Σε ένα ορυχείο λιθίου κινεζικών συμφερόντων στη Namibia, οι ντόπιοι εργαζόμενοι παραπονιούνται εδώ και μήνες για άθλιες συνθήκες διαβίωσης και μη ασφαλείς εργασιακές πρακτικές.
Μια διερευνητική αποστολή τον Αύγουστο του 2023 του σωματείου Mineworkers Union of Namibia στο ορυχείο Uis -το οποίο διαχειρίζεται η κινεζική εταιρεία εξόρυξης Xinfeng Investments- διαπίστωσε ότι οι ντόπιοι υπάλληλοι του ορυχείου ζουν σε μικροσκοπικές παράγκες με τοίχους και οροφές από ψευδάργυρο, χωρίς κατάλληλο αερισμό. Το σωματείο διαπίστωσε επίσης έλλειψη ιδιωτικότητας στους χώρους υγιεινής, όπου οι τουαλέτες και τα ντους είναι παρατεταγμένα χωρίς χωρίσματα μεταξύ τους. Αντίθετα, οι Κινέζοι εργαζόμενοι του ορυχείου έχουν άνετα κλιματιζόμενα δωμάτια και αξιοπρεπείς χώρους υγιεινής. Το σωματείο επέκρινε επίσης τη Xinfeng ότι δεν παρείχε προστατευτικό ρουχισμό και δε διασφάλιζε ότι υπήρχαν επαρκή μέτρα ασφαλείας για τους ντόπιους εργαζόμενους.
Ωστόσο, τα ως άνω θέματα δεν είναι τα μόνο για τα οποία κατηγορείται η Xinfeng Investments. Μία νέα έρευνα για την εξόρυξη λιθίου στην Αφρική από τη Global Witness, μια μη κερδοσκοπική εταιρεία που εδρεύει στο Ηνωμένο Βασίλειο, σκιαγραφεί κατηγορίες εναντίον της εταιρείας, που κυμαίνονται από την απόκτηση του ορυχείου στο Uis μέσω δωροδοκίας, έως την ανάπτυξη του ορυχείου χωρίς τις απαραίτητες άδειες, ουσιαστικά χρησιμοποιώντας άδειες που προορίζονταν για βιοτέχνες μεταλλωρύχους. Η ανάπτυξη του ορυχείου με άδειες μικρής κλίμακας σημαίνει ότι η εταιρεία πλήρωσε «ένα εξαιρετικά χαμηλό ποσό για αποκτήσει πρόσβαση» στο κοίτασμα λιθίου και με τον τρόπο αυτί παρέκαμψε ορισμένους περιβαλλοντικούς κανονισμούς.
Ανησυχητική τάση διαφθοράς
Όπως και στη Namibia, η έκθεση καταγράφει επίσης τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τη διαφθορά, τον εκτοπισμό και τις μη ασφαλείς εργασιακές πρακτικές στα ορυχεία λιθίου στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό και στη Ζιμπάμπουε.
«Γυρίζοντας δεκαετίες πίσω, ο τομέας εξόρυξης στην Αφρική συχνά εμπλέκει διαφθορά και οι κοινότητες δεν απολαμβάνουν πραγματικά μερίδιο από τα κέρδη», δήλωσε ο ερευνητής της Global Witness, Colin Robertson, ένας από τους συντάκτες της έκθεσης. «Αυτό που είδαμε στον τομέα του λιθίου είναι ότι η τάση πρόκειται να συνεχιστεί και αυτό είναι πολύ ανησυχητικό».
Αγώνας για λίθιο
Αποκαλούμενο ως ο «λευκός χρυσός» της επανάστασης της ανανεώσιμης ενέργειας, το λίθιο είναι ένα βασικό συστατικό των επαναφορτιζόμενων μπαταριών ιόντων λιθίου που τροφοδοτούν τα πάντα, από κινητά τηλέφωνα μέχρι ηλεκτρικά αυτοκίνητα. Οι μπαταρίες λιθίου είναι επίσης ζωτικής σημασίας για την αποθήκευση ενέργειας που παράγεται από ΑΠΕ, όπως η ηλιακή ή η αιολική ενέργεια, στην πορεία προς την απαλλαγή από τα ορυκτά καύσιμα και τις εκπομπές άνθρακα.
