμετοχή όλων των εμπλεκομένων μερών.
Ένα φιλόδοξο σχέδιο
Μέσω του CRM Act, η ΕΕ προτείνει τη μετάβαση από την αδράνεια στην ταχεία δράση. Πρώτο βήμα είναι ο προσδιορισμός ενός υποσυνόλου κρίσιμων πρώτων υλών ως «στρατηγικές πρώτες ύλες», για τις οποίες η αύξηση της παραγωγής θα είναι δύσκολη, συμβάλλοντας στον κίνδυνο επάρκειας. Η σχετική λίστα περιλαμβάνει τα κύρια μέταλλα και ορυκτά που χρησιμοποιούνται στην παραγωγή μπαταριών, στο επίκεντρο δηλαδή της ζήτησης από τις ευρωπαϊκές βιομηχανίες, για χρήση σε ηλεκτρικά οχήματα και αποθήκευση «πράσινης» ενέργειας.
Ο νόμος για τις κρίσιμες πρώτες ύλες αποσκοπεί στην ενίσχυση των αλυσίδων αξίας για αυτές τις στρατηγικές πρώτες ύλες στην ΕΕ, από την εξόρυξή τους έως την επεξεργασία και την ανακύκλωση τους. Για να γίνει αυτό, η ΕΕ θα επιλέξει «στρατηγικά έργα», τα οποία θα επωφεληθούν από εξορθολογισμένες διαδικασίες αδειοδότησης. Ο νόμος θέτει στόχους για την εγχώρια εξόρυξη της τάξης του 10%, του 40% για την επεξεργασία και του 15% για την ανακύκλωση σε επίπεδο έτους για τις στρατηγικές πρώτες ύλες στην ΕΕ.
Ο νόμος για τις κρίσιμες πρώτες ύλες στοχεύει επίσης στη διαφοροποίηση των πηγών προμήθειας τους. Για να επιτευχθεί αυτό, η ΕΕ θα συνάψει «στρατηγικές εταιρικές σχέσεις» με τρίτες χώρες. Μέσω αυτών των συνεργασιών, θα επιδιώξει να προχωρήσει στην ανάπτυξη βιομηχανικών και εξορυκτικών αλυσίδων αξίας με χώρες-εταίρους και να συνεργαστεί μαζί τους για την ανάπτυξη στρατηγικών έργων.
Η ΕΕ έχει ήδη υπογράψει ανάλογες συμφωνίες με τον Καναδά, την Ουκρανία, τη Ναμίμπια και το Καζακστάν. Περισσότερες συμφωνίες αυτού του είδους είναι σε εξέλιξη, συμπεριλαμβανομένων και κάποιων με χώρες της Αφρικής, Ιδιαίτερα στην περίπτωση των αναπτυσσόμενων χωρών, οι οποίες είναι πλούσιες σε φυσικούς πόρους, η ΕΕ σκοπεύει να διαφοροποιηθεί μέσω της συμβολής των συμφωνιών στη βιωσιμότητα και στην προσθήκη εγχώριας αξίας για τις χώρες αυτές. Για να επιτύχει αυτούς τους στόχους, θα χρησιμοποιήσει την Ευρωπαϊκή στρατηγική Global Gateway για την υποστήριξη έργων υποδομής και συνδεσιμότητας.
Για να πραγματοποιήσει αυτές τις φιλοδοξίες, η ΕΕ θα χρειαστεί να συνεργαστεί με τον ιδιωτικό τομέα, εντός και εκτός των συνόρων της, για το σχεδιασμό, τη χρηματοδότηση και την υλοποίηση των απαραίτητων έργων. Στο πλαίσιο των στρατηγικών εταιρικών σχέσεων με τις αφρικανικές χώρες, οι εξορυκτικές εταιρείες που δραστηριοποιούνται στην Αφρική και το ευρωπαϊκό βιομηχανικό οικοσύστημα θα πρέπει να αρχίσουν να συμμετέχουν σε σχετικές συζητήσεις, ώστε να γίνει αντιληπτό ποια είναι η δυναμική των συνεργασιών.
Σύνδεση με τον τομέα εξόρυξης στην Αφρική
Τα περισσότερα έργα μεταλλλευτικής έρευνας στην Αφρική αναλαμβάνονται από εταιρείες από τον Καναδά, την Αυστραλία, το Ηνωμένο Βασίλειο και τη Νότια Αφρική, οι οποίες ξόδευαν το 80% των δαπανών εξερεύνησης στην ήπειρο το 2022. Πρόκειται κυρίως για εταιρείες μικρού και μεσαίου μεγέθους, που χρηματοδοτούνται από εξειδικευμένα κεφάλαια κινδύνου μέσω κεφαλαιαγορών στον Καναδά και την Αυστραλία. Υπάρχει μικρή επικάλυψη μεταξύ αυτών των εταιρειών και εκείνων που δραστηριοποιούνται στην Ευρώπη.
