Πώς η Ανάλυση Κύκλου Ζωής (ΑΚΖ) μετρά το αποτύπωμα άνθρακα και τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις στη μεταποίηση

Καθώς ο τομέας της μεταποίησης βρίσκεται στη διαδικασία μείωσης των εκπομπών άνθρακα και του συνόλου των περιβαλλοντικών επιπτώσεων για τις οποίες είναι υπεύθυνος, πολλοί από αυτούς τους περιβαλλοντικούς στόχους είναι πιθανό να έχουν επιπτώσεις στην εφοδιαστική αλυσίδα.

Για παράδειγμα, ένα πρώτο βήμα για πολλούς παραγωγούς τελικών προϊόντων είναι να αξιολογήσουν τις τρέχουσες περιβαλλοντικές επιπτώσεις των προϊόντων τους μέσω των ολοένα και πιο χρησιμοποιούμενων μελετών ανάλυσης κύκλου ζωής (ΑΚΖ), οι οποίες μπορούν να συμβάλουν στη λήψη αποφάσεων σχετικά με τον τρόπο επιλογής πιο βιώσιμων υλικών και διαδικασιών για ένα συγκεκριμένο προϊόν ή για να καταδείξουν ποιοι τομείς μιας διαδικασίας ενδέχεται να χρειάζονται βελτίωση.

Στη διαδικασία, οι προμηθευτές του τομέα της μεταποίησης καλούνται όλο και περισσότερο από τους παραγωγούς των τελικών προϊόντων να αναφέρουν τα δικά τους δεδομένα σχετικά με το αποτύπωμα άνθρακα, τη χρήση νερού και άλλες περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Τι είναι όμως μια ΑΚΖ και πώς μπορούν οι προμηθευτές του τομέα της μεταποίησης να προετοιμαστούν για να καλύψουν αυτήν την ανάγκη;

Η ανάλυση κύκλου ζωής (ή αξιολόγηση κύκλου ζωής) είναι μια διαδικασία για την αξιολόγηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων σε πολλαπλές κατηγορίες - εξάντληση πόρων, νερό, δυναμικό υπερθέρμανσης του πλανήτη (GWP) και άλλα - ενός προϊόντος από τις πρώτες ύλες και την κατασκευή του έως την απόρριψη του στο τέλος της ωφέλιμης ζωής του.

Μία μερική ΑΚΖ που επικεντρώνεται από την εξόρυξη των πρώτων υλών εώς και την παραγωγή ενός εξαρτήματος ενός μεγαλύτερου προϊόντος (cradle-to-gate LCA), η οποία συνήθως εκτελείται από προμηθευτές του κατασκευαστή του τελικού προϊόντος, αξιολογεί τις επιπτώσεις για αυτό το τμήμα της εφοδιαστικής αλυσίδας. Μια πλήρης ΑΚΖ (cradle-to-grave), εκτελείται συνήθως από τον κατασκευαστή του τελικού προϊόντος και περιλαμβάνει όλα τα στάδια της εφοδιαστικής αλυσίδας, από την εξόρυξη των πρώτων υλών, την παραγωγή των εξαρτημάτων, την παραγωγή του ολοκληρωμένου προϊόντος, τη χρήση του και την απόρριψη του (End-of-Life, EOL).

Είτε έτσι ή αλλιώς, ο στόχος είναι να ποσοτικοποιηθούν οι εκπομπές άνθρακα σε κάθε βήμα της εφοδιαστικής αλυσίδας και της αλυσίδας αξίας για ένα δεδομένο προϊόν ή διαδικασία. Σε γενικές γραμμές, οι εκπομπές χαρακτηρίζονται από το εύρος τους. Οι εκπομπές του Πεδίου 1 (Scope 1) περιλαμβάνουν τις άμεσες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, όπως αυτές που σχετίζονται με εξοπλισμό του κατασκευαστή που καταναλώνει ορυκτά καύσιμα για την παραγωγή ενέργειας (φούρνοι ή λέβητες, ή από οχήματα που κινούνται με ορυκτά καύσιμα, κ.λπ).