Σε παγκόσμιο επίπεδο, η προμήθεια λιθίου κυριαρχείται από την Αυστραλία, τη Χιλή και την Κίνα, οι οποίες παρήγαγαν συνολικά το 90% του μετάλλου το 2022. Αλλά με περίπου το 5% των παγκόσμιων αποθεμάτων μεταλλεύματος λιθίου, η Αφρική εξακολουθεί να έχει τεράστιες δυνατότητες, το μεγαλύτερο μέρος των οποίων είναι αναξιοποίητο. Επί του παρόντος, μόνο η Ζιμπάμπουε και η Namibia εξάγουν μετάλλευμα λιθίου, ενώ έργα σε χώρες όπως το Κονγκό, το Μάλι, η Γκάνα, η Νιγηρία, η Ρουάντα και η Αιθιοπία βρίσκονται υπό εξερεύνηση ή ανάπτυξη.
Με τη ζήτηση για το κρίσιμο ορυκτό να αναμένεται να εκτιναχθεί -θα μπορούσε να σαρανταπλασιαστεί μέχρι το 2040, σύμφωνα με τις προβλέψεις του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας- μεγάλες οικονομίες και διεθνείς εταιρείες ανταγωνίζονται για να εξασφαλίσουν πρόσβαση στο λίθιο στην Αφρικανική ήπειρο. Και πολλά αφρικανικά έθνη αγκαλιάζουν την εξάπλωση του λιθίου.
Ορυκτό του μέλλοντος
«Το λίθιο είναι το ορυκτό του παρόντος και του μέλλοντος», δήλωσε πρόσφατα ο πρόεδρος της Ζιμπάμπουε, Emmerson Mnangagwa. Η Ζιμπάμπουε, η οποία έχει τα μεγαλύτερα αποθέματα λιθίου της Αφρικής και κατατάσσεται στην έκτη θέση παγκοσμίως στις εξαγωγές λιθίου, κέρδισε 209 εκατομμύρια δολάρια (193 εκατομμύρια ευρώ) από το ορυκτό τους πρώτους εννέα μήνες του 2023, σχεδόν τα τριπλάσια κέρδη σε σχέση με το προηγούμενο έτος.
Η Ζιμπάμπουε, μαζί με τη Ναμίμπια και την Τανζανία, έχει απαγορεύσει την εξαγωγή ακατέργαστου μεταλλεύματος ή μη επεξεργασμένου λιθίου, καθώς επιδιώκει να λάβει προστιθέμενη αξία από το ελαφρύ μέταλλο.
Ωστόσο, η απαγόρευση εξαγωγών της Ζιμπάμπουε είναι αρκετά διαβλητή. Η έρευνα της Global Witness αποκάλυψε ότι μεγάλες ποσότητες ακατέργαστου μεταλλεύματος λιθίου εξακολουθούν να διοχετεύονται με φορτηγά από τη χώρα.
Επιπλέον, η Zimbabwe Defense Industries, μια στρατιωτική εταιρεία που υπόκειται σε κυρώσεις από τις ΗΠΑ και την ΕΕ, έχει λάβει ειδική εξαίρεση για την εξαγωγή ακατέργαστου μεταλλεύματος λιθίου στην Κίνα. Ο Farai Maguwu, Διευθυντής του Centre for Natural Resource Governance είναι απογοητευμένος από αυτή την εξέλιξη. «Αν και δεν κατέχουν ούτε ένα ορυχείο λιθίου», είπε, «τους δόθηκε άδεια εξαγωγής».
Το λίθιο είναι μια «κατάρα»
Ο Maguwu φάνηκε απαισιόδοξος όταν ρωτήθηκε εάν η εξόρυξη λιθίου φέρνει κάποιο όφελος στη Ζιμπάμπουε. «Καθόλου», απάντησε. «Αν μη τι άλλο, αυτή η αφθονία κοιτασμάτων λιθίου, με το ισχύον σύστημα διακυβέρνησης, είναι στην πραγματικότητα κατάρα για τη χώρα».