Το δυναμικό του ορυκτού πλούτου της Αφρικής παραμένει σε μεγάλο βαθμό άγνωστο. Ο καθορισμός νέων πόρων θα απαιτήσει σημαντικές επενδύσεις εξερεύνησης, οι οποίες παρά την ανάγκη για κρίσιμες πρώτες ύλες, δε διαφαίνεται να είναι διαθέσιμες. Για την Αφρική διατίθεται μόνο ένα μικρό ποσοστό της παγκόσμιας χρηματοδότησης για δραστηριότητες εξερεύνησης, με το ανώτερο επίπεδο να εκτιμάται στο 10% για το 2022, περισσότερο από το μισό του οποίου δαπανάται για αναζήτηση κοιτασμάτων χρυσού. Λιγότερο από το 25% αυτής της χρηματοδότησης επικεντρώνεται στην ανακάλυψη νέων αποθεμάτων.
Αυτές οι τάσεις αναμένεται να συνεχιστούν και το 2023, λόγω της γεωπολιτικής αστάθειας και του αρνητικού οικονομικού κλίματος που επηρεάζουν τις τιμές των μετάλλων και τη συγκέντρωση κεφαλαίων. Οι ανησυχίες για τις τοπικές κυβερνήσεις, ο εθνικισμός των πόρων και η έλλειψη υποδομών, εξηγούν τη χαμηλή βαθμολογία της Αφρικής, ως περιοχή, όσον αφορά την ελκυστικότητα της για επενδύσεις στην εξόρυξη. Ωστόσο, τον τελευταίο καιρό διαφαίνεται η τάση μεγάλες παίκτες της παγκόσμιας εξόρυξης να σκοπεύουν να επιστρέψουν στην Αφρική, σηματοδοτώντας την ανανέωση της εμπιστοσύνης τους.
Φυσικά, προκειμένου να προωθηθεί ένας μεγάλος αριθμός νέων έργων εξερεύνησης για κρίσιμες πρώτες ύλες, τα επενδυτικά σχέδια απαιτείται να είναι πιο ελκυστικά, ακόμα κι αν αυτό ωφελεί κυρίως εταιρείες και επενδυτές εκτός ΕΕ. Κατά την επιλογή στρατηγικών εταίρων, η ΕΕ θα πρέπει επομένως να επικεντρωθεί στις χώρες με το πιο θετικό επενδυτικό πλαίσιο.
Η ΕΕ θα πρέπει επίσης να εξετάσει τα περιφερειακά δίκτυα έργων για να επιτύχει το μεγαλύτερο δυνατό αποτέλεσμα και να περιορίσειτον κίνδυνο. Επίσης, οι τρέχουσες ευρωπαϊκές προτεραιότητες δεν συμπίπτουν απαραίτητα με τις τάσεις των επενδύσεων στην εξόρυξη. Για να κατανοήσει τις ευκαιρίες και τις προκλήσεις, η ΕΕ πρέπει να συνεργαστεί τόσο με εξορυκτικούς φορείς που δραστηριοποιούνται σε αφρικανικές χώρες, όσο και με χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Η παρουσία της ΕΕ στα Indaba και PDAC, τα δύο πιο σημαντικά γεγονότα για την αφρικανική εξόρυξη, είναι μια καλή αρχή.
Οι στρατηγικές εταιρικές σχέσεις θα συνεπάγονται περισσότερη συνεργασία στο θέμα των δεξιοτήτων (μία παγκόσμια ανησυχία στον τομέα της εξόρυξης), βελτίωση των ρυθμιστικών πλαισίων και της ικανότητας εφαρμογής τους και χρηματοδότηση υποδομών, προκειμένου να βελτιωθεί το επενδυτικό κλίμα στην Αφρική.
Κινητοποίηση της ευρωπαϊκής βιομηχανίας
Η ΕΕ στοχεύει να συμβάλει στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας, της βιωσιμότητας και της ασφάλειας. Για να το πετύχει αυτό στην Αφρική, χρειάζεται επίσης να κινητοποιήσει την ευρωπαϊκή βιομηχανία, ιδίως στον τομέα των μπαταριών.
