Η αποτελεσματική αποθήκευση ενέργειας είναι το κλειδί για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής. Οι μπαταρίες για χρήση σε ηλεκτρικά οχήματα και για την αποθήκευση ενέργειας από εγκαταστάσεις ΑΠΕ, εκτιμάται ότι έχουν τη δυνατότητα να μειώσουν τις εκπομπές άνθρακα στους τομείς των μεταφορών και της ενέργειας κατά 30%, σύμφωνα με το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ.
Ωστόσο η αύξηση της ζήτησης για ορυκτές πρώτες ύλες που απαιτούνται για την παραγωγή μπαταριών και μετάβαση στην καθαρή ενέργεια, είναι απλά δυσθεώρητη με βάση τις εκτιμήσεις της Παγκόσμιας Τράπεζας. Για παράδειγμα, η παραγωγή γραφίτη, λιθίου και κοβαλτίου πρέπει να αυξηθεί κατά 450-500% έως το 2050.
Ο τομέας εξόρυξης έχει ήδη μακρά ιστορία έλλειψης αδιαπραγμάτευτων κανονισμών που αφορούν στο περιβάλλον και στα ανθρώπινα δικαιώματα που συχνά οδηγούν σε τεράστια προβλήματα όπως η πρόσφτατη αστοχία του φράγματος τελμάτων στο Brumadinho και στη Mariana στη Βραζιλία. Η εξορυκτική βιομηχανία έχει μπροστά της μια σημαντική πρόκληση, όχι απλώς του πως θα αποτρέψει τις καταστροφές που σχετίζονται με υπάρχουσες εξορυκτικές εκμεταλλεύσεις, αλλά επίσης να διασφαλίσει ότι η μελλοντική της ανάπτυξη δε θα οδηγήσει σε παραβιάσεις των κλιματικών κανονισμών και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Η ανάγκη ο εξορυκτικός τομέας να διορθώσει τη δημόσια εικόνα του έχει αναγνωριστεί εδώ και μερικά χρόνια. Την ίδρυση του Διεθνούς Συμβουλίου Εξόρυξης και Μετάλλων (ICMM) το 2001 ακολούθησε η αναγνώριση ότι η εξορυκτική βιομηχανία είχε σοβαρό έλλειμμα εμπιστοσύνης από την κοινωνία, σύμφωνα με τον Aidan Davy, τον διευθύνοντα σύμβουλο του ICMM.
Αυτές οι ανησυχίες έχουν ενταθεί τα τελευταία χρόνια, με αποτέλεσμα την επιτάχυνση της λήψης πλήθους πρωτοβουλιών από τη βιομηχανία και εμπλεκόμενους φορείς, συμπεριλαμβανομένων της Συμμαχίας για τις Μπαταρίες του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ το 2017, της Παγκόσμιας Τράπεζας με την πρωτοβουλία Climate-Smart Mining Initiative, που ξεκίνησε την ίδια χρονιά, και της Responsible Cobalt Initiative το 2016. Έχουν επίσης αναπτυχθεί νέα πρότυπα, όπως το Παγκόσμιο Βιομηχανικό Πρότυπο για τη Διαχείριση Τελμάτων (Global Industry Standard on Tailings Management) το 2020. Η πρωτοβουλία Global Resources Initiative πραγματοποιεί επί του παρόντος διαβουλεύσεις για ένα νέο πρότυπο στην εξόρυξη.
Ωστόσο, σοβαρά κοινωνικά και περιβαλλοντικά ζητήματα εξακολουθούν να ταλανίζουν τον κλάδο. Το κέντρο Business & Human Rights Resources Centre (BHRRC) παρακολουθεί τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε βάρος των τοπικών κοινοτήτων και των αυτόχθονων πληθυσμών και τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις της εξόρυξης τα τελευταία 10 χρόνια.
