Η έννοια της Κοινωνικής Άδειας Λειτουργίας (SLO) στη βιομηχανία των ορυκτών πρώτων υλών

Disclaimer: Απαγορεύεται η αναδημοσίευση, αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική ή κατά παράφραση ή διασκευή ή απόδοση του περιεχομένου του παρόντος με οποιονδήποτε τρόπο, χωρίς αναφορά στο RAWMATHUB.GR (με ενεργό link) ή χωρίς την προηγούμενη γραπτή άδεια του RAWMATHUB.GR. 

Στον σύγχρονο κόσμο, όπου η ευαισθητοποίηση για περιβαλλοντικά και κοινωνικά ζητήματα είναι μεγαλύτερη από ποτέ, ο κλάδος των ορυκτών πρώτων υλών βρίσκεται συχνά στο μικροσκόπιο. Παραδοσιακά, για να εκκινήσει ένα μεταλλευτικό/μεταλλουργικό έργο, ένα έργο μεταποίησης ή ανακύκλωσης, απαιτούνταν η λήψη επίσημων αδειών από τις αρμόδιες κρατικές αρχές - περιβαλλοντικές εγκρίσεις, άδειες εκμετάλλευσης, πολεοδομικές άδειες και άλλες νομικές και διοικητικές εγκρίσεις. Αυτή η «κρατική άδεια λειτουργίας» ήταν το θεμέλιο για τη νομιμότητα μιας δραστηριότητας.

Ωστόσο, τις τελευταίες δεκαετίες, έχει γίνει όλο και πιο σαφές ότι η νομική συμμόρφωση από μόνη της δεν αρκεί για την απρόσκοπτη και βιώσιμη λειτουργία ενός έργου εκμετάλλευσης πρώτων υλών. Πολλά έργα, παρά το γεγονός ότι κατείχαν όλες τις απαραίτητες κρατικές άδειες, αντιμετώπισαν σοβαρές καθυστερήσεις, διακοπές ή ακόμη και οριστική ακύρωση λόγω αντιδράσεων από τις τοπικές κοινωνίες και την ευρύτερη κοινωνία των πολιτών. Αυτή η αυξανόμενη δυναμική οδήγησε στην ανάδειξη και ευρεία αναγνώριση μιας νέας έννοιας: της Κοινωνικής Άδειας Λειτουργίας, ή Social License to Operate (SLO).

Η Κοινωνική Άδεια Λειτουργίας (SLO) δεν είναι ένα έγγραφο που εκδίδεται από κάποια αρχή. Δεν είναι μια επίσημη, γραπτή συμφωνία. Αντίθετα, είναι μια άτυπη, μη γραπτή «κοινωνική σύμβαση» που βασίζεται στην αποδοχή και έγκριση ενός έργου και της λειτουργίας του από τις τοπικές κοινότητες που επηρεάζονται άμεσα, καθώς και από ένα ευρύτερο φάσμα ενδιαφερόμενων μερών (stakeholders)  – όπως μη κυβερνητικές οργανώσεις, ομάδες πολιτών, επιστήμονες, τοπικές αρχές και το ευρύ κοινό. 

Ουσιαστικά, η SLO αντιπροσωπεύει το επίπεδο εμπιστοσύνης και αξιοπιστίας που έχει μια εταιρεία εξόρυξης στα μάτια αυτών των κοινωνικών ομάδων. Είναι η συνεχιζόμενη αποδοχή των δραστηριοτήτων της από την κοινωνία στην οποία λειτουργεί. Αυτή η αποδοχή κερδίζεται (ή χάνεται) καθημερινά μέσω της συμπεριφοράς της εταιρείας, της διαχείρισης των επιπτώσεων του έργου (περιβαλλοντικών, κοινωνικών, οικονομικών) και του τρόπου με τον οποίο επικοινωνεί και αλληλεπιδρά με τους ενδιαφερόμενους.

Η έννοια της Κοινωνικής Άδειας Λειτουργίας άρχισε να διαμορφώνεται και να αποκτά σημασία στον κλάδο των ορυκτών πρώτων υλών κατά τη δεκαετία του 1990. Ένας από τους πρωτοπόρους στην ανάδειξη του όρου ήταν ο Jim Cooney, ο οποίος το 1997 συνέβαλε σημαντικά στην ευρύτερη συζήτηση για την ανάγκη αποδοχής των μεταλλευτικών δραστηριοτήτων από τις τοπικές κοινότητες.