«Η εξόρυξη λιθίου μπορεί να βλάψει τη χώρα επειδή δεν υπάρχουν συστήματα που να διασφαλίζουν ότι θα δημιουργηθούν έσοδα που θα ωφελήσουν, πρώτα και κύρια, τις κοινότητες που πρέπει να πληρώσουν το κόστος της εξόρυξης σε απώλεια γης, απώλεια βιοποικιλότητας και διατάραξη των κοινωνικών δομών τους».
Ο Maguwu έδωσε το παράδειγμα του ορυχείου Sandawana, όπου ο πυρετός του λιθίου οδήγησε χιλιάδες ντόπιους να αναζητούν κοιτάσματα λιθίου. Ωστόσο, στις αρχές του 2023, το ορυχείο φέρεται να καταλήφθηκε από εταιρείες με διασυνδέσεις με το κυβερνών κόμμα ZANU-PF και το στρατό της Ζιμπάμπουε.
«Ακόμη και στις περιπτώσεις που οι ντόπιοι μπορούν να εξορύξουν και να πουλήσουν νόμιμα το λίθιο, η κυβέρνηση έστειλε στρατεύματα με βαρύ οπλισμό για να εμποδίσουν τους ανθρώπους να έχουν πρόσβαση στο λίθιο. Είναι σίγουρο ότι δεν υπάρχει μαγική λύση στο πρόβλημα της διαφθοράς στον τομέα της εξόρυξης στην Αφρική, αλλά θα ήθελα να δω περισσότερες δυτικές εταιρείες εξόρυξης να επενδύουν στην εξόρυξη λιθίου, καθώς συχνά δεσμεύονται από αυστηρότερα πρότυπα περιβαλλοντικής, κοινωνικής και εταιρικής διακυβέρνησης και πρακτικές», εξηγεί ο Maguwu.
Φόβοι για κινεζικό μονοπώλιο
Η Κίνα έχει ουσιαστικά το μονοπώλιο στην εξόρυξη λιθίου στην Αφρική. Περισσότερο από το 83% της προβλεπόμενης προμήθειας λιθίου της Αφρικής αυτή τη δεκαετία, θα προέρχεται από έργα που ανήκουν -τουλάχιστον εν μέρει- σε κινεζικές εταιρείες, εκτιμά η Benchmark Mineral Intelligence. Είναι χαρακτηριστικό ότι τρεις κινεζικοί γίγαντες της εξόρυξης απέκτησαν ορυχεία λιθίου και έργα αξίας 678 εκατ. δολαρίων στη Ζιμπάμπουε μέσα στο 2022.
«Η κυριαρχία της εξόρυξης λιθίου από μία χώρα μπορεί να οδηγήσει σε ανεπιθύμητα αποτελέσματα, όπως οι μη δίκαιες αποτιμήσεις των ορυκτών πόρων, η φοροαποφυγή και οι παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στον κλάδο», αναφέρει η Ένωση Περιβαλλοντικού Δικαίου της Ζιμπάμπουε.
Ο ερευνητής της Global Witness, Colin Robertson, κάλεσε την Ευρωπαϊκή Ένωση και τις Ηνωμένες Πολιτείες να εξασφαλίσουν διαφάνεια στην εξόρυξη λιθίου και περισσότερη εποπτεία από τοπικούς φορείς, προκειμένου να βελτιωθεί η διακυβέρνηση και να καταπολεμηθεί η διαφθορά. «Η διαφάνεια δεν μπορεί να αφορά μόνο την προσπάθεια της ΕΕ και των ΗΠΑ να αυξήσουν το δικό τους μερίδιο στην παγκόσμια προσφορά λιθίου».
Όσο για τον Farai Maguwu, τόνισε ότι τα έσοδα από τα εξορυκτικά έργα πρέπει να επιστρέψουν στις τοπικές κοινότητες με τη μορφή δημόσιων αγαθών, όπως δρόμοι, υποδομές υγείας και σχολεία. «Θεωρούμε τα αποθέματα ορυκτών της χώρας μας ως το φυσικό μας κεφάλαιο και οι ντόπιοι, ακόμη και τα παιδιά, θα πρέπει να απολαμβάνουν τα οφέλη από την εξόρυξη αυτού του φυσικού κεφαλαίου».
Με πληροφορίες από dw.com
