Κανένα πλαστικό δεν είναι ίδιο με κάποιο άλλο και η ανακύκλωση των πλαστικών είναι εν γένει μία διαδικασία υψηλού βαθμού δυσκολίας. Πολλά πλαστικά επίσης δεν σχεδιάστηκαν για να αποδομηθούν αργότερα. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η «έξυπνη» χημεία καθιστά δυνατή την εύρεση ενός τρόπου αντιμετώπισης του προβλήματος. Σε άλλες περιπτώσεις παραμένει «δύσκολο» αναφέρει χαρακτηριστικά ο καθηγητής Dirk DeVos από το Πανεπιστήμιο KU Leuven του Βελγίου.
Στο Βέλγιο γίνεται πολύ καλή δουλειά με τη διαλογή των πλαστικών απορριμμάτων. Κάποιο καιρό πριν υπηρχε ο μπλε κάδος για σκληρά πλαστικά, μετά προστέθηκε ο ροζ κάδος για μαλακά πλαστικά σε ορισμένους δήμους και τώρα υπάρχει ένας νέος, ανανεωμένος, μπλε κάδος. «Αυτή η ταξινόμηση είναι μια ιστορικά επιτυχημένη πρακτική, γιατί με την τρέχουσα τεχνολογία μπορούμε πλέον να διαχωρίσουμε τους διαφορετικούς τύπους πλαστικών αρκετά καλά», λέει ο καθηγητής Dirk De Vos, ο οποίος επικεντρώνει την έρευνά του στην ανακύκλωση πλαστικών.
Η διαλογή των πλαστικών είναι ένα πράγμα, η ανακύκλωση ένα άλλο. Το πρόβλημα είναι ότι υπάρχουν εύκολα και δύσκολα πλαστικά όσον αφορά στην ανακύκλωσή τους. Το PET (τερεφθαλικό πολυαιθυλένιο), το οποίο χρησιμοποιείται συνήθως σε μπουκάλια υγρών, είναι ένα εύκολο πλαστικό για να ανακυκλωθεί. «Μπορείτε να λιώσετε ξανά το PET πολύ εύκολα. Η διαδικασία παράγει σφαιρίδια PET που είναι ιδανικά για χρήση ως δομικά στοιχεία σε νέες φιάλες PET. Και το ανακυκλωμένο πλαστικό είναι επίσης εξίσου καλής ποιότητας με το πρωτότυπο».
Αλλά οι ερευνητές δε θα είχαν δουλειά να κάνουν αν η ανακύκλωση ήταν πάντα τόσο απλή. «Υπάρχουν πολλά δύσκολα πλαστικά. Σκεφτείτε, για παράδειγμα, τα πολυαμίδια, τη βάση για το νάιλον. Από αυτό είναι φτιαγμένα τα σακίδια πλάτης ή το σχοινί. Υπάρχει ένας καλός λόγος γι' αυτό: αυτά τα πολυαμίδια κάνουν το προϊόν πολύ ανθεκτικό. Αλλά δεν έχει υπάρξει σχεδιασμός για τι θα κάνουμε με αυτά τα προϊόντα από νάιλον όταν δεν είναι πλέον χρήσιμα. Περιέχουν πολύ άζωτο και αυτό σημαίνει σημαντική ατμοσφαιρική ρύπανση όταν καίγονται», εξηγεί ο De Vos.
Ένα πολυεπίπεδο πρόβλημα
Τα πλεονεκτήματα που προσφέρουν τα πλαστικά είναι συνήθως μειονεκτήματα για την ανακύκλωσή τους. «Ένα καλό παράδειγμα είναι τα πολυστρωματικά πλαστικά, τα οποία μπορεί να αποτελούνται έως και από 12 στρώσεις. Σκεφτείτε τη συσκευασία γύρω από ένα τεμάχιο τυριού: στην πραγματικότητα πρόκειται για πολλά στρώματα πλαστικού, το καθένα με τη δική του λειτουργία. Ένα στρώμα σταματά το νερό, ένα άλλο το οξυγόνο, ένα άλλο τις ανεπιθύμητες οσμές και ούτω καθεξής. Αυτό προφανώς βελτιώνει τη διάρκεια ζωής του προϊόντος, αλλά είναι εξαιρετικά δύσκολο να διαχωριστούν όλα αυτά τα στρώματα, τα οποία ορισμένες φορές περιέχουν κάποια κολλητική ουσία ανάμεσά τους. Ένα τέτοιο πολυστρωματικό πλαστικό δε σχεδιάστηκε ποτέ για να αποδομείται και να ανακυκλώνεται εύκολα σε ένα επόμενο στάδιο. Πού πηγαίνουν όμως όλα αυτά τα απόβλητα; Συνήθως αποτεφρώνονται ή απορρίπτονται σε μία χωματερή, αλλά σε κάθε περίπτωση καταλήγουν στο περιβάλλον, με τη μία την άλλη μορφή».