Οι εκπομπές του Πεδίου 2 (Scope 2) περιλαμβάνουν τις έμμεσες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου (GHG) λόγω των πηγών ενέργειας που χρησιμοποιούνται από τον κατασκευαστή, σε σχέση με την κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας ή θερμότητας από τις εγκαταστάσεις παραγωγής. Οι εκπομπές του Πεδίου 3 (Scope 3) είναι επίσης έμμεσες εκπομπές, αλλά αυτές προκύπτουν από εξοπλισμό ή διαδικασίες που δεν ελέγχονται άμεσα από τον κατασκευαστή του τελικού προϊόντος, συμπεριλαμβανομένων του συνόλου των παραγόντων, όπως η παραγωγή των πρώτων υλών, η μεταφορά και η διανομή, και οποιεσδήποτε άλλες εκπομπές που προκύπτουν στο πλαίσιο της εφοδιαστικής αλυσίδας και δεν καλύπτονται από εκείνες των Πεδίων 1 και 2.

Αν και δεν υπάρχει μέχρι σήμερα παγκόσμιο πρότυπο για τη διενέργεια μιας ΑΚΖ, υπάρχουν αρκετές διαθέσιμες κατευθυντήριες γραμμές με διάφορους βαθμούς πολυπλοκότητας και εξειδίκευσης και για διάφορες τοποθεσίες. Για παράδειγμα, τα πρότυπα ISO χρησιμοποιούνται ευρέως, κυρίως τα 14040 και 14044. Το πρώτο παρέχει «αρχές και πλαίσιο» και το δεύτερο παρέχει «απαιτήσεις και κατευθυντήριες γραμμές».

Υπάρχει επίσης μια ποικιλία άλλων πλαισίων κατευθυντήριων γραμμών για τη διενέργεια μιας ΑΚΖ για συγκεκριμένους κλάδους (όπως το ISO 22526 για τα πλαστικά βιολογικής βάσης) και για συγκεκριμένες περιοχές, όπως το πρόγραμμα EcoLeaf της Ιαπωνίας, το Διεθνές Σύστημα Δεδομένων Αναφοράς Κύκλου Ζωής (ILCD) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, καθώς και το προτεινόμενο πλαίσιο Περιβαλλοντικού Αποτυπώματος Προϊόντος (PEF), το οποίο βρίσκεται επί του παρόντος υπό εξέταση.

Ενώ οι συγκεκριμένες μεθοδολογίες για τη διενέργεια μιας ΑΚΖ διαφέρουν, γενικά αυτές οι μελέτες αναπτύσσονται κυρίως βασιζόμενες στις ακόλουθες τρεις συνιστώσες:

• Ένα τμήμα που καθορίζει τους στόχους, το πεδίο εφαρμογής και τις μονάδες που χρησιμοποιούνται στην ΑΚΖ.
• Ένα τμήμα που αφορά στην απογραφή του κύκλου ζωής (Life Cycle Inventory, LCI) που ποσοτικοποιεί το αποτύπωμα άνθρακα των υλικών εισόδου καθώς και των εκπομπών εξόδου και των αποβλήτων.
• Μια εκτίμηση επιπτώσεων που μεταφράζει το LCI σε μετρήσιμο αντίκτυπο στο κλίμα. Σύμφωνα με το ISO 14040, για παράδειγμα, αυτές οι τελικές επιπτώσεις δίνονται ως δυναμικό υπερθέρμανσης του πλανήτη (Global Warming Potential, GWP) ή ισοδύναμο διοξειδίου του άνθρακα (CO2eq). 

Γιατί λοιπόν οι εταιρείες ενδιαφέρονται τώρα για τις ΑΚΖ; Εμφανιζόμενες για πρώτη φορά στη δεκαετία του 1960, οι ΑΚΖ είναι ή δεν είναι δημοφιλείς με την πάροδο του χρόνου, ανάλογα με τις ανησυχίες της κάθε εποχής. Σήμερα, οι κατασκευαστές προϊόντων αντιμετωπίζουν μεγαλύτερη ζήτηση για διαφάνεια όσον αφορά τη «αειφορία» των προϊόντων τους, η οποία υποκινείται από καταναλωτές με περιβαλλοντική συνείδηση ​​καθώς και από αναδυόμενες κανονιστικές απαιτήσεις.

