Σε έναν κόσμο που αντιμετωπίζει όλο και εντονότερα τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των ανθρώπινων δραστηριοτήτων, ένας από τους πιο επικίνδυνους για την υγεία μας ρύπους είναι αυτός που δεν μπορούμε καν να δούμε: τα νανοπλαστικά. Υπολογίζεται ότι περίπου 8 εκατομμύρια τόνοι πλαστικών καταλήγουν στους ωκεανούς μας κάθε χρόνο.
Μεγάλο μέρος των πλαστικών που καταλήγουν στους ωκεανούς αποικοδομείται σε μικροπλαστικά και νανοπλαστικά: μικροσκοπικά σωματίδια που βρίσκονται πλέον στον αέρα που αναπνέουμε, στα τρόφιμα που τρώμε, ακόμη και στο σώμα μας. Πρόσφατες μελέτες έχουν δείξει ότι τα πλαστικά δεν απαντώνται μόνο στα βάθη των ωκεανών και σε άλλες απομακρυσμένες περιοχές, αλλά με τη μορφή των νανοπλαστικών έχουν εντοπιστεί ακόμη και στον ανθρώπινο εγκεφαλικό ιστό, εγείροντας σοβαρές ανησυχίες για τις εκτεταμένες συνέπειες αυτής της διάχυτης ρύπανσης.
Καθώς βρισκόμαστε σε μια κρίσιμη καμπή στην εποχή του Ανθρωπόκαινου, της εποχής που οι ανθρώπινες δραστηριότητες κυριαρχούν στα οικοσυστήματα του πλανήτη, η αντιμετώπιση της κρίσης των μικροπλαστικών και νανοπλαστικών δεν αποτελεί απλώς περιβαλλοντική επιταγή, αλλά και προτεραιότητα για τη δημόσια υγεία.
Η «Μεγάλη Επιτάχυνση» και η αύξηση της πλαστικής ρύπανσης
Οι ρίζες της τρέχουσας δυσάρεστης κατάστασης μπορούν να αναχθούν στη «Μεγάλη Επιτάχυνση (Great Acceleration)», μια περίοδο μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο που χαρακτηρίστηκε από ταχεία εκβιομηχάνιση, αύξηση πληθυσμού και άνευ προηγουμένου αύξηση στη χρήση των φυσικών πόρων. Στη διάρκεια αυτών των ετών, η ανθρωπότητα θα μπορούσε να παρομοιαστεί με μια γεωφυσική δύναμη, οι οποία άλλαξε τους βιογεωχημικούς κύκλους της Γης και αναδιαμόρφωσε την επιφάνεια του πλανήτη. Ένα από τα πιο σημαντικά και προβληματικά υποπροϊόντα αυτής της περιόδου είναι το πλαστικό, ένα υλικό που φημίζεται για την ευελιξία και την αντοχή του, αλλά πλέον αναγνωρίζεται ως επίμονος ρύπος.
Από την ανακάλυψη του πρώτου συνθετικού πολυμερούς, του βακελίτη, το 1907, η παραγωγή πλαστικών έχει εκτοξευθεί στα ύψη, με την παγκόσμια παραγωγή να φτάνει την εκπληκτική ποσότητα των 400,3 εκατομμυρίων μετρικών τόνων το 2022. Παρά τα οφέλη του πλαστικού σε διάφορους τομείς, όπως η υγειονομική περίθαλψη, η συντήρηση τροφίμων και η τεχνολογία, τα προβλήματα που σχετίζονται με αυτό γίνονται όλο και πιο εμφανή. Η αντοχή του υλικού στην υποβάθμιση σημαίνει ότι μόλις εισέλθει στο περιβάλλον, παραμένει εκεί για αιώνες, διασπώμενο σε όλο και μικρότερα κομμάτια, τα οποία τελικά καταλήγουν να έχουν τη μορφή των μικροπλαστικών και νανοπλαστικών.
Μικροπλαστικά: Ένα παγκόσμιο πρόβλημα
Τα μικροπλαστικά, δηλαδή τα τεμαχίδια πλαστικού με μέγεθος μικρότερο από 5mm, και τα νανοπλαστικά, που έχουν διαστάσεις μικρότερες του 1μm, έχουν εντοπιστεί σε κάθε γωνιά του πλανήτη, από τα βάθη της τάφρου των Μαριάνων μέχρι τους πάγους των πολικών περιοχών. Αυτά τα μικροσκοπικά σωματίδια δεν είναι απλώς ένα υποπροϊόν των πλαστικών αποβλήτων, αλλά κατασκευάζονται και σκόπιμα για χρήση σε προϊόντα όπως καλλυντικά και καθαριστικά. Όταν απελευθερωθούν στο περιβάλλον, τα μικρο- και νανοπλαστικά είναι σχεδόν αδύνατο να αφαιρεθούν και η επίδραση τους είναι ανυπολόγιστη.
Επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία
Η πρόσφατη ανακάλυψη μικροπλαστικών σε ανθρώπινους ιστούς, συμπεριλαμβανομένου του εγκεφάλου, του αίματος, ακόμη και του πλακούντα, υπογραμμίζει τη σοβαρότητα της κατάστασης. Τα μικροπλαστικά μπορούν να λειτουργήσουν ως φορείς τοξικών χημικών ουσιών, συμπεριλαμβανομένων των βαρέων μετάλλων και των ενδοκρινικών διαταρακτών, οι οποίοι ενισχύουν περιατέρω τις επιβλαβείς επιπτώσεις τους. Οι μελέτες καταδεικνύουν ότι τα μικροπλαστικά μπορούν να προκαλέσουν φλεγμονή και οξειδωτικό στρες και να διαταράξουν το ορμονικό σύστημα των ανθρώπων, θέτοντας σε σοβαρό κίνδυνο την ανθρώπινη υγεία. Μια πρόσφατη εκτίμηση αναφέρει ότι μέσω του φαγητού μας τρώμε ποσότητα πλαστικού που ισοδυναμεί με μία πιστωτική κάρτα το μήνα.