Σε αυτό το διάστημα, το BHRRC έχει τεκμηριώσει κοντά στις 500 καταγγελίες για παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, σχετιζόμενων με την εξορυκτική δραστηριότητα που αφορά σε έξι βασικές πρώτες ύλες για την ενεργειακή μετάβαση: κοβάλτιο, χαλκό, λίθιο, ψευδάργυρο, νικέλιο και μαγγάνιο. Το 2021, καταγράφηκαν 61 νέες καταγγελίες, σύμφωνα με αναφορά του BHRRC.
Πάνω από το 65% των καταγεγραμμένων καταγγελιών αφορούν 12 εταιρείες, οι οποίες είναι από τις μεγαλύτερες και πιο εδραιωμένες στον εξορυκτικό τομέα, συμπεριλαμβανομένων των Grupo Mexico, Codelco, BHP, Anglo American και Glencore. Το ένα τρίτο (148) όλων των καταγγελιών παραβιάσεων αφορούν ζητήματα διενέξεων με όσους υπερασπίζονται το περιβάλλον ή τις τοπικές κοινότητες.
Τα περισσότερα από τα παραπάνω δεν ήταν μεμονωμένα γεγονότα, σύμφωνα με την ερευνήτρια του BHRRC, Caroline Avan. «Υπήρχε μια σχέση μεταξύ των δικαιωμάτων χρήσης γης, ειδικότερα, και των διενέξεων με όσους τα υπερασπίζονται, ιδιαίτερα σε σχέση με τα δικαιώματα των αυτόχθονων πληθυσμών, να παρέχουν ελεύθερη, εκ των προτέρων συγκατάθεση για την εκμετάλλευση των εδαφών τους, εφόσον έχουν ενημερωθεί πλήρως», είπε σε συνέντευξή της η Avan.
«Μια σημαντική κατηγορία παραβιάσεων σχετίζεται με τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις της εξόρυξης, ιδίως όσον αφορά την πρόσβαση στο νερό, είτε από πλευράς ποσότητας ή ρύπανσης. Η κατάσταση δε βελτιώνεται. Στην πραγματικότητα, η συχνότητα των καταγγελιών που σχετίζονται με διάφορες παραβιάσεις έχει αυξηθεί, δεδομένων της ραγδαίας επέκτασης των μεταλλευτικών έργων που σχετίζονται με την ενεργειακή μετάβαση», προσθέτει η Avan.
Ο Christian Poirier, διευθυντής προγράμματος της πρωτοβουλίας Amazon Watch, συμφωνεί. «Ο εξορυκτικός τομέας έχει σημαντικές δυνατότητες όσον αφορά στις δημόσιες σχέσεις, για να εξηγήσει ότι συμμορφώνεται με το διεθνές δίκαιο και τα ηθικά πρότυπα που απαιτούνται ολοένα και περισσότερο από αυτόν, ενώ παράλληλα βρίσκει τεράστια κενά για να συνεχίσει να λειτουργεί ως συνήθως», λέει.
Ο Nabylah Abo Dehman, επικεφαλής της πρωτοβουλίας Principles for Responsible Investment (PRI) επισημαίνει ότι οι εταιρείες εξόρυξης τείνουν να έχουν συγκριτικά υψηλά σκορ σε πλαίσια αναφοράς όπως το Corporate Human Rights Benchmark και η World Benchmarking Alliance, επειδή έχουν αναπτύξει τις σωστές πολιτικές και διαδικασίες. οι οποίες τους επιτρέπουν να έχουν επαρκή συμμόρφωση, όσον αφορά τα κριτήρια βαθμολόγησης, με τις Κατευθυντήριες Αρχές του ΟΗΕ για τις Επιχειρήσεις και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα.
Ωστόσο, πλαίσια αναφοράς όπως ο δείκτης Responsible Mining Index, που πραγματοποιεί αξιολογήσεις σε επίπεδο εξορυκτικών εκμεταλλεύσεων, δίνουν στις ίδιες εταιρείες πολύ χαμηλές βαθμολογίες, σημειώνει ο Abo Dehman.
