Λίγες ημέρες πριν τη δημοσίευση του νόμου περί κρίσιμων πρώτων υλών (Critical Raw Materials Act) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στις 16 Μαρτίου 2023, η βιομηχανία ανακύκλωσης εξέδωσε μια προειδοποίηση: η Ευρώπη δεν πρέπει να στηρίζει τις ελπίδες της για αυτάρκεια σε πρώτες ύλες στην ανακύκλωση, τουλάχιστον όχι βραχυπρόθεσμα.
Η ευρωπαϊκή βιομηχανία ανακύκλωσης είχε ζητήσει να περιληφθεί μια «φιλόδοξη» αλλά «ρεαλιστική» προσέγγιση για την ανακύκλωση στο νόμο περί κρίσιμων πρώτων υλών (Critical Raw Materials Act). Η εν λόγω νομοθεσία έχει στόχο την ενίσχυση της παραγωγής και της ανακύκλωσης στην Ευρώπη για βασικές πρώτες ύλες όπως το λίθιο, το κοβάλτιο και τα στοιχεία σπάνιων γαιών, που θεωρούνται απαραίτητα για τον πράσινο και ψηφιακό μετασχηματισμό της ΕΕ.
Παράλληλα με τις κινήσεις για την επανέναρξη της εξορυκτικής δραστηριότητας εντός της Ευρώπης, η πρόταση περιλαμβάνει στόχους για τη συλλογή και την ανακύκλωση πρώτων υλών που περιέχονται, για παράδειγμα, σε ηλιακούς συλλέκτες ή μπαταρίες ηλεκτρικών οχημάτων για να διασφαλιστεί ότι διατηρούνται σε κύκλο κλειστού βρόχου.
Ο νόμος, στην τελική του μορφή, επιδιώκει το 15% κατ'ελάχιστον της ετήσιας κατανάλωσης της ΕΕ για κάθε κρίσιμη πρώτη ύλη να προέρχεται από την ανακύκλωση.
Ωστόσο, η ίδια η βιομηχανία ανακύκλωσης έχει προειδοποιήσει ότι η Ευρώπη δεν πρέπει να ελπίζει πάρα πολύ στην ανακύκλωση. «Οι στόχοι ανακύκλωσης μπορούν να οδηγήσουν στη βιωσιμότητα, αλλά δεν είναι πανάκεια», δήλωσε ο Emmanuel Katrakis, γενικός γραμματέας της EuRIC, της Ευρωπαϊκής Συνομοσπονδίας Βιομηχανιών Ανακύκλωσης.
«Η ανακύκλωση δε θα μπορέσει να υποκαταστήσει πλήρως την εξόρυξη, αυτό πρέπει να είναι απολύτως κατανοητό», ανέφερε ο Katrakis σε εκδήλωση στις αρχές Μαρτίου 2023 που οργανώθηκε από την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (European Economic and Social Committee, EESC), συμβουλευτικό όργανο της ΕΕ.
«Yποστηρίζουμε σθεναρά φιλόδοξους, αλλά ρεαλιστικούς, στόχους όσον αφορά στην ανακύκλωση κρίσιμων πρώτων υλών. Μεγάλα ποσοστά ανακύκλωσης απαιτούν την ύπαρξη μίας εκτεταμένης και σωστά δομημένης αγοράς. Η αγορά ανακυκλωμένων υλικών είναι, επί του παρόντος, μικρή και θα πρέπει να επεκταθεί σημαντικά για να επηρεάσει ουσιαστικά τις υπάρχουσες παραγωγικές διαδικασίες. Και αυτό απαιτεί την τροφοδοσία των ανακυκλωτών με επαρκείς ποσότητες υλικών που μπορούν να συλλεχθούν, να ταξινομηθούν και να επιστρέψουν στους κατασκευαστές».
H διαδικασία θα διαρκέσει χρόνια, σύμφωνα με τη Eurometaux, την ένωση που εκπροσωπεί τους παραγωγούς και τους ανακυκλωτές μη σιδηρούχων μετάλλων στην Ευρώπη. «Για παράδειγμα, τα κρίσιμα μέταλλα που περιέχονται στις μπαταρίες των ηλεκτρικών οχημάτων δε θα γίνουν ευρέως διαθέσιμα μέχρι το 2035-2040, όταν αρχίσουμε να βλέπουμε το πρώτο κύμα απόρριψης μπαταριών, μόνιμων μαγνητών και ηλιακών συλλεκτών, τα οποία τότε θα φτάνουν στο τέλος του κύκλου ζωής τους σε σημαντικές ποσότητες», δήλωσε ο Chris Heron, διευθυντής επικοινωνίας και δημοσίων σχέσεων στη Eurometaux.