Η εμφάνιση της SLO αντανακλά μια μετατόπιση από ένα μοντέλο όπου οι εταιρείες αλληλεπιδρούσαν κυρίως με τις κυβερνήσεις για άδειες, σε ένα μοντέλο όπου η σχέση με την κοινωνία στην οποία δραστηριοποιούνται καθίσταται εξίσου, αν όχι περισσότερο, κρίσιμη. Αυτή η μετατόπιση προκλήθηκε από διάφορους παράγοντες:

• Αυξημένη ευαισθητοποίηση των τοπικών κοινοτήτων για τα δικαιώματα τους και τις πιθανές επιπτώσεις των έργων.
• Παγκοσμιοποίηση και ταχύτητα διάδοσης της πληροφορίας (μέσω διαδικτύου και μέσων κοινωνικής δικτύωσης), που επιτρέπει στις κοινότητες να οργανώνονται και να εκφράζουν τις ανησυχίες τους πιο αποτελεσματικά.
• Ενισχυμένο ρόλο των μη κυβερνητικών οργανώσεων (ΜΚΟ) στην παρακολούθηση των έργων και την υπεράσπιση των συμφερόντων των κοινοτήτων και του περιβάλλοντος.
• Περιβαλλοντικά ατυχήματα και κοινωνικές συγκρούσεις που εξέθεσαν τον μεταλλευτικό κλάδο σε αρνητική δημοσιότητα.

Η μεταλλευτική δραστηριότητα επηρεάζει και επηρρεάζεται από ένα ευρύ φάσμα ενδιαφερόμενων μερών τα οποία συχνά έχουν αντικρουόμενα συμφέροντα:

• Εταιρεία (κύριος του έργου): Επιδιώκει την κερδοφορία, την αποδοτική λειτουργία, την ασφάλεια του προσωπικού και των εγκαταστάσεων.
• Τοπικές Κοινότητες: Ενδιαφέρονται για την απασχόληση, τα τοπικά οικονομικά οφέλη, την προστασία του περιβάλλοντος και της υγείας τους, τη διατήρηση του τρόπου ζωής και του πολιτισμού τους, τη συμμετοχή στις αποφάσεις που τους αφορούν.
• Διοίκηση (Κεντρική και τοπική): Επιδιώκει την ανάπτυξη, τα έσοδα από φόρους/δικαιώματα, την τήρηση της νομοθεσίας, την κοινωνική ειρήνη.
• Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ): Συχνά εστιάζουν σε περιβαλλοντική προστασία, ανθρώπινα δικαιώματα, διαφάνεια και λογοδοσία.
• Εργαζόμενοι: Ασφάλεια, δίκαιες συνθήκες εργασίας, σταθερή απασχόληση.
• Επενδυτές: Οικονομική απόδοση, διαχείριση κινδύνων (συμπεριλαμβανομένων των κοινωνικών και περιβαλλοντικών).  

Η Κοινωνική Άδεια Λειτουργίας λειτουργεί ως μια προσπάθεια «γεφύρωσης» αυτών των διαφορετικών απόψεων και συμφερόντων. Δεν σημαίνει απαραίτητα ότι όλοι συμφωνούν σε όλα, αλλά ότι υπάρχει ένα επίπεδο αμοιβαίας κατανόησης, εμπιστοσύνης και αποδοχής των βασικών πτυχών της λειτουργίας της εταιρείας από τις βασικές κοινωνικές ομάδες που επηρεάζονται.

Για τις μεταλλευτικές επιχειρήσεις, η απόκτηση και διατήρηση της SLO αποτελεί πλέον μια επιχειρηματική αναγκαιότητα. Οι λόγοι είναι πολλοί και σημαντικοί:

• Αποφυγή συγκρούσεων και καθυστερήσεων: Η έλλειψη SLO μπορεί να οδηγήσει σε διαμαρτυρίες, νομικές προσφυγές, αποκλεισμούς εγκαταστάσεων, ακόμη και βίαιες συγκρούσεις. Αυτές οι καταστάσεις προκαλούν σημαντικές καθυστερήσεις στα έργα, αυξάνουν τα λειτουργικά κόστη και ενέχουν κινδύνους για την ασφάλεια.
• Διαχείριση κινδύνων: Η SLO θεωρείται πλέον ως ένας από τους κορυφαίους κινδύνους (non-technical risks) που αντιμετωπίζει ο κλάδος. Η σωστή διαχείριση της είναι ζωτικής σημασίας για την ελαχιστοποίηση αυτών των κινδύνων.
• Πρόσβαση σε πόρους και κεφάλαια: Τράπεζες και επενδυτές δίνουν ολοένα και μεγαλύτερη σημασία σε περιβαλλοντικά, κοινωνικά και θέματα διακυβέρνησης (ESG). Ένα έργο χωρίς SLO θεωρείται υψηλού κινδύνου και μπορεί να δυσκολευτεί να εξασφαλίσει χρηματοδότηση.
• Φήμη και αξιοπιστία: Η εικόνα μιας εταιρείας και ο τρόπος που αντιμετωπίζεται από την κοινωνία επηρεάζουν τη συνολική της φήμη, η οποία είναι σημαντική για την προσέλκυση ταλέντων, τις σχέσεις με προμηθευτές και την αποδοχή μελλοντικών έργων.
• Λειτουργική αποδοτικότητα: Όταν μια εταιρεία έχει την εμπιστοσύνη της κοινότητας, η συνεργασία είναι ευκολότερη, τα παράπονα αντιμετωπίζονται πιο εποικοδομητικά και οι λειτουργίες μπορούν να εκτελεστούν πιο ομαλά.
• Μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα: Ένα έργο που δεν γίνεται αποδεκτό από την τοπική κοινωνία είναι απίθανο να μπορέσει να λειτουργήσει για ολόκληρη την προγραμματισμένη διάρκεια ζωής του.