Το πρόβλημα γίνεται ακόμη πιο περίπλοκο όταν τα πλαστικά συνδυάζονται με υφάσματα. Ένα παράδειγμα είναι τα ρούχα μας. «Οι κάλτσες σας δεν περιέχουν μόνο υφάσμα, αλλά και ελαστίνη, ένα πλαστικό που κρατάει τις κάλτσες τεντωμένες. Σε αυτή την περίπτωση, το ύφασμα και το πλαστικό είναι συνυφασμένα και είναι πολύ δύσκολο να διαχωριστούν. Σκεφτείτε επίσης τα πουκάμισα ή τα μπλουζάκια με σχέδια ή λογότυπα από πλαστικό πάνω τους: αυτό το πλαστικό κάνει τα ρούχα μη ανακυκλώσιμα».
Πολλά πλαστικά συνδυάζονται επίσης με πρόσθετα, για παράδειγμα φθαλικές ενώσεις, οι οποίες είναι πλαστικοποιητές που προσδίδουν ελαστικότητα στο πλαστικό. «Αυτοί οι πλαστικοποιητές είναι γνωστό ότι έχουν αρνητική επίδραση στην υγεία, είναι ορμονικοί διαταράκτες. Επομένως, εάν θέλετε να ανακυκλώσετε αυτά τα είδη πλαστικών, καταλήγετε επίσης με επιβλαβείς χημικές ουσίες. Στην έρευνα μας, αναζητούμε τρόπους μετατροπής αυτών των πλαστικοποιητών σε λιγότερο επιβλαβείς παραλλαγές».
Το πρόβλημα της πολυουρεθάνης
Η πολυουρεθάνη βρίσκεται επίσης στη λίστα στόχων του De Vos. Σκεφτείτε τον αφρό μόνωσης που ψεκάζεται κάτω από τα δάπεδα και στις κοιλότητες των τοίχων για να κάνει τα σπίτια πιο ενεργειακά αποδοτικά. Βρίσκεται επίσης σε μαξιλάρια και στρώματα. Ο De Vos συνεργάστηκε με την εταιρεία Recticel, η οποία κατασκευάζει μονωτικό αφρό.
«Οι κανονισμοί έχουν γίνει αυστηρότεροι. Μετά από το 2021, υπάρχει υποχρέωση ανακύκλωσης του παλαιού στρώματος κατά την αγορά ενός νέου. Αλλά η πολυουρεθάνη είναι δύσκολο να αποδομηθεί. Μπορείτε να τη διαχωρίσετε σε δύο δομικά στοιχεία, με την επαναχρησιμοποίηση μόνο του ενός από αυτά να είναι δυνατή μέχρι πρόσφατα».
Η ερευνητική ομάδα του De Vos ανέπτυξε μια νέα διαδικασία για την ανακύκλωση πολυουρεθάνης. «Αλέθουμε τα στρώματα σε κομμάτια και ακολουθεί ταξινόμηση των νιφάδων που προκύπτουν. Στη συνέχεια ακολουθεί μια χημική διαδικασία όπου οι νιφάδες βυθίζονται σε ένα υγρό. Τις αφήνουμε να αντιδράσουν με άλλες ουσίες και στη συνέχεια τις διαχωρίζουμε σε δύο δομικά στοιχεία. Σε αυτή τη διαδικασία, και τα δύο δομικά στοιχεία είναι επαναχρησιμοποιήσιμα και απαιτούν επίσης λιγότερο διαλύτη. Η διαδικασία έχει επίσης χαμηλότερο ενεργειακό κόστος, άρα καλύτερο αποτύπωμα άνθρακα». Το δίπλωμα ευρεσιτεχνίας για την τεχνολογία πωλήθηκε στη Recticel και η τεχνολογία βρίσκεται πλέον στο στάδιο εφαρμογής της σε βιομηχανική κλίμακα.
Ο De Vos παραμένει συγκρατημένα αισιόδοξος σχετικά με αυτή την ανακάλυψη. «Τα στρώματα ύπνου ξεχωρίζουν επειδή ζυγίζουν τριάντα κιλά και καταλαμβάνουν τόσο μεγάλο όγκο. Αλλά υπάρχουν τόσα άλλα πλαστικά απόβλητα που δύσκολα ανακυκλώνονται. Το πρόβλημα των δύσκολων προς ανακύκλωση πλαστικών απαιτεί, εκτός των άλλων, ισχυρούς Ευρωπαϊκούς κανονισμούς. Μεταξύ άλλων, ανάλογοι κανονισμοί πρέπει να αποτρέπουν τους παραγωγούς πλαστικών από το να προσθέτουν οποιαδήποτε ουσία που δυσκολεύει την ανακύκλωση. Αντίστοιχα, οι κανονισμοί αυτοί θα έπρεπε να μεταφέρουν στον καταναλωτή και το κόστος ανακύκλωσης, που αυτή τη στιγμή δεν περιλαμβάνεται στην τιμή. Και εάν η χημεία δεν μπορεί να λύσει το πρόβλημα της ανακύκλωσης, καλύτερα να απαγορεύσουμε αυτούς τους προβληματικούς τύπους πλαστικού και να εξετάσουμε νέα πλαστικά με καλύτερες προοπτικές για το κλίμα και το περιβάλλον. Τελευταίο αλλά όχι λιγότερο σημαντικό, τελικά πρέπει απλώς να χρησιμοποιούμε λιγότερο πλαστικό. Ευτυχώς, οι περισσότεροι άνθρωποι δείχνουν να έχουν ήδη συμφωνήσει με αυτή την προοπτική».
Με πληροφορίες από stories.kuleuven.be
