Αν και οι παραλίες και οι έρημοι μας μπορεί να προδιαθέτουν διαφορετικά, η άμμος είναι στην πραγματικότητα σε έλλειψη, λόγω της άνευ προηγουμένου αύξησης της ζήτησης που εξαντλεί σε σημαντικό βαθμό τα παγκόσμια αποθέματα.
Βασικό συστατικό του σκυροδέματος, του γυαλιού και άλλων βασικών οικοδομικών υλικών, η άμμος παίζει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση και την οικοδόμηση των αστικών τοπίων μας.
Ωστόσο μια μελέτη του 2022 από το Πανεπιστήμιο του Leiden στην Ολλανδία, η οποία έχει δημοσιευτεί στο περιοδικό New Scientist, προειδοποιεί ότι η ζήτηση άμμου προβλέπεται να αυξηθεί κατά 45% τις επόμενες τέσσερις δεκαετίες.
Μέχρι το 2060, η ετήσια κατανάλωση άμμου από τον κατασκευαστικό τομέα αναμένεται να φτάσει τους 4,6 δισεκατομμύρια τόνους, κυρίως λόγω της ταχείας αύξησης του πληθυσμού και της οικονομικής ανάπτυξης στην Αφρική και την Ασία.
Γιατί τελειώνει η άμμος;
Μπορεί να φαίνεται παράξενο το γεγονός ότι ο κόσμος αντιμετωπίζει έλλειψη άμμου όταν αυτή «βρίσκεται σχεδόν σε κάθε χώρα στη γη» και φαίνεται «ουσιαστικά απεριόριστη», αναφέρει το BBC Future.
Αλλά η άμμος είναι «ο φυσικός πόρος που καταναλώνεται περισσότερο στον πλανήτη, εκτός από το νερό. Περίπου 50 δισεκατομμύρια τόνοι άμμου και χαλικιών -τα επονομαζόμενα και ως «αδρανή υλικά- χρησιμοποιούνται κάθε χρόνο», ποσότητα αρκετά μεγάλη ώστε να «καλύψει ολόκληρο το Ηνωμένο Βασίλειο».
Μεγάλο μέρος του προβλήματος έγκειται στον τύπο της άμμου που απαιτείται για τις κατασκευές. Για παράδειγμα, η άμμος της ερήμου είναι «σε μεγάλο βαθμό άχρηστη», καθώς οι κόκκοι της έχουν λάθος σχήμα. «Διαβρωμένοι από τον άνεμο και όχι από το νερό, είναι πολύ λείοι και στρογγυλεμένοι και δεν μπορούν να διασφαλίσουν επαρκή τριβή και να σχηματίσουν σταθερό σκυρόδεμα», εξηγεί το BBC. «Η άμμος που χρειαζόμαστε είναι αυτή που συναντάται στις κοίτες, τις όχθες και τις πλημμυρικές πεδιάδες των ποταμών, καθώς και στις λίμνες και στις παραλίες».
Όμως, η αυξημένη ζήτηση για το υλικό σημαίνει ότι οι κοίτες των ποταμών, οι παραλίες και τα δάση σε όλο τον κόσμο «απογυμνώνονται». «Και σε έναν αυξανόμενο αριθμό χωρών, το εμπόριο της άμμου έχει αναληφθεί από εγκληματικές οργανώσεις», αναφέρει το BBC, γεγονός το οποίο έχει δημιουργήσει «μια μαύρη αγορά γύρω από την άμμο».
«Το ζήτημα της άμμου αποτελεί έκπληξη για πολλούς, αλλά δεν θα έπρεπε», λέει ο Pascal Peduzzi, ερευνητής του Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον (UNEP). «Δεν μπορούμε να εξορρύσσουμε 50 δισεκατομμύρια τόνους ετησίως από οποιοδήποτε υλικό χωρίς να έχουμε τεράστιες επιπτώσεις στον πλανήτη και, κατά συνέπεια, στις ζωές των ανθρώπων».
Πόσο στενά παρακολουθείται η εξόρυξη της άμμου;
Το πρόβλημα έχει επίσης επιδεινωθεί από το πόσο ανεπαρκώς παρακολουθείται η εξόρυξη και κατανάλωση της άμμου, με τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής να πρέπει να βασίζονται σε «πρόχειρες εκτιμήσεις» για το πόση ποσότητα χρησιμοποιείται κάθε χρόνο, «σε αντίθεση με τα περισσότερα άλλα προϊόντα», σημειώνει η Deutsche Welle.
Μια έκθεση ορόσημο του UNEP το 2019 «βασίστηκε σε δεδομένα για το τσιμέντο -με το οποίο αναμειγνύονται άμμος και χαλίκι για να δημιουργηθεί σκυρόδεμα- για να προκύψει μία εκτίμηση ετήσιας κατανάλωσης άμμου παγκοσμίως στους περίπου 50 δισεκατομμύρια τόνους», συνεχίζει η Deutsche Welle.