«Και αυτή τη στιγμή, τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα βρίσκονται μόνο στα πρώτα στάδια ανάπτυξης μιας μαζικής αγοράς», συνέχισε, λέγοντας ότι τα οφέλη της ανακύκλωσης θα είναι ορατά σε πολλά χρόνια από τώρα. «Βασικά, αυτό που κάνουμε τώρα είναι να προσθέτουμε υλικά στο απόθεμα της «αστικής» εξόρυξης, τα οποία θα είναι διαθέσιμα προς αξιοποίηση σε τουλάχιστον 15 χρόνια».
Προγραμματισμός εκ των προτέρων
Ωστόσο, όλοι συμφωνούν ότι η ανακύκλωση είναι απαραίτητη και πρέπει να προγραμματιστεί από νωρίς, προκειμένου να εκτονωθεί η πίεση στην πρωτογενή παραγωγή. «Τα οφέλη για την ασφάλεια του εφοδιασμού μέσω της ανακύκλωσης μπορεί να είναι πολύ μεγαλύτερα σε περιοχές, όπως η ΕΕ, με υψηλά επίπεδα ανάπτυξης καθαρής ενέργειας και περιορισμένη διαθεσιμότητα πρώτων υλών», δήλωσε ο Fatih Birol, εκτελεστικός διευθυντής του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας (IEA).
«Η δημιουργία καλύτερων συστημάτων συλλογής, εναρμονισμένων κανονισμών για τα απόβλητα και ενός υγιούς επενδυτικού πλαισίου για τις εγκαταστάσεις ανακύκλωσης, είναι ζωτικής σημασίας για την ανάδειξη της ΕΕ ως ηγέτη στο χώρο». έγραψε σε ένα άρθρο γνώμης που συνυπογράφει με τον Pascal Canfin, πρόεδρος της επιτροπής περιβάλλοντος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.
Ο Heron της Eurometaux είπε ότι «η ανακύκλωση είναι η μεγαλύτερη μακροπρόθεσμη ευκαιρία της Ευρώπης» για την επίτευξη μεγαλύτερης αυτονομίας σε πολλές από τις πρώτες ύλες που απαιτούνται για την ενεργειακή μετάβαση».
Σύμφωνα με τη EuRIC, η ανακύκλωση μπορεί να διαδραματίσει πολύ μεγαλύτερο ρόλο στη μείωση των κινδύνων που αντιμετωπίζουν οι εφοδιαστικές αλυσίδες των κρίσιμων ορυκτών πρώτων υλών. Για να γίνει αυτό, το πρώτο βήμα είναι να αυξηθεί η συλλογή των ηλεκτρονικών αποβλήτων, η οποία επί του παρόντος βρίσκεται σε «λιγότερο από 50%», πολύ κάτω από τον στόχο του 65% που ορίζει η νομοθεσία της ΕΕ, είπε ο Katrakis.
Αλλά πιθανώς, το μεγαλύτερο εμπόδιο είναι να διασφαλιστεί ότι η ανακύκλωση είναι οικονομικά βιώσιμη, ειδικά για πρώτες ύλες που βρίσκονται σε μικρές ποσότητες. Για αυτές, η ανακύκλωση απλώς δε θα συμβεί χωρίς οικονομικά κίνητρα, όπως φορολογικές ελαφρύνσεις ή στόχους για την ενσωμάτωση ανακυκλωμένων υλικών σε νέες συσκευές. «Εδώ είναι που έχουμε τη μεγαλύτερη πρόκληση μπροστά μας», είπε ο Katrakis.
Παγκόσμιος ανταγωνισμός για scrap
Ένα άλλο μεγάλο εμπόδιο είναι ο αυξανόμενος παγκόσμιος ανταγωνισμός για scrap. Χώρες όπως η Κίνα και η Νότια Κορέα «εφαρμόζουν πολύ επιθετικές βιομηχανικές πολιτικές για να δημιουργήσουν τις δικές τους βιομηχανίες ανακύκλωσης», παρατήρησε ο Heron.
«Έχουν μεγαλύτερους όγκους scrap από εμάς αυτή τη στιγμή, επομένως αυτό τους δίνει ένα πλεονέκτημα. Και ενεργούν επίσης αρκετά επιθετικά για να πάρουν scrap και από άλλες αγορές», είπε. «Αλλά δεν πρέπει να αντιδράσουμε σπασμωδικά, η Ευρώπη μπορεί να προηγηθεί αν αναλάβουμε πρωτοβουλίες τώρα».
Σύμφωνα με τη Eurometaux, η Ευρώπη μπορεί να ενισχύσει την αγορά της ανακύκλωσης, επιβάλλοντας πρότυπα σχεδιασμού και τεχνικές προδιαγραφές σε επίπεδο προϊόντος για να κάνει τις πρώτες ύλες πιο εύκολα ανακτήσιμες από συσκευές που βρίσκονται στο τέλος του κύκλου ζωής τους.