«Υπάρχουν ακόμη τεράστια ζητήματα με το προσωπικό ασφαλείας, τις επιπτώσεις στις τοπικές κοινότητες και την ασφάλεια των εργαζομένων. Δεν μπορεί να έχει κάποιος την πλήρη εικόνα απλώς εξετάζοντας ένα σημείο αναφοράς και νομίζω ότι είναι τεράστιο πρόβλημα για τους επενδυτές που εξετάζουν αυτές τις εταιρείες, γιατί αν βασίζονται απλώς σε μια αξιολόγηση σε δείκτες του πλαισίου ESG, μπορεί να μην έχουν την πλήρη εικόνα», λέει ο Dehman.
Ο Davy αναγνωρίζει ότι παρά την αυστηρή διαδικασία αξιολόγησης που πρέπει να περάσουν οι εταιρείες για να γίνουν μέλη του ICMM, η ιδιότητα του μέλους δεν αποτελεί «εχέγγυο προστασίας έναντι των παραβιάσεων».
Τα 26 μέλη του ICMM περιλαμβάνουν τη Vale και τη BHP, υπευθύνων για την αστοχία και κατάρρευση του φράγματος τελμάτων το 2015 στο ορυχείο σιδηρομεταλλεύματος Samarco κοντά στην πόλη Mariana στη Βραζιλία το 2015. Τα τέλματα κατέστρεψαν ένα χωριό, σκότωσαν 19 ανθρώπους και άφησαν εκατοντάδες άστεγους.
«Ένα από τα πράγματα που ελπίζουμε ότι θα ξεχώριζε τα μέλη του ICMM από άλλες εταιρείες είναι αυτό που κάνουν με συνέπεια: αρνούνται την υπεράσπιση τους σε ανάλογες περιπτώσεις καταστροφών ή διαθέτουν τη νοοτροπία σε εταιρικό επίπεδο ότι τέτοια συμβάντα είναι απαράδεκτα, ότι υπολείπονται των προτύπων που προσυπογράφουν και ότι θα προχωρήσουν άμεσα σε διορθωτικά μέτρα», λέει ο Davy.
Οι υπεύθυνες εταιρείες έχουν αποζημιώσει την πληγείσα κοινότητα στη Βραζιλία μέσω ενός ανεξάρτητου ιδρύματος, το οποίο παρείχε νέες οικίες, οικονομική υποστήριξη, εγκαταστάσεις υγειονομικής περίθαλψης και αναβαθμισμένες κοινωνικές και οικονομικές υποδομές, σύμφωνα με τον Davy. Έχουν επίσης επενδύσει σημαντικά σε καινοτόμες μεθόδους αποθήκευσης τελμάτων, οι οποίες διαχωρίζουν τα στερεά από τα υγρά υλικά, αντί για την παραδοσιακή μέθοδο διατήρησης όλων των υλικών μαζί, αναφέρει.
Στις αρχές του τρέχοντος έτους, αναδείχθηκαν νέες πρωτοβουλίες για τον τομέα της εξόρυξης. Η Παγκόσμια Επιτροπή για την Εξόρυξη 2030 ξεκίνησε τον Ιανουάριο του 2023 από θεσμικούς επενδυτές, υπό την προεδρία του Church of England Pensions Board και με συμβουλευτική υποστήριξη από το Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών (UNEP). Στόχος της επιτροπής είναι να εντοπίσει κενά στα παγκόσμια πρότυπα βέλτιστων πρακτικών και γνωστοποιήσεων, για όλο το εύρος των κοινωνικών και περιβαλλοντικών κινδύνων, όπως η βιοτεχνική εξόρυξη, η διαχείριση αποβλήτων, η προστασία της βιοποικιλότητας, η παιδική εργασία και ο ρόλος της εξόρυξης στις τοπικές και διασυνοριακές διαμάχες.
Ο Adam Matthews είναι πρόεδρος της επιτροπής και επικεφαλής υπεύθυνος επενδύσεων του Church of England Pensions Board.
«Υπάρχουν πολύ καλές πρακτικές στον τομέα της εξόρυξης. Το έχω δει. Ξέρω ότι υπάρχει σημαντική δέσμευση από διάφορες εταιρείες όσον αφορά σε θέματα συμμόρφωσης με τους κανονισμούς και εταιρικής υπευθυνότητας. Αλλά όλα αυτά υπονομεύονται από την κακή εφαρμογή αυτών των πρακτικών, που επίσης υπάρχει. Αυτό θέτει σε κίνδυνο την εικόνα της εξόρυξης ως τομέα στην κοινωνία και καθιστά πολύ δύσκολες τις σχετικές επενδύσεις», λέει ο Matthews.