Για τους προμηθευτές των κατασκευαστών τελικών προϊόντων, αυτό σημαίνει ότι οι πελάτες τους μπορεί να αναζητούν δεδομένα που αφορούν σε διαδικασίες παραγωγής ή υλικά. Ο Markus Beer, επικεφαλής βιωσιμότητας στην εταιρεία συμβούλων για την αυτοκινητοβιομηχανία Forward Engineering GmbH, εξηγεί ότι οι κατασκευαστές τελικών προϊόντων που διενεργούν ΑΚΖ χρειάζονται δεδομένα εκπομπών του Πεδίου 3, τα οποία λαμβάνουν μέσω της συλλογής πληροφοριών για τις εκπομπές άνθρακα από τους προμηθευτές τους.

Επίσης, εκτός από τη συνεργασία με κατασκευαστές τελικών προϊόντων, οι προμηθευτές εξαρτημάτων διενεργούν ΑΚΖ για άλλους λόγους, όπως η διαφοροποίηση έναντι του ανταγωνισμού σε θέματα βιωσιμότητας.

«Η αξία μιας ΑΚΖ βρίσκεται πραγματικά στην ικανότητα του κατασκευαστή να μοντελοποιεί όλες τις μεταβλητές και να βρίσκει τη λύση με το χαμηλότερο αντίκτυπο», λέει ο Ollie Taylor, αναπληρωτής διευθυντής στην εταιρεία συμβούλων βιωσιμότητας Anthesis Group. «Μια ΑΚΖ δεν αφορά αποκλειστικά στο να συνταχθεί μία αναφορά. Έχει να κάνει πολύ περισσότερο με την εύρεση σημείων που χρήζουν βελτιστοποίησης και οικολογικού σχεδιασμού. Είναι ένα εργαλείο υποστήριξης αποφάσεων. Το πρόβλημα με τις ΑΚΖ είναι, φυσικά, ότι είναι χρονοβόρες. Και μπορεί να είναι πολύ περίπλοκες». Ως εκ τούτου, μια σειρά από εργαλεία είναι διαθέσιμα σήμερα για την απλοποίηση της διαδικασίας σύμφωνα με τις ανάγκες μιας εταιρείας.

Μια επιλογή είναι η πρόσληψη μιας συμβουλευτικής εταιρείας, όπου οι σύμβουλοι θα συνεργαστούν με την εταιρεία για να καθορίσουν στόχους και παραμέτρους για το έργο, να συλλέξουν τα απαραίτητα δεδομένα και να χρησιμοποιήσουν την κατάλληλη λύση λογισμικού και βάσεις δεδομένων για να δημιουργήσουν μια αναφορά επιπτώσεων.

Εάν μια εταιρεία θέλει να μάθει περισσότερα για τα δεδομένα του αποτυπώματος άνθρακα απευθείας, υπάρχουν πλέον διαθέσιμες πολυάριθμες εφαρμογές λογισμικού - που κυμαίνονται σε πολυπλοκότητα, κόστος και κλάδο-στόχο - που οι εταιρείες μπορούν να χρησιμοποιήσουν για να διενεργήσουν οι ίδιες μια ΑΚΖ.

Οι ΑΚΖ μπορούν να γίνουν είτε με προσέγγιση από πάνω προς τα κάτω (top-to-bottom) είτε από κάτω προς τα πάνω (bottom-to-top). Μια ταχύτερη, top-to-bottom AKZ θα βασίζεται σε δεδομένα που είναι άμεσα διαθέσιμα στις βάσεις δεδομένων. Οι βάσεις δεδομένων περιλαμβάνουν υπολογισμούς εκπομπών άνθρακα με βάση τους μέσους όρους δεδομένων που παρέχονται στον δημιουργό της βάσης δεδομένων από κύριους προμηθευτές. Επειδή τα δεδομένα βασίζονται σε μοντελοποιημένους μέσους όρους και όχι σε πληροφορίες από την πραγματική εφοδιαστική αλυσίδα ενός προϊόντος, οι πληροφορίες αποτυπώματος άνθρακα που προκύπτει θα αποτελεί μια εκτίμηση. Οι προσεγγίσεις top-to-bottom είναι ιδανικές για πρώιμες φάσεις σχεδιασμού προϊόντος, όταν τα υλικά και η διαδικασία είναι πιθανό να αλλάξουν.