Ένα άλλο μέτρο είναι η επιβολή αυστηρότερων ελέγχων στις αποστολές scrap σε ξένες χώρες. «Έχουμε μια πρόκληση σήμερα με τα απόβλητα στην Ευρώπη», προειδοποίησε ο Heron, ειδικά για ενδιάμεσες ροές αποβλήτων όπως η «μαύρη μάζα» (balck mass), ένας τύπος ηλεκτρονικών αποβλήτων που περιλαμβάνει τεμαχισμένα στοιχεία χρησιμοποιημένων μπαταριών.
«Η άποψη μας είναι ότι θα πρέπει να ορίσουμε με σαφήνεια τη «μαύρη μάζα» ως επικίνδυνο απόβλητο προκειμένου να διατηρήσουμε τα υλικά σε έναν ευρωπαϊκό βρόχο ανακύκλωσης», είπε ο Heron, προτείνοντας την επέκταση της ταξινόμησης επικίνδυνων αποβλήτων και σε άλλα ηλεκτρονικά απόβλητα.
Αυτό με τη σειρά του θα πρέπει να αντικατοπτρίζεται σε άλλους τομείς της πολιτικής της ΕΕ, «για παράδειγμα τη νομοθεσία για τα χημικά», η οποία είπε ότι επί του παρόντος «καθιστά πολύ δύσκολη την ανακύκλωση ορισμένων από αυτές τις κρίσιμες πρώτες ύλες».
Ένα μοντέλο που πρέπει να επαναληφθεί είναι ο κανονισμός για τις μπαταρίες της ΕΕ, ο οποίος εισήγαγε στόχους για βελτιωμένη συλλογή και ποσοστά ανακύκλωσης, ειδικά στο τέλος του κύκλου ζωής τους.
«Ας ελπίσουμε ότι μπορούμε να επεκτείνουμε αυτήν την προσέγγιση και να την εφαρμόσουμε σε όλη τη νομοθεσία περί αποβλήτων που πρόκειται να ακολουθήσει», είπε ο Heron, επικαλούμενος την οδηγία για τα οχήματα στο τέλος του κύκλου ζωής τους και την οδηγία για τα απόβλητα από ηλεκτρικό και ηλεκτρονικό εξοπλισμό (WEEE).
Αυτάρκεια
Ένα από τα σημαντικά σημεία του νόμου της ΕΕ για τις κρίσιμες πρώτες ύλες είναι η εισαγωγή στόχων για αυτάρκεια σε ορισμένες πρώτες ύλες. «Πρέπει να προσπαθήσουμε να επιτύχουμε ένα ορισμένο ποσοστό εγχώριας ικανότητας να τροφοδοτήσουμε τη ζήτηση», δήλωσε ο Peter Handley, ανώτερος αξιωματούχος στη διεύθυνση εσωτερικής αγοράς της Επιτροπής. «Θα πρέπει να στοχεύουμε την κάλυψη έως και του 30% των αναγκών μας για ορισμένες πρώτες ύλες».
Η Eurometaux είπε ότι υποστηρίζει τους στόχους αυτάρκειας στο νόμο περί κρίσιμων πρώτων υλών της ΕΕ, ενώ η EuRIC πρότεινε την ιδέα δημιουργίας «στρατηγικών αποθεμάτων» για ορισμένες πρώτες ύλες, με ένα μέρος αυτών να προέρχεται από την ανακύκλωση.
Αλλά μια άλλη πτυχή, που μερικές φορές παραβλέπεται, είναι η αντικατάσταση ορισμένων πρώτων υλών ή η εύρεση τρόπων χρήσης λιγότερων από αυτά, είπε ο Antoine Oger από το Institute of European Environmental Policy (IEEP). «Θα θέλαμε να αποφύγουμε την εξόρυξη όσο το δυνατόν περισσότερο», είπε ο Oger, ζητώντας να ληφθούν υπόψη «στόχοι μείωσης της χρήσης» των πρώτων υλών παράλληλα με τους στόχους εξόρυξης και ανακύκλωσης.
Για το IEEP, «ο στόχος του νόμου για τις κρίσιμες πρώτες ύλες πρέπει να βασίζεται στη μείωση του συνολικού περιβαλλοντικού αποτυπώματος», είπε ο Oger. «Αυτό μπορεί να συμβεί με τη μείωση της χρήσης πρώτων υλών και την αύξηση της αποδοτικότητας των πόρων μας».
Άλλοι, ωστόσο, λένε ότι πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη προτεραιότητα στην εξόρυξη. «Όταν κοιτάζω τα σημεία συμφόρησης στις εφοδιαστικές αλυσίδες πρώτων υλών. αυτά είναι συνήθως στο στάδιο της εξόρυξης», είπε ο Heron. Η απόκτηση πολιτικής υποστήριξης για την ανακύκλωση είναι εύκολη, παρατήρησε. «Αλλά το ότι δεν έχουμε ανοίξει κάποιο νέο ορυχείο τα τελευταία 15 χρόνια, δεν είναι κάτι που θα αντισταθμιστεί από την ανακύκλωση».
Πηγή: euractiv.com