Η πιστοποίηση και τα πρότυπα μπορούν να κάνουν τη διαφορά, πιστεύει ο Matthews, αναφέροντας το παράδειγμα της πρωτοβουλίας Initiative for Responsible Mining, η οποία ξεκίνησε το 2006 και έχει δει τη ζήτηση για την πιστοποίηση που προσφέρει να αυξάνεται.
Μία άλλη σημαντική πρωτοβουλία είναι το Παγκόσμιο Βιομηχανικό Πρότυπο για τη Διαχείριση Τελμάτων, που εκδόθηκε το 2020 από το UNEP, την PRI και το ICMM μετά την κατάρρευση του φράγματος τελμάτων στη Βραζιλία. Το πρότυπο έχει πλέον εφαρμοστεί από 63 εταιρείες εξόρυξης, ενώ άλλες 66 το εξετάζουν. Επίσης έχει ιδρυθεί ένα ινστιτούτο για να επιβλέπει τους ελέγχους συμμόρφωσης σε μεμονωμένες εκμεταλλεύσεις.
«Το πρότυπο έχει αυστηρή διαφάνεια, ενισχυόμενη από ελέγχους που προσφέρουν αυξημένο επίπεδο εμπιστοσύνης και, βέβαια, υπάρχουν ευκαιρίες να σκεφτούμε εάν τα ευρήματα μπορούν να επεκταθούν και σε άλλους τομείς της εξόρυξης».
Ο χρηματοοικονομικός τομέας αναμένει όλο και περισσότερο από τις εξορυκτικές εταιρείες να εφαρμόσουν το πρότυπο. Ο Matthews λέει ότι ορισμένα επενδυτικά ταμεία διαθέτουν πλέον πολιτικές μη υποστήριξης των διευθυντών διοικητικών συμβουλίων και των προέδρων εταιρειών που δεν έχουν εφαρμόσει το πρότυπο, ενώ ορισμένες ασφαλιστικές εταιρείες επιμένουν στην εφαρμογή του προτύπου ως προϋπόθεση για την παροχή ασφαλιστικών καλύψεων.
«Υπάρχει ένα σαφές μήνυμα για κάθε εταιρεία με εγκαταστάσεις απόθεσης τελμάτων: η υιοθέτηση των προτύπων είναι απολύτως ουσιαστική για την αύξηση της εμπιστοσύνης μεταξύ των επενδυτών», λέει.
Εν τω μεταξύ, το 2022, η πρωτοβουλία PRI των Ηνωμένων Εθνών ξεκίνησε το πρόγραμμα Advance, το οποίο περιγράφεται ως η μεγαλύτερη πρωτοβουλία διαχείρισης ανθρωπίνων δικαιωμάτων στον κόσμο, και η οποία υποστηρίζεται από περισσότερους από 220 θεσμικούς επενδυτές που αντιπροσωπεύουν συλλογικά 30 τρισεκατομμύρια δολάρια σε περιουσιακά στοιχεία υπό διαχείριση.
Η πρώτη φάση της πρωτοβουλίας θα απευθύνεται συγκεκριμένα σε 40 εταιρείες, τόσο στους τομείς εξόρυξης και μετάλλων, όσο και στον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, συμπεριλαμβανομένων των Anglo American και Rio Tinto, των οποίων οι αντίστοιχοι επενδυτές, Schroders και Morgan Stanley Investment Management, και ACSI, Phoenix, Aviva και Pimco, θα συνεργαστούν απευθείας μαζί τους για να προχωρήσουν στον απαραίτητο μετασχηματισμό στο πλαίσιο του προγράμματος Advance. Οι συμμετέχουσες εταιρείες θα πρέπει να ευθυγραμμίσουν τις δεσμεύσεις τους με τις ευθύνες για τα ανθρώπινα δικαιώματα.