Παρά τη σημασία τους, η εξερεύνηση και η εξόρυξη ορυκτών για μπαταρίες παραμένουν σημαντικά υποχρηματοδοτούμενες. Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε περιορισμό των νέων έργων εξερεύνησης, αυξάνοντας τις ελλείψεις σε εγκαταστάσεις επεξεργασίας (όπου οι επενδύσεις έχουν επικεντρωθεί μέχρι σήμερα) και εντείνοντας τον ανταγωνισμό για πρόσβαση σε πόρους.
Ο τομέας της εξερεύνησης χρειάζεται άμεσες επενδύσεις τις οποίες θα μπορούσαν να προσφέρουν οι ευρωπαϊκές βιομηχανίες. Πρόσφατες ανακοινώσεις κατασκευαστών όπως π.χ η Volkswagen και Stellantis, δείχνουν όλο και μεγαλύτερη κατανόηση αυτής της ανάγκης. Ωστόσο, μεγάλο μέρος της συζήτησης συνεχίζει να επικεντρώνεται στην εξασφάλιση της προσφοράς και στη διαχείριση των τιμολογιακών κινδύνων μέσω μακροπρόθεσμων συμφωνιών, παράγοντες οι οποίοι είναι ανεπαρκείς για να γεφυρωθεί το χρηματοδοτικό χάσμα.
Η συμμετοχή της ευρωπαϊκής βιομηχανίας θα χρειαστεί επίσης για να επιτευχθούν οι προσδοκίες των αφρικανικών χωρών για επενδύσεις σε τοπική προστιθέμενη αξία, οι οποίες αναφέρονται και στην πρόταση νόμου για τις κρίσιμες πρώτες ύλες της ΕΕ. Η συνεργασία των ευρωπαϊκών εταιρειών θα είναι απαραίτητη για το σχεδιασμό και την υλοποίηση έργων επεξεργασίας και παραγωγής που μπορούν να ενσωματωθούν στις ευρωπαϊκές αξιακές αλυσίδες.
Αυτό θα απαιτήσει επίσης επενδύσεις και από την πλευρά των βιομηχανικών εταίρων στην ΕΕ, οι οποίοι επί του παρόντος είναι απρόθυμοι να επενδύσουν σε αναδυόμενες χώρες της Αφρικής που παρουσιάζουν κινδύνους. Ειδικά για τα μέταλλα και ορυκτά μπαταριών, οι επενδύσεις των βιομηχανικών εταίρων, όχι μόνο θα υποστήριζαν άμεσα την ανάπτυξη αλλά θα ενθάρρυναν και άλλους επενδυτές, καθορίζοντας σαφώς τις στρατηγικές επιλογές και αναλύοντας τη ζήτηση, παράγοντες που σχετίζονται με τη χημεία μπαταριών που αναμένεται να κυριαρχήσει μελλοντικά.
Είναι σαφές ότι η ΕΕ πρέπει να ενθαρρύνει αυτές τις επενδύσεις. Για το λόγο αυτό λαμβάνει ήδη μέτρα για να καταστήσει τις επενδύσεις πιο ελκυστικές για την ευρωπαϊκή βιομηχανία, για παράδειγμα ταξινομώντας την εξόρυξη και τη μεταποίηση ως βιώσιμες δραστηριότητες. Αλλά μπορούν να γίνουν περισσότερα. Πρόσφατα παραδείγματα πιστωτικών ενισχύσεων από τα κράτη-μέλη υποδεικνύουν την ικανότητα τους να επενδύουν -έστω και με κίνδυνο- δημόσια κεφάλαια για την ενίσχυση των αλυσίδων αξίας των κρίσιμων πρώτων υλών. Ο όμιλος της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων και τα ευρωπαϊκά χρηματοδοτικά ιδρύματα ανάπτυξης μπορούν επίσης να συμβάλλουν προς αυτή την κατεύθυνση.
Με βάση τις προθέσεις της πρότασης του νόμου για τις κρίσιμες πρώτες ύλες, οι στρατηγικές εταιρικές σχέσεις της ΕΕ με τις αφρικανικές χώρες θα μπορούσαν να καθορίσουν έναν νέο ρόλο για την ΕΕ στις αντίστοιχες αλυσίδες αξίας στην Αφρική. Και είναι προφανές ότι η ΕΕ μπορεί να δημιουργήσει έναν ισχυρό συνασπισμό γύρω από κοινούς στόχους μόνο διευκολύνοντας τις διασυνδέσεις μεταξύ του αφρικανικού τομέα εξόρυξης, της ευρωπαϊκής βιομηχανίας και των αφρικανικών κρατών.
Με πληροφορίες από ecfr.eu