Μια προσέγγιση bottom-to-top μπορεί να προχωρήσει εις βάθος και να είναι πιο ακριβής. Είναι ιδανική για περιπτώσεις όπου επιλέγονται για ένα προϊόν ο σχεδιασμός, οι διαδικασίες παραγωγής και τα υλικά. Αυτός ο τύπος ΑΚΖ απαιτεί συγκεκριμένα δεδομένα από προμηθευτές υλικών και εξαρτημάτων.

Καθώς η πρόσθετη έρευνα, οι κανονισμοί και τα εργαλεία συνεχίζουν να αναπτύσσονται, ο Taylor του Anthesis Group προειδοποιεί ότι η κατανόηση του λόγου πίσω από τη διενέργεια μιας ΑΚΖ παραμένει ζωτικής σημασίας. «Επειδή δεν έχουμε έναν κοινό τρόπο να διενεργούμε ΑΚΖ σε παγκόσμιο επίπεδο, οι εταιρείες μπορούν να χειραγωγήσουν τα αποτελέσματα της ΑΚΖ για να υποστηρίξουν όποια θέση θέλουν», λέει.

Ένας τρόπος για την αποτροπή χρήσης των ΑΚΖ για greenwashing, είναι η αυξημένη διαθεσιμότητα δεδομένων από τους προμηθευτές. «Καθώς περισσότερες εταιρείες δημοσιεύουν δεδομένα, τόσο πιο ακριβείς θα είναι οι αριθμοί και τόσο πιο ακριβείς ελέγχους θα μπορούμε να κάνουμε», λέει ο Taylor. Οι κοινές κατευθυντήριες γραμμές και η νομοθεσία θα βοηθήσουν επίσης, «αλλά οι κανονισμοί είναι αργοί. Βλέπω ότι η νομοθεσία για τις ΑΚΖ δε θα γίνει σημαντική πριν περάσουν τουλάχιστον 10 χρόνια».

Από την άλλη πλευρά, η χρήση δεδομένων για την διενέργεια μιας ΑΚΖ μπορεί επίσης να βοηθήσει στον προσδιορισμό του εάν μια συγκεκριμένη λύση που σχετίζεται με τη βιωσιμότητα μειώνει πραγματικά το αποτύπωμα άνθρακα ή όχι.

Τελικά, σε μια εποχή όπου τα δεδομένα και η ψηφιοποίηση αποτελούν γενικά έναν αυξανόμενης εστίασης τομέα για πολλούς κατασκευαστές, η ΑΚΖ είναι ένα ακόμα εργαλείο με το οποίο η χρήση δεδομένων μπορεί να βοηθήσει στην επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων και των στόχων βιωσιμότητας, αλλά και να καταστήσει το ίδιο πράγμα εφικτό σε όλο το μήκος της εφοδιαστικής αλυσίδας.

Ο Taylor προσθέτει, «Αν δεν έχεις τα δεδομένα, κινείσαι στο σκοτάδι. Η ΑΚΖ είναι ένα βασικό εργαλείο που επιτρέπει τη μέτρηση των δεδομένων, την προσομοίωση του τι μπορεί να αλλάξει και τον εν συνεχεία καθορισμό ενός οδικού χάρτη για τη μείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος. Τα τελευταία 2 χρόνια, υπήρξε πολύ μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση στον τομέα της μεταποίησης γύρω από το θέμα και νομίζω ότι αυτή η ευαισθητοποίηση θα συνεχίσει να αυξάνεται».

Με πληροφορίες από ptonline.com