Η Κοινωνική Άδεια Λειτουργίας δεν είναι κάτι που αποκτάται μία φορά και διατηρείται για πάντα. Είναι μια δυναμική και συνεχής διαδικασία. Η εμπιστοσύνη μπορεί να οικοδομηθεί με κόπο επί χρόνια, αλλά μπορεί να χαθεί μέσα σε μια στιγμή λόγω ενός ατυχούς συμβάντος, ενός περιβαλλοντικού ατυχήματος ή μιας αποτυχημένης επικοινωνίας.

Η διατήρηση της SLO απαιτεί συνεχή προσπάθεια, διάλογο, προσαρμοστικότητα και την ετοιμότητα της εταιρείας να ανταποκρίνεται στις εξελισσόμενες ανάγκες και ανησυχίες της κοινότητας και των άλλων ενδιαφερομένων καθ' όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής ενός μεταλλευτικού έργου - από την αρχική εξερεύνηση και ανάπτυξη, μέχρι τη λειτουργία, το κλείσιμο και την αποκατάσταση της περιοχής.

Η αναγνώριση της σημασίας της SLO δεν περιορίζεται σε συγκεκριμένες περιοχές του κόσμου, αλλά αποτελεί πλέον παγκόσμια τάση στον μεταλλευτικό κλάδο. Στην Ευρώπη, όπου η περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση και οι κοινωνικές απαιτήσεις είναι υψηλές, η απόκτηση και διατήρηση της SLO είναι ιδιαίτερα σημαντική.

Πρωτοβουλίες σε επίπεδο ΕΕ, όπως αυτές που σχετίζονται με τις Κρίσιμες Πρώτες Ύλες, αναγνωρίζουν εμμέσως την ανάγκη για δημόσια αποδοχή των μεταλλευτικών έργων εντός της Ένωσης για την εξασφάλιση της εφοδιαστικής αλυσίδας. Η δημιουργία «κόμβων» (hubs) για την Κοινωνική Άδεια Λειτουργίας, όπως προωθείται από φορείς όπως το EIT RawMaterials, δείχνει την προσπάθεια θεσμοθέτησης της εκπαίδευσης και της εφαρμογής βέλτιστων πρακτικών γύρω από την έννοια αυτή στην ευρωπαϊκή βιομηχανία πρώτων υλών.

Συνοψίζοντας, η Κοινωνική Άδεια Λειτουργίας είναι πολύ περισσότερο από μια απλή «καλή πρακτική» για τις εταιρείες εξόρυξης. Είναι ένα άτυπο αλλά ισχυρό «συμβόλαιο» που συνάπτουν με την κοινωνία, βασισμένο στην αποδοχή και την εμπιστοσύνη. Η απόκτηση της απαιτεί την οικοδόμηση ειλικρινών και διαφανών σχέσεων με τις τοπικές κοινότητες και τους άλλους ενδιαφερόμενους, τη γεφύρωση των διαφορών στα συμφέροντα και τις απόψεις, την υπεύθυνη διαχείριση των επιπτώσεων και τη συνεχή επικοινωνία.

Στον σύγχρονο μεταλλευτικό κλάδο, όπου οι προκλήσεις είναι πολλαπλές, η SLO αποτελεί θεμελιώδη προϋπόθεση όχι μόνο για τη νομιμότητα, αλλά κυρίως για τη βιωσιμότητα, τη σταθερότητα και την επιτυχία ενός έργου μακροπρόθεσμα. Η απουσία της μπορεί να καταστήσει ακόμη και το πιο τεχνικά άρτιο και νομικά κατοχυρωμένο έργο μη λειτουργικό στην πράξη.