Η ποσότητα αυτή υπερβαίνει τα βιώσιμα όρια αμμοληψίας και σε ορισμένες περιοχές οι ελλείψεις «έχουν ήδη τροφοδοτήσει την εγκληματικότητα και την καταστροφή ενδιαιτημάτων», αναφέρει η DW.
Ποιος είναι ο αντίκτυπος;
Ο αντίκτυπος της παγκόσμιας ζήτησης για άμμο είναι ήδη αισθητός σε ολόκληρο τον πλανήτη. Με την αμμοληψία να ακολουθεί πολυ γρηγορότερους ρυθμούς από αυτούς της φυσικής αναπλήρωσης της άμμου, το περιβαλλοντικό και ανθρώπινο κόστος είναι υψηλό.
Η έκθεση του UNEP τόνισε τις επιπτώσεις που έχει ήδη η υπερεκμετάλλευση της άμμου. Στον ποταμό Mekong, τη μεγαλύτερη πλωτή οδό στη Νοτιοανατολική Ασία, η εκτεταμένη αμμοληψία έχει προκαλέσει το ανησυχητικό φαινόμενο των καθιζήσεων. Οι καθηζήσεις οδήγησαν με τη σειρά τους στην εφαλάτωση των άλλοτε γόνιμων εδαφών, καθιστώντας τα λιγότερο κατάλληλα για γεωργία και αναδεικνύοντας μια σοβαρή απειλή για τα τοπικά μέσα διαβίωσης.
Σε έναν ποταμό της Σρι Λάνκα, η αμμοληψία έχει διαταράξει τη φυσική ροή του νερού και είχε ως αποτέλεσμα την αντιστροφή της κατεύθυνσης του, οπότε το νερό του ωκεανού διεισδύει στην ενδοχώρα. Κατά συνέπεια, κροκόδειλοι αλμυρού νερού, που προηγουμένως περιορίζονταν σε παράκτιες περιοχές, έχουν εισχωρήσει στον ποταμό.
Και καθώς η ζήτηση για άμμο συνεχίζει να κλιμακώνεται, η προσοχή στρέφεται τώρα προς την Αφρική, όπου οι χωρικοί εξάγουν συχνά άμμο από τις παραλίες για να καλύψουν τις ανάγκες των αναπτυσσόμενων αστικών κέντρων. Όμως αυτή η πρακτική ενέχει σημαντικό κίνδυνο, καθιστώντας τις ακτές πιο ευάλωτες στις αρνητικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.
Τί μπορεί να γίνει;
Σύμφωνα με την έκθεση του UNEP, ο κόσμος πρέπει να δώσει προτεραιότητα στη «μείωση της αμμοληψίας των φυσικών αποθεμάτων άμμου και των συναφών επιπτώσεων στο εγγύς μέλλον» για να αποφευχθεί μια σημαντική κρίση.
Η έκθεση προτείνει την εξάλειψη των περιττών οικοδομικών έργων, υποστηρίζει την ανακύκλωση υπαρχόντων δομικών υλικών, ιδιαίτερα σε ανεπτυγμένες χώρες με άφθονη υποδομή. Η έκθεση κάνει ειδική μνεία στη Γερμανία, η οποία ήδη ανακυκλώνει το 87% των συνολικών οικοδομικών αποβλήτων της. Συγχρόνως, η τέφρα από τα αποτεφρωμένα στερεά απόβλητα μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εναλλακτική λύση στην άμμο, αναφέρει η έκθεση.
Σε έκθεση του UNEP του 2022 παρατίθενται δέκα συστάσεις για το «πώς θα πρέπει να διαχειρίζονται οι πόροι άμμου με υπεύθυνο, βιώσιμο και δίκαιο τρόπο». Ζητώντας ολοκληρωμένες πολιτικές και νομικά πλαίσια, οι συγγραφείς της μελέτης τονίζουν ότι «οι κυβερνήσεις, οι βιομηχανίες και οι καταναλωτές θα πρέπει να τιμολογούν την άμμο με τρόπο που αναγνωρίζει την πραγματική κοινωνική και περιβαλλοντική της αξία».
«Οι πόροι άμμου δεν είναι άπειροι και πρέπει να τους χρησιμοποιήσουμε με σύνεση. Εάν καταφέρουμε να κατανοήσουμε πώς να διαχειριστούμε το πιο ευρέως καταναλισκόμενο στερεό υλικό στον κόσμο, μπορούμε να αποτρέψουμε μια κρίση και να προχωρήσουμε προς μια κυκλική οικονομία», δήλωσε ο Peduzzi, συντονιστής της έκθεσης.
Με πληροφορίες από theweek.co.uk