«Το πρόγραμμα Advαnce είναι ένα έργο σε εξέλιξη. Θα καθορίσουμε τις προσδοκίες για κάθε μεμονωμένη εταιρεία σε συνεργασία με τους επενδυτές της και την υποστήριξη δύο συμβουλευτικών ομάδων που έχουμε συγκεντρώσει», λέει ο Abo Dehman της PRI.
Όλες αυτές οι πρωτοβουλίες έχουν δημιουργήσει μια δυναμική πίσω από τη μετάβαση στη βιώσιμη εξόρυξη, λέει ο Davy του ICCM. «Η ανάδυση διαφόρων προτύπων ενθαρρύνει την αριστεία και τη συμμόρφωση για τις εξορυκτικές εταιρείες».
Υπάρχει πλέον ισχυρή ευθυγράμμιση μεταξύ των προτύπων για τη βιοποικιλότητα, την κλιματική αλλαγή και τα απόβλητα, προσθέτει. «Φτάνουμε σε ένα σημείο όπου οι προσδοκίες για την συμμόρφωση στον εξορυκτικό κλάδο αποκτούν τη μορφή κανονισμών. Θα είναι πιο δύσκολο για τις λιγότερο υπεύθυνες εταιρείες να επιβιώσουν και να ευδοκιμήσουν σε αυτό το πλαίσιο».
Τα ενδιαφερόμενα μέρη χαιρετίζουν αυτές τις πρωτοβουλίες, αλλά λένε ότι η αποτελεσματικότητα τους μένει να αποδειχθεί. Ουσιαστικά θέλουν να δουν μια ολιστική αξιολόγηση του μεγέθους της εξορυκτικής δραστηριότητας που απαιτείται για την ενεργειακή μετάβαση και πώς θα μπορούσε να συμπληρωθεί με ανάληψη δράσης σε άλλους τομείς.
Για παράδειγμα, η ζήτηση λιθίου στις ΗΠΑ θα μπορούσε να μειωθεί έως και 92% το 2050 σε σύγκριση με τα πιο απαιτητικά σενάρια ζήτησης λιθίου, μειώνοντας την εξάρτηση των μεταφορών από τα αυτοκίνητα, διαστασιοποιώντας σωστά τις μπαταρίες των ηλεκτρικών οχημάτων και αναπτύσσοντας ένα ισχυρό σύστημα ανακύκλωσης, σύμφωνα με έρευνα του Climate and Community Project, ένα think tank με έδρα τις ΗΠΑ.
Οποιαδήποτε αύξηση της έντασης στις εξορυκτικές εκμεταλλεύσεις είναι πιθανό να οδηγήσει σε αντίστοιχη αύξηση των περιβαλλοντικών και κοινωνικών επιπτώσεων, λέει ο Avan. «Είναι πολύ σημαντικό οι επενδυτές να μην σκέφτονται μόνο την εξόρυξη, αλλά και το συνολικό οικοσύστημα γύρω από την εξόρυξη, όπως η κυκλικότητα και η ανακύκλωση».
Ο Poirier της Amazon Watch φοβάται ότι αυτή η σκέψη σε επίπεδο συστήματος δεν υπάρχει. «Αυτό που προσπαθούμε να κάνουμε είναι να επικαλύψουμε το σύστημα υποδομών για την παραγωγή και διαχείριση ορυκτών καυσίμων που έχουμε διαθέσιμο τώρα με ένα αντίστοιχο για την εξόρυξη και διαχείριση πρώτων υλών απαραίτητων για την ανάπτυξη μορφών καθαρής ενέργειας. Είναι μη βιώσιμο το να προσπαθήσουμε να εξάγουμε ορυκτά από τη γη για να διατηρήσουμε το ίδιο επίπεδο κατανάλωσης που έχουμε σήμερα», λέει.
«Απλώς δεν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε την κρίση του κλίματος και της βιοποικιλότητας χρησιμοποιώντας τα ίδια εργαλεία που μας έχουν φέρει εκεί που βρισκόμαστε».
Με πληροφορίες από reuters.com