Η πρόκληση της ανάκτησης των πλαστικών
Η πρόκληση της αντιμετώπισης της πλαστικής ρύπανσης είναι διπλή: πρέπει να μειώσουμε σημαντικά την ποσότητα πλαστικού που εισέρχεται στο περιβάλλον και να αναπτύξουμε αποτελεσματικές στρατηγικές για την ανάκτηση του πλαστικού που έχει ήδη διασκορπιστεί. Η επίτευξη αυτών των στόχων είναι μια πολύπλοκη και δαπανηρή διαδικασία, αλλά η εναλλακτική, δηλαδή η συνέχιση της τρέχουσας πορείας μας, είναι μη βιώσιμη.
Μείωση της διαρροής πλαστικού στο περιβάλλον
Η μείωση της διαρροής πλαστικών στο περιβάλλον απαιτεί πολύπλευρη προσέγγιση. Αφενός, περιλαμβάνει βελτίωση των πρακτικών διαχείρισης αποβλήτων παγκοσμίως, ιδιαίτερα σε περιοχές με ανεπαρκείς υποδομές. Αφετέρου, περιλαμβάνει την προώθηση της ανακύκλωσης, την ανάπτυξη εναλλακτικών λύσεων για τα πλαστικά μιας χρήσης και την ενθάρρυνση των βιομηχανιών να υιοθετήσουν τις αρχές της κυκλικής οικονομίας, όπου τα προϊόντα έχουν σχεδιαστεί για επαναχρησιμοποίηση αντί για απόρριψη.
Ο δρόμος προς την ανάκαμψη
Η ανάκτηση των πλαστικών που έχουν ήδη εισέλθει στο περιβάλλον αποτελεί σημαντική υλικοτεχνική πρόκληση. Τα πλαστικά στους ωκεανούς έχουν διασκορπιστεί σε τεράστιες περιοχές, καθιστώντας δύσκολη και δαπανηρή την ανάκτηση τους. Οι μεγάλες συσσωρεύσεις πλαστικού, όπως οι περίφημες συγκεντρώσεις πλαστικών σε περιοχές βαθιά στους ωκεανούς, δεν είναι συμπαγείς μάζες αλλά διάχυτα, χαμηλής πυκνότητας πεδία αποβλήτων, που απλώνονται σε εκτάσεις χιλιάδων τετραγωνικών χιλιομέτρων.
Για να μεγιστοποιηθεί η αποτελεσματικότητα των προσπαθειών ανάκτησης του πλαστικού, μια πολλά υποσχόμενη στρατηγική είναι η εστίαση σε φυσικές καταβόθρες όπου το πλαστικό συγκεντρώνεται λόγω περιβαλλοντικών παραγόντων, όπως δέλτα ποταμών και φαράγγια, όπου ίσως είναι πιο εύκολη η συλλογή. Ωστόσο, ακόμη και αυτές οι προσεγγίσεις δεν είναι χωρίς προκλήσεις, καθώς τα logistics της λειτουργίας σε τέτοια περιβάλλοντα είναι πολύπλοκα και δαπανηρά.
Σε αντίθεση με τους φυσικούς ποταμούς που ρέουν προς μία κατεύθυνση, από τα βουνά προς στον ωκεανό, η ροή πλαστικών προϊόντων, όπως για παράδειγμα οι συσκευασίες εμφιαλωμένου νερού, σχετίζεται με την ανθρώπινη δραστηριότητα και αφορούν οποιαδήποτε κατεύθυνση. Για παράδειγμα, το εμφιαλωμένο νερό συχνά μεταφέρεται εκατοντάδες μίλια σε μια χώρα, μερικές φορές καταλήγοντας ακόμα και κοντά στις φυσικές πηγές από τις οποίες προήλθε. Αυτή η αναποτελεσματική διαδικασία, αυξάνει το κόστος για το κοινό και βλάπτει το περιβάλλον.
Κοιτάζοντας το μέλλον
Στο θέμα των μικροπλαστικών είναι σαφές ότι οι διορθωτικές ενέργειες, όσο αποτελεσματικές και να είναι, δεν επαρκούν. Χρειαζόμαστε ριζική επανεξέταση του τρόπου παραγωγής, χρήσης και απόρριψης του πλαστικού. Οι κυβερνήσεις, οι βιομηχανίες, οι τοπικές κοινότητες και οι πολίτες μπορούν να παίξουν ρόλο στη μείωση της πλαστικής ρύπανσης και στον περιορισμό των επιπτώσεων της στο περιβάλλον και την ανθρώπινη υγεία. Αυτό θα απαιτήσει σημαντικές επενδύσεις στην έρευνα και ανάπτυξη νέων υλικών και τεχνολογιών, καθώς και διεθνή συνεργασία για την αντιμετώπιση του προβλήματος σε παγκόσμια κλίμακα.
Επιπλέον, το πραγματικό κόστος της πλαστικής ρύπανσης - ο αντίκτυπος της στα οικοσυστήματα, τη βιοποικιλότητα και την ανθρώπινη υγεία - πρέπει να συνυπολογιστεί στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Το οικονομικό κόστος των προσπαθειών καθαρισμού και της υγειονομικής περίθαλψης είναι σημαντικό, αλλά είναι εξαιρετικά μικρό σε σύγκριση με τη μακροπρόθεσμη ζημιά εάν δεν αναλάβουμε τις απαραίτητες δράσεις.
Με πληροφορίες από innovatorsmag.com
